“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli.
Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne en alle oorlogsmisdaden die gepleegd worden. Het is een criminele agressie die ingaat tegen het internationaal recht. Maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren. Geloof niets zomaar, ook onszelf niet. Blijf kritisch denken. (n.v.d.r.)
Wat als het Westen nu eens gelijk had, vroeg vorige week een opiniemaker in De Standaard zich af. En ja, dat Westen heeft natuurlijk gelijk in zoverre het gaat over de veroordeling van het Russisch geweld in Oekraïne. Die kan niet resoluut genoeg zijn. En even resoluut ook onze solidariteit met de Oekraïense bevolking. Maar of het Westen ook gelijk heeft de militaire kaart te trekken via grootscheepse militaire steun is een vraag waar we best even over nadenken.
Dat een land zich verdedigt tegen een invaller is uiteraard normaal, maar het kan geen kwaad even stil te staan bij wie in die verdediging een belangrijke rol speelt. Ik heb het over de neonazi-milities.
Op de nieuwssite Grayzone geven de Amerikaanse journalisten Alexander Rubinstein en Max Blumenthal een aantal feiten die tot nadenken stemmen. Zij laten er geen twijfel over bestaan dat die milities een belangrijke machtsfactor zijn geworden. Політична критика (Politieke Kritiek), een alternatieve Oekraïense website, maakt bovendien duidelijk hoe diep hun ideologie is doorgedrongen in wetgeving en rechtspraak. [i]
Als nazicollaborateurs helden worden
In een artikel uit 2015 op die website analyseren Per Anders Rudling en Christopher Gilley (onderzoekers verbonden aan de universiteiten van respectievelijk Lund en Hamburg) twee opvallende wetten betreffende het historisch geheugen.
Een wet die propaganda voor en symbolen van ‘de twee totalitaire regimes van de twintigste eeuw’ verbiedt, interpreteert het nazisme als een schandvlek die volledig losstaat van het Oekraïense nationalisme tijdens de Tweede Wereldoorlog, waardoor manifeste nazicollaborateurs geëerd kunnen worden in straatnamen, standbeelden en publieke huldigingen als ‘strijders voor een onafhankelijk Oekraïne in de twintigste eeuw’.
Bijvoorbeeld de Organisatie van Oekraïense Nationalisten (de OUN) en haar gewapende tak UPA, die nauw samenwerkten met nazi-Duitsland, in het bijzonder tussen 1939 en 1941. In dat laatste jaar speelden ze een sleutelrol in een serie antisemitische pogroms die het westelijk deel van Oekraïne moesten ‘zuiveren’ en die het leven kostten aan tussen de 13.000 en 35.000 Joden.
Een wet die propaganda voor en symbolen van ‘de twee totalitaire regimes van de twintigste eeuw’ verbiedt, interpreteert het nazisme als een schandvlek die volledig losstaat van het Oekraïense nationalisme tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De UPA voerde in 1943-44 een ware moordcampagne tegen de Poolse minderheid in Volhynie en Galicië in het kader van de creatie van een homogene Oekraïense staat, wat (volgens de meest betrouwbare studies) het leven kostte aan 90.000 slachtoffers.
Een wet van 9 april 2015 geeft deze (en soortgelijke) organisaties collectief een officieel statuut, waarbij vooral artikel 6 over de ‘verantwoordelijkheid voor overtreding van de wet over het statuut van de strijders voor de onafhankelijkheid van Oekraïne in de twintigste eeuw’ opvalt.
De eerste paragraaf stipuleert dat “Oekraïense burgers, buitenlanders, alsmede staatlozen die de in artikel 1 van genoemde wet bedoelde personen publiekelijk beledigen, de verwezenlijking van de rechten van de strijders voor de onafhankelijkheid van Oekraïne in de 20e eeuw ondermijnen, en daarvoor overeenkomstig het Oekraïense recht ter verantwoording zullen worden geroepen.”
Misschien moet u dit even opnieuw lezen. Hoe kunnen de door de Organisatie van Oekraïense Nationalisten (OUN) in 1941 gelanceerde pogroms in beeld worden gebracht op een manier die voldoet aan de restricties van dit artikel 6?
