“Wat gisteren gebeurd is, is een triest hoogtepunt van vier jaar lang desinformatie, nepnieuws, ‘alternatieve feiten’ en pure leugens”, zegt VRT-journalist Tim Verheyden. Deze vaststelling brengt ons bij de vraag hoe het zover is kunnen komen?
Een bevraging die werd uitgevoerd door Politico komt tot de conclusie dat maar liefst 70 procent van de Republikeinen niet gelooft dat de presidentsverkiezingen vrij en eerlijk zijn verlopen. Dit is verbazingwekkend, maar helaas maar het topje van de ijsberg. De desinformatie die online de ronde doet is vele malen hallucinanter en bedreigender.
Om dit te beseffen dienen we een notie te hebben van een complottheorie die er op het eerste gezicht best lachwekkend uitziet. ‘QAnon’, is de naam. Bij de bestorming van het Capitool was de symboliek van de beweging alomtegenwoordig. “De opvallendste bestormer, die met zijn opmerkelijke outfit alle media haalde, was trouwens een van de voormannen van deze beweging van complotdenkers”, zo schrijft journaliste Sara Van Poucke.
‘Q’ sent me
Het begrijpen van deze theorie vergt enige aandacht. In essentie draait de cultus rond een personage genaamd, ‘Q’. Deze persoon zou gewerkt hebben voor de militaire inlichtingendiensten en deelt op een sluwe manier heel wat informatie over de ‘deep state’. Zo zou de eigenlijke macht in handen zijn van een samenzweerderige elite die bestaat uit pedofielen die kinderen misbruiken, opsluiten en verhandelen. Het is uitgerekend president Donald Trump die tegen deze elite ten strijde trekt en de wereld kan redden van zijn ondergang. Jep, je leest het goed, dezelfde persoon die met veroordeeld pedofiel Jeffrey Epstein optrok en maar al te graag opschept over de seksuele aanranding van vrouwen, gaat ons ontdoen van pedofiele netwerken.
Wat van buitenaf als een grap lijkt, slaagt erin om wereldwijd miljoenen mensen in een parallel universum te zuigen. Volgens een bevraging van Daily Kos/Civiqs Poll gelooft een meerderheid van de Republikeinse kiezers dat de Qanon-theorie minstens gedeeltelijk waar is. Het is incorrect om het fenomeen af te doen als iets voor ‘domme Amerikanen’. Enkel als je beseft hoe vernuft Qanon in elkaar zit, zie je pas ten volle het gevaar. Verontrustend genoeg zijn het juist intelligente mensen die breken met hun familie en Trump beginnen te zien als een godsgeschenk.
Qanon is opgebouwd als een uitgebreid online spel met extreem verslavende componenten. In plaats van antwoorden te leveren stelt het spel slechts vragen. Door het oplossen van raadsels en puzzels worden mensen opgezogen in the rabbit hole. Doorheen interactie wordt een nieuwe dimensie gecreëerd. De breuk tussen de fantasiewereld en de echte wereld verkleint door toedoen van technieken die ook in andere Alternative Reality Games (ARG’s) worden gebruikt. Het is een propagandacampagne die is ontworpen door mensen die gesofisticeerde manipulatietechnieken gebruiken. In die zin spreekt mind control expert Steven Hassan dan ook liever van een cultus die uw gedachten controleert: “Het gaat om een gewelddadig proces waarbij mensen een heel andere identiteit krijgen opgedrongen. Mensen worden letterlijk gebrainwasht.”
The best of
Het is duidelijk dat er geld zit achter deze campagne, veel geld. Niet enkel voor de creatie van een parallel universum waar Trump een held is, die het bovendien opneemt voor het gewone volk tegen de elite (sic). Daarnaast ook voor de verspreiding van deze complottheorieën. Net als bij de presidentscampagne van 2016 is het databedrijf Cambridge Analytica (ditmaal onder de naam Emerdata) opnieuw van de partij om daarvoor te zorgen.
Neil Johnson, een onderzoeker aan de George Washington University in Washington DC, onderzocht het netwerk van voornamelijk internetfora en nieuwssites waarop theorieën zoals Qanon op circuleren. Op het eerste zicht verspreiden ze een diverse en onsamenhangende reeks berichten. Wie zich er dieper in verdiept, merkt dat je ze kan samenbrengen in een aantal grote verhalen over hoe alles uiteindelijk de schuld blijkt te zijn van de Joden, de migranten, China en/of de cultuurmarxisten die de diepe staat controleren. Het netwerk, zo stellen de onderzoekers “gedraagt zich als een wereldwijde trechter die individuen uit een mainstream cluster op een gematigd platform kan meezuigen naar minder gematigde platforms zoals 4Chan of Telegram”. Zo wordt iemand die in eerste instantie kritisch stond ten opzichte van vaccins, gemanipuleerd om dat in verband te brengen met bijvoorbeeld migranten.
