Het is een goed beeld, dat van de boze boer. Het voldoet ook precies aan het beeld dat we van de boer hadden. Boeren, zo is het in onze collectieve verbeelding, dat is een apart soort mensen dat dagenlang in de aarde ploetert en wanneer het hen niet aanstaat met hooivorken de straat op trekt.

Specialisering en schaalvergroting

Nochtans is de realiteit van het landbouwbedrijf de afgelopen decennia grondig veranderd.

Lange tijd was het gemengd boerenbedrijf dominant. Een boerderij zag er uit zoals de meesten van ons dat nog steeds voorstellen. Terwijl koeien voor melk zorgden, diende hun stront voor de bemesting van de akkers.

De afgelopen decennia werd door de verschillende overheden echter een ander model naar voor geschoven, dat van schaalvergroting en specialisering. Door zich te specialiseren in één onderdeel van het landbouwbedrijf en dat op veel grotere schaal te gaan produceren, zouden de boeren veel productiever worden.

De bedrijven werden groter, het aantal boeren werd kleiner

Zo komt het dat je vandaag vooral witloofboeren, varkensboeren of melkboeren hebt. De bedrijven werden groter, het aantal boeren werd kleiner. In 1980 telde Vlaanderen nog ruwweg 75.000 landbouwbedrijven. In 2022 waren dat er nog maar 22.500, waarvan slechts 16.000 met een beroepsmatig karakter.

Om hun veld te bemesten konden de boeren in dit model niet langer een beroep doen op hun koeien, maar moesten ze kunstmest gaan aankopen. Om hun koeien te voederen werden ze afhankelijk van grote veevoederbedrijven. Ze moesten leningen aangaan voor grotere en duurdere tractoren.

Kortom: ze werden meer en meer afhankelijk van de agro-industrie.

Waar gaat het geld naartoe?

Ik herinner me nog dat ik als kind soms met mijn mama aardappelen ging kopen bij de boer in het dorp en dat er een melkboer aan de deur kwam om ons van melk te voorzien, maar dat soort verkoop is al lange tijd de uitzondering. In het nieuwe model wordt er geproduceerd voor de wereldmarkt. De prijzen worden bepaald door de grote afnemers.

Zo komt het dat terwijl de boeren steeds productiever werden, ze hun kosten al jaren zien stijgen terwijl hun inkomsten stagneren. Zo kan het dat terwijl de boer zijn gehakt in de winkel zo’n 10 euro per kilo kost hem slechts enkele euro’s per kilo oplevert.

Gehakt dat in de winkel 10 euro per kilo kost, levert de boer slechts enkele euro per kilo op

Terwijl veel kleine boeren moeilijk rondkomen, genereerden de 4 cateringsbedrijven en 3 winkelketens die actief zijn op de Belgische markt sinds 2020 maar liefst 12 miljard euro winst, zo berekende Greenpeace.

Niet enkel de cateringsbedrijven en winkelketens, ook andere grote spelers verdienen grof geld. De vier ABCD-bedrijven (Archer-Daniels Midland, Bunge, Cargill en Dreyfus) controleren meer dan 70% van de wereldwijde graanhandel. Dat geeft hen een enorme invloed op de prijsvorming en mogelijkheden om te speculeren.

Uit het rapport van Greenpeace blijkt dat de 20 grootste voedingsbedrijven in 2020 en 2021 maar liefst 53,5 miljard dollar hebben uitgekeerd aan hun aandeelhouders. Een eerlijke prijs voor de boeren hoeft dus niet noodzakelijk duurdere producten voor de consument te betekenen, het kan ook lagere winsten voor een kleine groep grote bedrijven betekenen.

Gekaapte woede

De helft van alle landbouwbedrijven in Vlaanderen hebben veeteelt als specialisatie. Van het totale landbouwoppervlak wordt meer dan de helft gebruikt voor het verbouwen van veevoer, waar grote hoeveelheden kunstmest aan te pas komen. Dat levert veel geld op voor de agro-industrie, maar is een ramp voor natuur en milieu.