Hoe moet de historicus de herinneringen van Viktor Kharkiv ‘fKhmara’ – een veteraan van het Nachtigall Bataljon, een Oekraïense nationalistische eenheid onder bevel van Roman Shukhevych – weergeven over hoe de mannen van dit bataljon in de zomer van 1941 deelnamen aan massale schietpartijen in de dorpen van Vinnytsia, waarbij, in zijn eigen woorden, “we in twee dorpen alle joden die we tegenkwamen, doodschoten”?
Hoe moet een onderzoeker de gebeurtenissen weergeven die plaatsvonden in het Poolse dorp Poroslia in Volhynia in de nacht van 8 op 9 februari 1943? Op die datum heeft een afdeling van de UPA, toen de munitie op was, 150 inwoners, waaronder veel kinderen, vastgebonden en vervolgens hun schedels, de een na de ander, met bijlen verbrijzeld.
Deze massamoord is uit de Oekraïense herinnering gewist; het enige wat overblijft is een massagraf in het bos. Is er na 9 april 2015 nog een manier om het lot van de slachtoffers in herinnering te brengen, zonder het risico te lopen door de Oekraïense autoriteiten te worden vervolgd, wegens het mogelijk ondermijnen van de “eer” die “Oekraïense onafhankelijkheidsstrijders in de 20e eeuw” thans wettelijk toekomt?
Opmars van neonazi’s in staatsapparaat en leger
Tot zover de rehabilitatie van het verleden. En waar staan de neonazi’s vandaag in Oekraïne? We weten dat in Oekraïne al jarenlang vóór de Russische inval een oorlog woedde. In de Donbas stonden het Oekraïense leger en neonazi-milities tegenover naar afscheiding strevende rebellen, die een deel van het gebied controleerden.
Er vielen daarbij tussen 2018 en 2021 (volgens cijfers van de VN) meer dan 14.000 burgerslachtoffers, waarvan 81,4 procent onder de Russisch sprekende bevolking. In 2019 trok president Zelensky, met in het hoofd de Minskakkoorden (die onder meer verkiezingen in de Donbas voorzagen met het oog op autonomie), naar het oorlogsgebied in een poging het geweld te stoppen en kwam het tot een botsing tussen hem en militanten van het Azovbataljon, die weigerden ‘te capituleren’.
Dat was oktober 2019. En vervolgens? Vervolgens werd de Azovmilitie geïntegreerd in het Oekraïense leger en haar burgerwacht ingeschakeld naast de nationale politie om “de Oekraïense orde te handhaven” in de straten van Kiev.
In een vorig artikel op deze site schetst de Spaanse filmregisseur Unai Aranzadi hoe verregaand de toenemende invloed van extreem-rechts is. Even opfrissen. Neonazi-kopstukken werden opgenomen in de regering. Ihor Tenyukh van de neonazistische partij Svoboda werd bijvoorbeeld benoemd tot minister van Defensie. Oleh Makhnitsky, ook van de Svoboda-neonazi’s, tot procureur-generaal.
Elf, vooral progressieve, partijen kregen daarentegen verbod op hun activiteiten en de communistische partij werd illegaal verklaard. Samenwerking dus met een organisatie die herhaaldelijk blijk geeft van virulent racisme jegens etnische minderheden en openlijk haar onverdraagzaamheid etaleert jegens mensen met een ‘afwijkende’ seksuele geaardheid of politieke overtuiging.
De Azovbrigade heeft als insigne op haar uniformen een overduidelijke verwijzing naar een nazi-SS-symbool (de wolfsangel). Ze kan die, na opname in het leger, blijven dragen. Op 7 april 2022 vroeg Zelenksky een lid van het bataljon via een videoconferentie het Griekse parlement toe te spreken, tot grote verontwaardiging van verschillende parlementsleden.
In november 2021 kondigde een van de meest prominente neonazi’s van Oekraïne, Dmytro Yarosh, aan dat hij was benoemd tot adviseur van de opperbevelhebber van de strijdkrachten van Oekraïne.