Qanon verzamelt zowat de best of van alle samenzweringstheorieën wereldwijd: van corona-ontkenners, mensen die 5G en microchips aan elkaar linken, tot antisemitische mythes die regelrecht uit de nazi-terminologie komen. Met genoeg inspanning passen believers alles mooi in het plaatje. De meest gelijkaardige theorie die reeds tot consternatie leidde is de pizzagate-theorie. Aanhangers geloofden dat gelekte mails van John Podesta, de man die de campagne van Hillary Clinton leidde, gecodeerde berichten zouden bevatten die verwijzen naar een geheim pedofilienetwerk waar de top van de Democratische partij bij betrokken zou zijn. In de kelder van een pizzatent zouden kinderen opgesloten zitten. In extreemrechtse kringen laaide dit de gemoederen enorm op. Er werden doodsbedreigingen geuit en er werd effectief een schot gelost in het bewuste restaurant. Fun fact, de pizzazaak bleek geen kelder te hebben.
Deze historie is peanuts in vergelijking met de gewelddaden die daarna door QAnon-aanhangers zijn gepleegd. Zelfs de FBI stelt in zijn rapport dat de beweging mensen aanzet tot ‘criminele’ en zelfs ‘gewelddadige’ acties. De actie aan het Capitool was het voorlopige ‘hoogtepunt’ in een reeks.
Psychologische oorlogsvoering
“Het probleem met complottheorieën is niet een gebrek aan feiten, maar welke bronnen mensen vertrouwen”, zo stelt Di Resta van het Stanford Internet Observatory in California. Ook specialist op het vlak van complottheorieën George Mason schrijft in zijn Conspiracy Theory Handbook dat onderliggende psychologische factoren zoals gevoelens van onmacht en ongenoegen belangrijker zijn om de kracht van complottheorieën te begrijpen dan wat er feitelijk gezegd wordt. De gevoelens van ongenoegen en onmacht waren al groot voor de coronacrisis en zijn vandaag nog sterk aan het toenemen.
Naast een kleine maar groeiende groep echte complotdenkers ontstaat een nog veel grotere groep mensen die niet meer weten wat ze wel en niet kunnen geloven. Wees dus niet verbaasd ‘hoe dom sommige mensen kunnen zijn’. Probeer te begrijpen waar het groeiende ongenoegen vandaan komt en pak de grondoorzaken aan. En wees verontwaardigd over hoe bepaalde krachten uit het establishment zonder scrupules aan psychologische oorlogsvoering doen tegen de bevolking om het aanwijzen van een zondebok ingang te doen vinden.
Confrontatie met de feiten
Samenzweringstheorieën en het creëren van een parallel universum zijn al meer dan honderd jaar het handelskenmerk van extreem rechts. De Britse historicus Richard J. Evans, bracht in zijn boek The Hitler Conspiracies een fascinerend overzicht van de diverse fabels die over en rond Hitler en het Derde Rijk in omloop zijn gebracht. Hij toetst deze aan de historische werkelijkheid en beschrijft hoe de diverse complottheorieën zijn ontstaan en in veel gevallen tot op de dag van vandaag met nieuwe elementen aangevuld worden. Hele theorieën worden gerecycleerd in de opbouw van een fascistisch wereldbeeld. Om dat te doorbreken hebben we nood aan een eigen verhaallijn die de zaken nuchter analyseert en feiten brengt die er toe doen.
Zo is het nodig om te zeggen dat Trump helemaal niet de president is van het gewone volk. Terwijl Trump handig gebruik maakte van racisme en seksisme om de bevolking te verdelen, staken de rijkste Amerikanen miljoenen dollars in zijn campagne. Hij is ook de man die enorme belastingvoordelen gaf aan de allerrijkste Amerikanen terwijl hij de rekening doorschoof naar de werkende klasse. Hij is de president die pertinent weigerde om enig initiatief te nemen voor het klimaat en het redden van onze planeet. Het fascisme steekt de kop op en we hebben nood aan een goede analyse om tot antwoorden te komen.
Desinformatiecampagnes zijn een massavernietigingswapen van extreemrechts. Enkel de waarheid is revolutionair.
