Aziz Binebine is in het land op uitnodiging van het Zuiderpershuis in Antwerpen. Hij kwam getuigen over zijn gevangenschap naar aanleiding van het theaterstuk ‘Secret Gardens’ over Tazmamart. DeWereldMorgen.be sprak met hem.
“Ik werd geboren de dag dat ik in Tazmamart belandde”
Hoe kan iemand 18 jaar overleven in een gevangenis als Tazmamart?
Aziz Binebine: “Vooral geluk speelde een belangrijke rol. In mijn sectie zaten 29 gevangenen waarvan slechts vier het hebben overleefd. De 25 anderen stierven een zachte dood. Ze stierven door de honger, door koude of ziekte, of ze werden gek.”
“In die omstandigheden speelden religie en cultuur een heel belangrijke rol. Alle gevangenen waren religieus, en we zochten allemaal onze toevlucht in het geloof. In moeilijke tijden keren mensen zich tot God. Maar godsdienst alleen was niet voldoende. Je moest ook deel uitmaken van een cultuur. Wat mij heeft gered, is mijn jeugdpassie voor literatuur. In Tazmamart probeerde ik elk verhaal dat ik ooit had gelezen me voor de geest te halen en dat dan te vertellen aan mijn kameraden daar. Hoewel de meeste mensen Arabisch spraken, vertelde ik mijn verhalen in het Frans. Mijn Arabisch was namelijk niet zo goed. Maar toch verstonden ze mij. En daarom zeg ik dat cultuur van primordiaal belang is!”
“Ik had geen hoop. Ik vond hoop zeer gevaarlijk. In Tazmamart wist je niet of je ooit nog buiten zou komen, dus hopen op een andere toekomst was gevaarlijk.”
Hoe kan je nu zeggen dat hoop gevaarlijk is? Is hoop niet het enige dat nog rest in zo’n situatie?
Aziz Binebine: “Toen we in 1971 aankwamen in Tazmamart dacht ik dat we daar naartoe werden gebracht om geëxecuteerd te worden. En eenmaal in Tazmamart moest je een keuze maken. Ofwel aanvaardde je jouw lot en dat wilde zeggen dat je ofwel voort ging met leven, of ging sterven. Je kon je dus ook vastpinnen aan de onzekere hoop dat je ooit weer vrij zou komen. En die hoop noem ik gevaarlijk.”
“In Tazmamart leefde ik van dag tot dag. Ik dacht niet na over wat er de volgende morgen kon gebeuren. Ik verbande niet alleen alles wat met de toekomst te maken had, maar ook alles wat met het verleden te maken had. Ik vergat mijn verleden. Ik had gewoon geen verleden meer. Ik werd geboren de dag dat ik in Tazmamart belandde.”
Wat is de beste herinnering die je hebt overgehouden aan al die jaren in de gevangenis?
Aziz Binebine: “Zijn er eigenlijk goede herinneringen? Neen (lacht). Zelfs in de hel is er een klein stuk paradijs. Het was er verschrikkelijk en penibel, maar desondanks waren er momenten van vreugde. Nadat ik ooit een verhaal had verteld, kreeg ik een stuk brood van één van mijn kameraden. En je moet weten dat in Tazmamart brood een gegeerd goed was. Hij bedankte me zo voor de vreugde die mijn verhalen hem brachten. Ik verzeker u dat ik huilde van vreugde.”
“Enkel mensen met een goede gezondheid kunnen het zich veroorloven om boos te worden”
Herinnert u zich de dag nog van de couppoging? Wat gebeurde er allemaal die dag?
Aziz Binebine: “We werden ‘s ochtends wakker en stapten in een legertruck. We zouden richting Ben Slimane gaan om militaire manoeuvres uit te voeren. We kwamen dan aan in Bouknadel waar we kolonel Madbouh ontmoetten die toen het bevel had. Hij legde ons het verdere verloop van de manoeuvres uit. En net daar wijken de verschillende versies van de feiten van elkaar af. Sommigen zeggen dat Madbouh enkel praatte over manoeuvres, anderen beweren weer dat hij het had over een staatsgreep. Nog anderen zeggen dat hij helemaal niets zei.”
Hoe keek je terug op je eigen geschiedenis na je vrijlating?
Aziz Binebine: “Toen ik vrijkwam, nam ik me voor om niet meer te praten of te schrijven over mijn ervaringen in Tazmamart. Het bestond gewoon niet meer voor mij. Als ik er nu over vertel, dan is het net een verhaal dat niets met mij te maken heeft, maar met iemand anders. Ik kan het gewicht van Tazmamart niet mijn hele leven als een last meedragen. Dan zou ik niet kunnen leven. En ik zal nog iets vertellen, sinds mijn vrijlating heb ik zelfs nog nooit over Tazmamart gedroomd.”
Heb je dan nooit wraakgevoelens gehad?
Aziz Binebine: “Neen, zelfs in Tazmamart had ik alle negatieve gevoelens zoals wraak, haat en woede verbannen. Want dat is een luxe. Enkel mensen met een goede gezondheid kunnen het zich veroorloven om boos te worden. In mijn omstandigheden kon ik me dat niet permitteren.”