Dmytro Yarosh met het Oekraïense Vrijwilligerskorps van de Rechtse Sector (UVC). Het UVC is een paramilitaire groepering die is opgericht en wordt gecontroleerd door de extreemrechtse Oekraïense nationalistische partij Right Sector, opgericht op 17 juli 2014. Foto: Wikimedia Commons, Flickr / CC BY-SA 3.0
Bijkomstigheden? Hier zijn er nog een paar. In november 2021 kondigde een van de meest prominente neonazi’s van Oekraïne, Dmytro Yarosh, aan dat hij was benoemd tot adviseur van de opperbevelhebber van de strijdkrachten van Oekraïne.
Yarosh is een fervent aanhanger van de nazi-collaborateur Bandera en stond van 2013 tot 2015 aan het hoofd van Pravyi Sektor, een neonazi-militie die de ‘derussificatie’ van Oekraïne nastreeft.
Een maand later, toen de oorlog met Rusland dichterbij kwam, gaf Zelensky hun commandant, Dmytro Kotsyubaylo, de onderscheiding ‘Held van Oekraïne’ tijdens een plechtigheid in het parlement. Een held die een wolf als huisdier heeft in zijn basis en grapt tegen bezoekende journalisten dat zijn strijders het dier “de botten van Russisch sprekende kinderen te eten geven”.
Pravyi Sektor wordt ook genoemd als vermoedelijke daders (op basis van getuigenissen en foto’s) van de moord op 46 linkse militanten die op 2 mei 2014 in Odessa, in het ‘Huis van de Vakbonden’, levend werden verbrand en waarvoor tot dusver niemand werd berecht, laat staan veroordeeld.
Een andere neonazi-groep van gewicht is C14, waarmee het stadsbestuur van Kiev in 2018 een overeenkomst tekende die C14 toestond als burgerwacht in de straten te patrouilleren. Ze leidde een razzia, met medewerking van de politie, om het station van Kiev van Romani ‘te zuiveren’.
Een pogrom tegen een Romanikamp werd, met zichtbare trots, door hen gefilmd en via sociale media verspreid (zie hieronder). In 2018 dus. Heel dat jaar kreeg de organisatie overheidssteun voor hun ‘nationaal-patriottische opvoeding’.
The C14 Nazi terror gang signed an agreement with the Kiev municipal government to patrol its streets. This footage taken just a few months later in 2018 shows them carrying out a pogrom against a Romani camp. pic.twitter.com/9aAA86K8TQ
— Alex Rubinstein (@RealAlexRubi) February 28, 2022
Een bedenkelijke alliantie
In westerse media wordt de invloed van het neonazi-kamp weggeduwd achter de geruststellende mededeling dat Zelensky joods is. Hoe zou hij dan …? In het licht van het bovenstaande is die redenering ronduit belachelijk. Alsof iemands afkomst een garantie zou zijn voor iemands gedrag.
Igor Kolomoiskyi, een Oekraïense energieoligarch, ook van joodse afkomst, is een van de belangrijkste financiers van Azov sinds de oprichting ervan in 2014. In 2019 was hij de belangrijkste geldschieter van Zelensky’s campagne voor de presidentsverkiezingen.
Veel redelijker is de vraag hoe het komt dat Zelensky zijn aanvankelijke verzet tegen de rol van de neonazi-milities heeft moeten opgeven, hen een officiële positie gaf in leger en staatsapparaat en volledig meewerkte aan hun verheerlijking als helden van het vaderland. Het antwoord ligt waarschijnlijk in de chronologie van de feiten.
Toen Zelensky aan de macht kwam in 2019 waren neonazi-milities al een machtsfactor waar niemand, ook de president niet, nog omheen kon. Gelanceerd door de Maidan ‘Revolutie van de Waardigheid’, waarin zij een prominente rol speelden, en vervolgens steeds sterker geworden door hun inzet tijdens de oorlog in de Donbas.
Maidan, Kiev, extreemrechtse militanten. Foto: Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0
Het verwondert dan ook niet dat sommigen het in plaats van over samenwerking met, over gijzeling door neonazi’s hebben. Vraag is of dit het soort ‘helden’ is dat de Oekraïense bevolking nodig heeft?
