“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli.

Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne en alle oorlogsmisdaden die gepleegd worden. Het is een criminele agressie die ingaat tegen het internationaal recht. Maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren. Geloof niets zomaar, ook onszelf niet. Blijf kritisch denken. (n.v.d.r.)

Maidan was het startpunt

Ik heb acht jaar lang met Oekraïense neonazi’s te maken gehad, ook tijdens de huidige Russische invasie. De eerste keer dat ik hen vragen kon stellen was in de winter van 2014 tijdens de Euromaidanbeweging en de staatsgreep. Ik heb verscheidene nachten gesprekken gevoerd met de verschillende facties, terwijl het gruwelijke scenario zich afspeelde, dat werd voorgesteld als een bewonderenswaardig democratisch ontwaken.

Toen de regering was omvergeworpen, gingen de Westerse pers en regeringen verder met dit verhaal en verzwegen ze ons dat na Euro-maidan het paramilitair geweld, de illegaliteit van belangrijke politieke partijen en de afschaffing van een aantal basisrechten toenamen.

Dit gebrek aan informatie had rampzalige gevolgen. In de eerste plaats omdat het de weg vrijmaakte voor extreemrechts om zich te institutionaliseren zonder kritiek van de Europese Unie. Ten tweede, omdat Vladimir Poetin deze vreselijke situatie gebruikte als alibi om zijn oorlog te beginnen.

Het zwijgen van de media maakte de weg voor extreemrechts om zich te institutionaliseren zonder kritiek van de Europese Unie.

Om deze geschiedenis grondig te begrijpen, moeten we beginnen met de start van dit fenomeen dat, in die koude nachten van de Maidan, aan mij werd voorgesteld als ‘de politieke actie van de straat’.

In november 2013 en ten tijde van de Euro-maidan-protesten werd de neonazi-organisatie Pravy Sektor opgericht, een paramilitaire groepering die verschillende verenigingen uit de extreem rechtse wereld samenbracht, zoals de Sociaal-Nationale Vergadering, White Hammer, Karpatisch Sich en Tryzub.

Fakkeltocht van Pravy Sektor op 1 januari 2015 ter gelegenheid van de 106e geboortedag van Stepen Bandera, een nazi-collaborateur. Foto: All-Ukrainian Union ‘Freedom’ Picasa web album / CC-BY-3.0

Pravy Sektor stond onder leiding van Dmytro Jarosj, een historische Oekraïense ultranationalist die in de Rada (het Parlement) werkte voor het hoofd van de veiligheidsdiensten, Valentyn Nalyvaichenko. Die was nog consul geweest, onder andere in Washington en had zich laten fotograferen in de paramilitaire kampen van Pravy Sektor.

Hoewel er op de Maidan ook andere neonazigroepen waren en veel demonstranten uiteraard helemaal geen nazi’s waren, was het wel deze gewelddadige groep die de protesten leidde, die een einde maakten aan de termijn van de verkozen president, Viktor Janoekovitsj.

Op hun eigen website, zeggen ze het zo: “Pravy Sektor werd opgericht bij het begin van de revolutionaire Maidan-gebeurtenissen als een collectief van Oekraïense rechtse organisaties en individuele nationalistische activisten op initiatief van de Tryzub-organisatie in heel Oekraïne.”

De nieuwgevormde beweging maakte onmiddellijk duidelijk wat ze met de Maidan-beweging wilde bereiken: “de eliminatie van de antinationale regering geleid door Viktor Janoekovitsj.”

“Zonder de nationalisten zou Maidan een homomars zijn geweest.”

De leider van de neonazigroep C14, Jevhen Karas, die de Westerse regeringen waarschuwde dat zij niet moesten proberen de geschiedenis van wat er aan het gebeuren was te herschrijven, zei op 8 februari vrankweg:

“De Maidanbeweging was een overwinning van onze nationalistische ideeën. De nationalisten waren de belangrijkste factor en stonden duidelijk in de frontlinie. Nu zeggen veel mensen dat er maar een paar nazi’s waren (…). De LGTB en de ambassades zeggen dat er niet veel nazi’s waren op Maidan. Zonder de nationalisten zou Maidan een LGTB-mars zijn geweest.”