Vandaag zien we dat diezelfde overheden die de boeren decennialang hebben aangezet tot specialisering en schaalvergroting, hen nu gaan vertellen dat ze een probleem zijn voor de natuur. Je zou voor minder boos worden.

Het gevaar is dat de boosheid gekaapt wordt door net diegenen die de problemen veroorzaken

Het gevaar is echter dat die boosheid gekaapt wordt door net diegenen die de problemen veroorzaken. In Nederland toonde Zondag met Lubach mooi aan hoe het boerenprotest daar geleid werd door net die grote veevoederbedrijven die miljarden winst maken op kap van kleinere spelers.

Wat zij willen is het behoud van het landbouwmodel zoals dat vandaag bestaat. Ze vinden daarin steun van extreemrechts dat zich ook hier weer kampioen weet in het kanaliseren van woede, weg van het systeem. In plaats van zich te richten tegen de agro-industrie, wil extreemrechts de boeren net samen met hen tegen klimaat- en milieubescherming laten marcheren.

Perspectief

Het valt op hoe politici van alle schakeringen vandaag benadrukken hoe belangrijk het is om naar de boeren te ‘luisteren’. Die bereidheid tot luisteren is er zeker niet bij elke sociale actie en is in zekere zin al een belangrijke eerste stap. Het probleem is alleen: na al dat luisteren zal er vooral ook iets moeten gebeuren. Wil men vermijden dat de woede gekaapt wordt door extreemrechts, dan moet men de boeren perspectief bieden.

Het probleem is: na al dat luisteren zal er vooral ook iets moeten gebeuren

Zo’n 38 miljard euro of zo’n kwart van de Europese uitgaven gaan vandaag naar de landbouwsector, maar dat geld blijft voor een heel groot deel hangen in een heel klein aantal handen. Vandaag wordt het geld verdeeld op basis van oppervlakte van het bedrijf, waardoor zelfs iemand als Fernand Huts subsidies opstrijkt gewoon omdat hij landbouwgrond heeft opgekocht.

Een herverdeling van die middelen om boeren te helpen om op een meer duurzame manier te gaan produceren lijkt een logische eerste stap om naar een ander landbouwmodel te gaan. Verder is er ook nood aan onder andere  meer controle op de prijsvorming en het tegengaan van speculatie op landbouwgrond.

Agro-ecologie

Boeren zijn vaak de eerste slachtoffers van milieuproblemen. Denk maar aan de recente overstromingen in de Westhoek ten gevolge van klimaatverandering die veel oogsten hebben doen mislukken.

Boeren zijn vaak de eerste slachtoffers van milieuproblemen

Uiteindelijk moeten we dus naar een model waarin landbouw niet tegenover natuur staat, maar deel uitmaakt van de natuur. Een model waarin enkel niet ingezet wordt op specialisering en schaalvergroting, maar de cirkel opnieuw gesloten wordt en natuurlijke cycli ten volle benut worden. Agro-ecologie, zo heet dat. Concreet betekent dat: minder kunstmest, minder krachtvoer, minder vee, maar wel weer veel meer boeren.

Er valt veel te winnen bij dat model, maar er is één groep die er duidelijk bij zou verliezen: de grote veevoederbedrijven. Willen we de boeren opnieuw perspectief bieden, dan moeten we met andere woorden stoppen met spreken over ‘de boeren’, alsof het om een homogene groep gaat.

Willen we de landbouwsector opnieuw perspectief bieden, dan zullen we het op moeten nemen tegen de grote en machtige spelers die er momenteel te plak zwaaien. Dan zullen we de moed moeten hebben om voor een ander en nieuw model te pleiten. Luisteren kan een goed begin zijn, maar wat de boeren vooral verdienen is een helder en oprecht antwoord.

Lees ook

Ongemoeide wegblokkades door boeren? Tien vragen, tien antwoorden

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier