Misschien eerst iets over dat fameuze gat in de begroting. Van de Europese Commissie moet België het tekort in 2012 terugdringen tot drie procent van het BBP (bruto binnenlands product). In 2015 moet er een begrotingsevenwicht zijn. Dat betekent volgens het Planbureau dat er tegen 2015 een gat van 22,1 miljard euro moet worden dichtgereden. Dat komt neer op zo’n vier miljard euro structurele maatregelen per jaar.

De cijfers van het Planbureau zijn misschien wat onderschat, want ze gaan uit van een gemiddelde economische groei van twee procent. Ze houden er ook geen rekening mee dat de overheid de komende maanden misschien nog eens diep in de buidel moet tasten om financiële instellingen overeind te houden.

MR-voorzitter Didier Reynders zwaaide elf jaar lang de scepter over Financiën. Het oordeel van zijn critici is niet mals. “Het is schandalig te moeten vaststellen hoe Reynders al die jaren zijn gang heeft mogen gaan op Financiën. Met een administratie die totaal ontwricht is. Met een notionele intrestaftrek die men bewust heeft laten ontsporen”, zegt ACV-voorzitter Luc Cortebeeck.

‘Bewust’, het is een woord dat je wel vaker hoort als het over het beleid van minister Reynders gaat. Een liberaal op Financiën kan zijn programma (de belastingen verlagen voor bedrijven en vermogenden) doordrukken zonder dat het grote publiek en zelfs de coalitiepartners dat meteen doorhebben. Sfinks Reynders lachte die insinuatie ooit weg met een kwinkslag. “Hebt u ooit een belastingbetaler horen klagen over de inning?”

20 miljard euro fraude

De nieuwe minister van Financiën zal dus puin moeten ruimen. Maar daarnaast zal hij ook enkele keuzes moeten maken. Zo schatten onderzoekers van de Franstalige Brusselse universiteit ULB de omvang van de fiscale fraude in ons land op 16 à 20 miljard euro. Mocht onze belastingadministratie erin slagen om die fraude uit te roeien, dan zou het gat in de begroting meteen gedicht zijn.

De parlementaire commissie fiscale fraude stelde 108 aanbevelingen op, maar daar gebeurde voorlopig niets mee. Er ligt ook een wetsvoorstel over de afschaffing van het bankgeheim klaar (van SP.A-parlementslid Dirk Van der Maelen) dat al de kaap van de Raad van State en de privacycommissie genomen heeft.

Het ABVV wil nog een stapje verder gaan en stelt voor een kijkje te nemen bij onze zuiderburen. “In Frankrijk stellen de banken ieder jaar de gegevens over de rekeningen, de rekeninghouders en de intresten ter beschikking van de Franse belastingadministratie in de vorm van een elektronisch gegevensbestand”, aldus de socialistische vakbond.

Veel vermogens, weinig belastingen

Nu België kampt met een groot gat in de begroting en reusachtige uitdagingen op sociaal (de vergrijzing en de stijgende armoede) en ecologisch (de klimaatverandering) vlak, klinkt de roep om rechtvaardiger belastingen steeds luider.

In België worden de vermogens heel weinig belast in vergelijking met de inkomsten uit arbeid of de consumptie. België is op dat vlak zelfs een buitenbeentje in Europa.

Vermogen is er nochtans in overvloed. Volgens de Nationale Bank van België bedroeg het totale financiële vermogen van de Belgische gezinnen in 2009 872 miljard euro. 189 miljard euro daarvan staat op spaarboekjes. Het onroerend vermogen is 1.005 miljard euro waard.

Cijfers om van te duizelen, maar die tegelijk ook niet veel zeggen omdat de rijkdom zeer ongelijk verdeeld is. In België leven 57.000 gezinnen ofwel 1,3 procent van de bevolking met een fortuin van minstens drie miljoen dollar (2,43 miljoen euro). Meer dan de helft van alle vermogens is in handen van de rijkste tien procent Belgen.

Er zijn drie manieren om de vermogens te belasten. Je kan het bezit belasten, de overgang van vermogens (zeg maar de erfenissen en giften) of de inkomsten uit vermogens. De successierechten zijn een regionale bevoegdheid. In deze verkiezingen zou het dus moeten gaan over een vermogensbelasting of een vermogenswinstbelasting.

Het Financieel Actie Netwerk (FAN) – een samenwerkingsverband tussen NGO’s, de beweging Attac en de twee grote vakbonden – viseert de grote financiële fortuinen boven één miljoen euro. “Als daarop een taks van twee procent geheven wordt, levert dat 6,8 miljard euro per jaar op”, aldus FAN.

ABVV-voorzitter Rudy De Leeuw vindt een meerwaardebelasting ook een interessant spoor. “Je moet pragmatisch zijn. Op vlak van belastingen op inkomsten uit vermogens hebben we ook nog een heel lange weg af te leggen. Laten we daar dus werk van maken”, zei hij een tijd geleden op een debat over fiscaliteit.

Als het over vermogensbelasting gaat, wordt nogal snel geschermd met het argument van de kapitaalvlucht. In een geglobaliseerde economie kan een overheid nooit de hand leggen op vluchtig kapitaal. Professor fiscaal recht aan de KU Leuven, Axel Haelterman, veegt dat argument van tafel.

“Het risico van een vermogensvlucht is gering. Dankzij de internationale uitwisseling van informatie, liggen financiële vluchtlanden steeds verder weg. Ervaring in buurlanden, zoals Nederland of Frankrijk, heeft aangetoond dat het om hooguit één tot twee procent van de vermogens gaat”, aldus Haelterman.

11 miljard euro lastenverlagingen voor bedrijven

Een ander knooppunt is de lastenverlagingen waar de bedrijven van genieten. Het ACV berekende dat de overheid 11 miljard euro schonk aan de bedrijven in de vorm van lastenverlagingen, de notionele interestaftrek inbegrepen. Dat is meer dan een verdubbeling op vier jaar tijd.

In 2008 was de bruto kostprijs van de notionele interestaftrek al gestegen tot 4,4 miljard euro. In 2007 genoten bedrijven als BASF, Bayer, Belgacom Mobile, Citibank, Fortis en KBC bijvoorbeeld van een fiscaal voordeel van 1,6 miljard euro. In dat zelfde jaar – vóór het uitbreken van de crisis – schrapten deze bedrijven samen 194 jobs. Er gaan steeds meer stemmen op om fiscale cadeaus te koppelen aan strenge voorwaarden om dat soort wantoestanden te vermijden.

Ook de vergroening van de fiscaliteit zal op de onderhandelingstafel terechtkomen. Groene fiscaliteit wordt door sommigen als een alternatief gezien voor de lasten op arbeid. Alleen is de beste groene belasting uitdovend. Als een vervuilend product zwaar belast wordt, is het de bedoeling dat het product uiteindelijk bijna niet meer gebruikt wordt. Het blijft ook een uitdaging om groene belastingen sociaal rechtvaardig te maken.

Groene belastingen zijn meestal indirecte belastingen (in de vorm van BTW) die voor iedereen even hoog zijn. Het ABVV berekende dat de indirecte belastingen voor de laagste inkomens 12 procent van het gezinsbudget bedragen. Voor de hoogste inkomens vertegenwoordigen die slechts 6 procent.

Onvermijdelijk zullen de regeringsonderhandelaars het ook moeten hebben over de financiering van het federale België. In 2009 inde de federale overheid 90 miljard euro belastingen. Meer dan een derde, 36 miljard, werd meteen doorgeschoven naar de deelstaten. Het is nochtans de federale overheid die het gros van de kosten van de vergrijzing zal moeten dragen.