Extremisten aan de top van de staat

Wat gebeurde er na de opmars van het fascisme die in Euro-maidan aan de oppervlakte kwam? Een democratische zuivering die de banden met neonazi- en ultragroeperingen zou verbreken? Integendeel. Na februari 2014 maakten die mensen een nieuwe opmars en werden ze verheven tot de top van de staat.

Ihor Tenyukh van de neonazistische partij Svoboda werd bijvoorbeeld benoemd tot minister van Defensie. Oleh Makhnitsky, ook van de Svoboda neonazi’s, werd benoemd tot procureur-generaal. Oleksandr Sych werd vice-premier, Andriy Mokhnyk minister van Ecologie en Natuurlijke Hulpbronnen en Ihor Shvayka minister van Landbouw. Zo waren en zijn er nog veel meer extremisten die verschillende taken en verantwoordelijkheden toegewezen kregen. Dat illustreert het karakter van het nieuwe staatssysteem dat aan de macht kwam. Als klap op de vuurpijl dwong het nieuwe regime de toen sterkste partij (de Partij van de Regio’s) zichzelf te ontbinden en werd – uiteraard – de Communistische Partij verboden.

Ihor Tenyukh van de neonazistische partij Svoboda werd benoemd tot minister van Defensie.

Hoewel de Oekraïense regering als geheel niet nationaal-socialistisch is, zoals het Kremlin categorisch beweert, is het overduidelijk dat vele neonazistische of extreemrechtse individuen en groepen volledig geïntegreerd zijn in verscheidene van haar instellingen.

Het nieuwe Westerse negationisme, dat iedereen demoniseert (en als pro-Russisch bestempelt) die wijst op deze heimelijke banden tussen liberale, conservatieve organisaties en neonazistische groeperingen, brengt meestal alle kritiek op dit soort feiten en toestanden terug tot het bestaan van het Azov-bataljon, alsof het om een uniek, eenmalig en geïsoleerd geval zou gaan.

Wolfsangel. Foto: Inkscape’r, Wikimedia Commons / CC0 1.0

Niets is minder waar, maar alvorens de andere groepen te noemen, is het de moeite waard kort uit te leggen wie zij zijn: Azov is een bataljon van 3.057 gewapende en getrainde troepen, die in verschillende regio’s van het land zijn ingezet en die een nazi-SS-symbool (de wolfsangel op een zwarte zon) als insigne op hun uniform dragen.

Afgelopen maart vroeg Fox News aan president Vladimir Zelinsky, die ook opperbevelhebber is van de Oekraïense strijdkrachten, wat hij daarvan vond. In plaats van zelfkritiek uit te oefenen of op zijn minst wijzigingen in de symbolen en het uniform aan te brengen, antwoordde de president: “Ze zijn wat ze zijn. Ze verdedigen ons land en zijn opgenomen in ons leger”.

En alsof dit antwoord nog niet genoeg twijfel zaaide, vroeg de president op 7 april een neonazi van het Azov Bataljon om via een videoconferentie het Griekse parlement toe te spreken, een provocatie, die tot grote verontwaardiging leidde bij verschillende van de aanwezige parlementsleden.

De andere partijen hebben al een groot deel van de extreemrechtse retoriek van Azov in hun toespraken overgenomen.

Een andere redenering van het Westerse negationisme is dat de neonazistische politieke partij Svoboda slechts 4,7% van de stemmen heeft. Dat is waar, maar men ziet dan wel over het hoofd dat Svoboda vóór de Maidan de vijfde grootste kracht in het land was geworden.

Waarom deze plotselinge verandering? Zowel gewone Oekraïners als Amerikaanse mensenrechtenactivisten zeggen dat dit komt doordat hun bijdrage al geleverd was, omdat de andere partijen een groot deel van hun retoriek in hun toespraken hadden overgenomen.

Verschillende paramilitaire troepen

Naast Svoboda, Azov en Pravy Sektor (de laatste heeft alleen al meer dan 10.000 leden) zijn er echter nog andere, minder bekende maar daarom niet minder relevante paramilitaire krachten. Een daarvan is de neonazistische organisatie C14, genoemd naar een witte suprematistische groepering die in de VS van terrorisme wordt beschuldigd.

Foto: Andriy Yermolenko, Wikimedia Commons

Deze organisatie houdt zich bezig met allerlei criminele activiteiten, waaronder aanvallen op zigeuners, homoseksuele mensen en vrouwenmarsen. Desalniettemin ontving ze subsidies van het Oekraïense ministerie van Jeugd en Sport. Ze waren al in die mate sociaal aanvaard dat ze werden uitgenodigd om een lezing te geven in het “American House”.