Was het moeilijk om je aan te passen aan de buitenwereld na 18 jaar gevangenschap?
Aziz Binebine: “Niet echt. Ik had wel tijd nodig om te wennen aan het leven in een maatschappij die ik niet kende. Toen ik in de gevangenis belandde, waren mijn broers nog heel jong. Toen ik eruit kwam, waren ze volwassen mannen die getrouwd waren en kinderen hadden. Ik had het grote geluk om niet getrouwd te zijn toen ik in de gevangenis belandde. Na hun vrijlating ontdekten sommige kameraden dat hun vrouwen hertrouwd waren en kinderen hadden gekregen. Een kameraad ontdekte dat zijn vrouw met zijn eigen broer was getrouwd. Er hebben zich echte drama’s voltrokken. Gelukkig had ik ook een familie die me verwelkomde.”
“Democratie is onze enige hoop op verandering”
Na de dood van Hassan II en de troonsbestijging van Mohamed VI in 1999 creëerde deze laatste een commissie om de wandaden te onderzoeken die plaatsvonden onder het bewind van zijn vader. Maar toch hebben veel mensen kritiek op die commissie. Wat vindt u ervan?
Aziz Binebine: “Op symbolisch vlak was die commissie een goede zaak, want Marokko erkende zo dat er fouten zijn begaan. Ook werd er een poging gedaan om rechtvaardigheid te doen geschieden. Maar dat is nooit gelukt. Het was alleen maar een façade. De mensen die in die commissie zaten, werkten gewoon samen met de machtsbekleders, en dat doen ze nog altijd. Nu zitten diezelfde mensen in de Adviesraad voor de Mensenrechten (Conseil Consultative de Droits de l’homme), maar eigenlijk zouden ze het beter Koninklijke Adviesraad voor de Mensenrechten noemen.”
Je bent niet echt optimistisch als je de hedendaagse Marokkaanse politiek beschrijft.
Aziz Binebine: “Ze hebben veel verandering beloofd, en ze hebben dingen veranderd zonder ze te veranderen. Weet je dat de koning bijvoorbeeld niet meer aan het hoofd staat van de ministerraad. Nu bekleedt de premier die functie. De koning is nu het hoofd van de regeringsraad geworden. En het hoofd van de nieuwe ministerraad kan niets doen zonder de toestemming van het hoofd van de regeringsraad. Dus in feite is er niets veranderd. En zo zijn er nog vele zaken!”
Dus sinds Hassan II aan de macht kwam 50 jaar geleden is er nog niets veranderd?
Aziz Binebine: “Neen, er is veel veranderd. Er is meer vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. En er zijn andere vrijheden die verworven zijn. Er is een heel kleine vooruitgang geboekt op het vlak van vrouwenrechten met de nieuwe mudawanna (familiewetboek). Voor de rest is er niets veranderd. Ze laten je wel praten. Dat doet geen zeer.”
Hoe kan je dat verandering noemen?
Aziz Binebine: “Ik zeg je eerlijk dat er in Marokko veel meer vrijheid bestaat dan in Algerije of het oude Tunesië. We hebben nog niet gezien wat de Tunesiërs gedaan hebben. En ik praat niet over de andere landen, want Tunesiërs, Algerijnen en Marokkanen zijn hetzelfde volk.”
Wat vindt u van de revoluties die nu plaatsvinden in de Arabische wereld?
Aziz Binebine: “Eerst en vooral zou ik het geen revoluties noemen, maar evoluties. Het is een evolutie van een volk dat genoeg heeft geleden en afgezien, niet door anderen, maar door hun eigen broeders. Nu is er een jongerenbeweging ontstaan die weigert op die manier te leven. Deze beweging wil leven in waardigheid, trots en op een democratische manier. Wat me vooral bevalt, is dat de islamisten aan de zijlijn staan. Ze strijden natuurlijk wel mee en zijn een factor om rekening mee te houden, maar ze stellen weinig voor binnen de beweging zelf.”
Ook in Marokko is er zo’n beweging. Wat vindt u van de 20 februari-beweging?
Aziz Binebine: “De mentaliteit is in Marokko nog niet veel veranderd. Ik werk samen met veel studenten en heb gemerkt dat er veel royalisten bij zijn. Zij hebben ook een anti-20 februari-beweging opgericht. Onze jeugd in Marokko is dus verdeeld en dit is een belemmering voor de evolutie.”
Hebt u een boodschap voor al die jongeren die op straat komen voor meer vrijheden, en ik praat dan in het bijzonder over de jongeren van de 20 februari-beweging?
Aziz Binebine: “Ze hebben gelijk en ik moedig ze aan. De zaken moeten veranderen. Er zijn politieke dinosauriërs in alle Arabische landen, niet alleen in Marokko, die in de weg staan. Ze moeten worden verdreven. En de jongeren moeten dat doen. Er moet democratie komen, want onze enige kans op verandering is via democratie.”
U kent Marokko zeer goed. Waar zal Marokko binnen 10 jaar staan?
Aziz Binebine: “Dat is niet waar? Ik ken Marokko helemaal niet goed.”
Maar in ieder geval beter dan ik. Wat denkt u?
Aziz Binebine: “Ik denk dat Marokko niet veel verder zal staan binnen 10 jaar.”