Azov en consoorten hebben in hun onverzettelijkheid en fanatieke weigering te onderhandelen bovendien de wind in de zeilen door de steun van de VS, die vanuit hun rivaliteit met Rusland en de belangen van de wapenlobby er alle belang bij hebben dat deze oorlog aansleept.
Het loont de moeite in dat opzicht een lezing van de Amerikaanse politicoloog John Mearsheimer, hoogleraar aan de Universiteit van Chicago, uit 2015 te bekijken.
Hij voorspelde toen al glashelder wat vandaag gebeurt en legt de verantwoordelijkheid daarvoor bij het Westen, dat een te voorziene Russische reactie op wat het land beschouwde als een bedreiging van zijn veiligheid, wenste te negeren en per se een NAVO- bruggenhoofd wilde in 0ekraïne, wat voor Poetin (na de uitbreiding van de NAVO oostwaarts) het overschrijden van een rode lijn betekende.
De vraag in hoeverre dat Westen mee schuld draagt voor het oorlogsgeweld is een vraag die in de westerse media weinig aan bod komt. Net zo min als de bedenkelijke de facto alliantie met neonazi-milities om de oorlog te rekken, ongeacht de prijs die het land en zijn bevolking daarvoor betalen.
De ongenuanceerde voorstelling van de oorlog als de strijd van gelijk tegen ongelijk, van goed tegen kwaad leidt enerzijds tot het relativeren van hun ideologie en hun verwantschap met collaborerende naziorganisaties tijdens de Tweede Wereldoorlog, anderzijds tot het in de verf zetten van hun moed, onverzettelijkheid en slagkracht.
Intussen zien ook weinigen er graten in dat miljarden worden gespendeerd om dit soort verdedigers van zwaar oorlogsmateriaal te voorzien.
Wat Oekraïne echt nodig heeft
Uiteraard kan men de Russische inval niet krachtig genoeg veroordelen of illusies koesteren over een steenrijke, corrupte oligarch en autocraat als Poetin, maar dat impliceert niet dat er geen andere weg te bewandelen valt in deze oorlog dan het demoniseren van de ene oligarch en het heilig verklaren van de ander.
Zelensky is net als Poetin een corrupte zakenman, genoemd in de Panamapapers, die een neoliberaal beleid voorstaat ten gunste van rijk en ten koste van arm. Maar er is geen andere uitweg dan dat die twee met elkaar praten.
Het toejuichen van een onverzoenlijke opstelling leidt elke dag tot meer doden, gewonden en ontheemden. In wiens belang? In geen geval die van de Oekraïense bevolking wier belang op dit ogenblik waarschijnlijk het best verdedigd wordt, tegen de stroom van de oorlogspropaganda in, door de vredesbewegingen. In Oekraïne, in Rusland en in de rest van de wereld.
Alle media zouden de stem van de vredesbewegingen prominent moeten maken en afstand nemen van een oorlogspropaganda die nu al maandenlang de berichtgeving mag kleuren.
Wat de bevolking nodig heeft is het stoppen van het geweld en de bereidheid in de twee kampen om een staakt-het-vuren af te kondigen en te onderhandelen. Daar roepen deze bewegingen aanhoudend toe op.
Alle media zouden deze stem prominent moeten maken en afstand nemen van een oorlogspropaganda die nu al maandenlang de berichtgeving mag kleuren, met veronachtzaming van de historische context en de werkelijke politieke verhoudingen.
Op een bepaald ogenblik zag het ernaar uit dat tussen Zelenksy en Poetin onderhandelingen met kans op succes mogelijk waren. Zelensky verklaarde zich bereid Oekraïne uit de NAVO te houden. Dat optimisme ligt intussen ver achter ons. Wie heeft die deur dichtgegooid?
Notes:
[i] https://thegrayzone.com/2022/03/04/nazis-ukrainian-war-russia/
https://thegrayzone.com/2022/03/31/partnering-neo-nazis-ukraine-history/