Volgens alle aanwijzingen van het onderzoek was deze organisatie ook de hoofdverdachte in de zaak van de moord op Oles Buzina, de Oekraïense journalist en schrijver die kritiek had uitgebracht op Euro-maidan. Heel mysterieus verdween het bewijsmateriaal in de handen van het Openbaar Ministerie en zijn de twee verdachten van deze organisatie nooit voor de rechter gebracht.

Helaas zijn er nog meer rechtse paramilitaire groepen, zoals Karpatska Sich of het Nationaal Korps, naast andere die intussen opgenomen zijn in het leger, zoals Aidar, of de gevreesde Tornado en Donbass.

De lijst is lang en, afgezien van hun extreemrechtse ideologie, hebben zij straffeloosheid als gemene deler. Een straffeloosheid die zijn wortels heeft in wat er op 2 mei 2014 in Odessa gebeurde, toen 46 linkse activisten levend werden verbrand in het “Huis van de Vakbonden”.

De lijst is lang en, afgezien van hun extreemrechtse ideologie, hebben zij straffeloosheid als gemene deler.

Er waren tal van getuigen, er waren video’s en foto’s die naar Pravy Sektor wijzen … en toch is nog niemand berecht of veroordeeld. Meer zelfs, president Vladimir Zelinsky heeft verschillende van hen medailles opgespeld.

Men zegt ook dat de Oekraïense president onmogelijk een pro-nazi kan zijn en men voert dan aan – als ultiem bewijs – dat hij een Jood is. Maar los van het feit dat hij inderdaad geen nazi is, kan alleen iemand die de recente geschiedenis van Oekraïne totaal niet kent, zo’n kinderachtige reden goedpraten.

Zelinski’s politieke bekendheid dankt hij aan de eigenaar van het tv-station waarvoor hij werkte en waar hij de rol speelde van een Oekraïense president die strijdt tegen de corrupie van de oligarchen. Het is de ironie voorbij, maar feit is dat Igor Kolomoiski, de eigenaar van de zender die Zelinski voor de serie heeft betaald, een van de meest prominente oligarchen van Oekraïne is en dat hij meerdere witwasaffaires heeft lopen in verschillende landen.

Kolomoiski, die naast het Oekraïense ook het Cypriotische en Israëlische staatsburgerschap bezit, heeft meerdere extreemrechtse bataljons gefinancierd, waardoor hij in verscheidene Westerse media, zoals The Spectator en The Wall Street Journal, is omschreven als een “krijgsheer” en een “geheim wapen van Oekraïne”.

Ook hij is een Jood maar dat verhinderde hem niet om volop steun te geven aan het neonazisme dat sinds Euro-maidan zijn politieke en financiële tegenstanders omver zou werpen (en ernstige oorlogsmisdaden zou begaan via zijn ultrabataljons zoals Aidar of Dnipro-1).

Men kan dus spreken van tegenstrijdige, perverse of paradoxale betrekkingen tussen Zelinski – of Kolomoiski – en deze groepen, maar niet dat die banden uit hun aard onmogelijk zouden zijn.

Pact met de duivel

Hoe is deze alliantie tussen prominente figuren uit de Joodse gemeenschap en neonazistische groeperingen tot stand gekomen? Zoals in de Israëlische pers werd gemeld, bestaat dit pact al sinds ten minste maart 2014 en werd het gesloten tussen de Israëlische ambassadeur in Kiev, Reuven Din-El, en de vertegenwoordiger van de verschillende neonazigroepen, de toenmalige leider van Pravy Sektor, Dmitry Yarosh.

Het was bekend dat onder de extremisten op Maidan zich mensen bevonden die afkomstig waren van de Israëlische strijdkrachten.

In die tijd schreef ik erover, omdat in de laatste dagen van Maidan leden van Svoboda mij vertelden dat zij de alliantie wel respecteerden, maar dat zij er niet blij mee waren.

In ieder geval was toen al bekend dat onder de extremisten op Maidan zich mensen bevonden die afkomstig waren van de Israëlische strijdkrachten. Klinkt dat vreemd? Misschien toch niet. Een van de bijzonderheden van de Oekraïense ultra’s – die hen onderscheidt van veel van hun Europese tegenhangers – is dat zij pro-NAVO zijn.

Senator John McCain met Oleh Tyahnybok in Kiev, 14 maart 2014. Foto: Wikiwand / CC BY-SA 4.0

Men herinnert zich misschien de beelden van de Amerikaanse senator John McCain die de massa’s in de Euro-maidan toespreekt samen met de neonazi van Svoboda, Oleh Tyahnybok.

Bovendien is Oekraïne het ook eens met de VS over een ander, niet minder controversiële zaak. De regeringen in Kiev en Washington zijn de enige regeringen ter wereld die zich verzetten tegen de ondertekening door de Verenigde Naties van een gezamenlijke verklaring waarin de verheerlijking van het nazisme en het neonazisme wordt afgewezen.

Ik begon deze tekst met te wijzen op de gevaren van het minimaliseren en goedpraten van het bestaan van een groeiend aantal ultra’s in Oekraïne. Wat er nu gebeurt is echter nog zorgwekkender. Onze staten en diverse openbare en particuliere instellingen helpen direct of indirect de gewapende rechtsextremistische groeperingen die op dit moment in Oekraïne actief zijn.

Als journalist heb ik grondig gewerkt op de kwestie van de Zwarte Internationale, waarbij ik de heimelijke banden aan het licht heb gebracht tussen de opperbevelhebbers van het Spaanse leger en de Guardia Civil met neonazi’s tegen wie een onderzoek was ingesteld wegens zeer ernstige moordpartijen, zoals in het geval van de Duitser Joachim Fiebelkorn en zijn landgoed in Alicante dat aan veteranen van het Spaanse Legioen is geschonken.

Onze staten helpen direct of indirect de gewapende rechtsextremistische groeperingen die op dit moment in Oekraïne actief zijn.

Zoals tijdens de laatste Koude Oorlog, zijn wij vandaag wellicht getuige van een herhaling van dit pact met de duivel. Ik heb het over Operatie Gladio of ‘stay behind’, waarbij de NAVO allerlei extreemrechtse groepen ondersteunde, trainde en financierde als een stoottroep tegen de toenmalige USSR, de communisten en andere organisaties van separatistische of linkse aard.

Wat vandaag in Oekraïne gebeurt, kan in zekere zin de herhaling van deze strategie zijn. Zou dit ook gevolgen kunnen hebben binnen onze eigen grenzen?

Het gevaar van een fascistisch toevluchtsoord

Met enige aarzeling en zonder veel weerklank in de media, hebben sommige inlichtingendiensten van neutrale landen zoals Zweden ook al gewaarschuwd: vandaag vormen zich in Oekraïne talloze neonazistische en extreemrechtse cellen van allerlei strekkingen, die zich organiseren en bewapenen.

Groepen en organisaties die niet bekend waren, zijn nu bekend. Wat sommigen niet wisten, leren anderen nu. Wat men niet heeft, kan iemand anders geven. Kortom, er kan een netwerk of een som van krachten aan het ontstaan zijn dat sinds het fascistische heiligdom dat het Spanje van Franco was, niet meer is vertoond.

Dit alles gebeurt onder het voorwendsel van de strijd tegen de afschuwelijke Russische invasie. Als de voorspellingen van veiligheidsdiensten zoals die van Zweden, niet verkeerd zijn, lopen wij het risico van een pijnlijk boemerangeffect in onze landen.

“Het potentieel van deze strijdkrachten zal onmiddellijk een probleem worden voor hen die ons problemen willen bezorgen.”

Om geen twijfel te laten bestaan over hun macht en kracht, zegt Yevhen Karas, leider van de neonazistische organisatie C14: “Stel je voor hoeveel wapens wij hebben. Hoeveel veteranen we hebben … We hebben de meeste Javelins (draagbare raketwerpers) op het Europese continent. Alleen de Britten kunnen er meer hebben. Het potentieel van deze strijdkrachten zal onmiddellijk een probleem worden voor hen die ons problemen willen bezorgen.”

Unai Aranzadi is een Spaanse filmregisseur gespecialiseerd in gewapende conflicten.

Dit is vertaling van ‘Le danger d’ignorer l’extrême-droite en Ukraine’. De vertaling is van Gaston Van Dyck.