Dat blijkt bijvoorbeeld uit de uitgaven die de Vlaamse politieke partijen op sociale media doen. Waar middenpartijen als Open VLD en Vooruit ‘slechts’ enkele honderden euro’s uitgeven aan de promotie van berichten op sociale media over de boerenprotesten, gaf Vlaams Belang minstens 6.100 euro uit aan de promotie van hun posts. Alleen de regeringspartij CD&V, met nog steeds een belangrijke aanhang binnen de landbouwsector, komt in de buurt met 5.100 euro.

Visual Vlaams Belang op Facebook ter ondersteuning van de boerenprotesten. CD&V, de partij die zich het meest op boeren richt, wordt geviseerd

Het boerenprotest gaat over enkele specifieke grieven, zoals het stikstofbeleid van de Vlaamse Regering. Dat beleid wordt door Europa opgelegd, maar het blijft de Vlaamse Regering die verantwoordelijk is voor het bepalen van uitstootnormen voor zowel landbouw als industrie. Wat toegestaan wordt aan nieuwe industrie moet weggenomen worden bij de boeren.

Maar ook heel andere thema’s komen aan bod, zoals de problematiek van lage prijzen. Ook de inname van landbouwgrond voor natuur is een frustratie, net als de zogenaamde ‘verpaarding’, het fenomeen waarbij landbouwgrond wordt gebruikt door niet-landbouwers om er paarden en pony’s op te stallen.

Doordat de eisen zo uiteenlopend zijn, hebben opportunistische politici elk vanuit hun eigen invalshoek de kans om verbinding te zoeken met de boeren.

CD&V, de partij die doorgaans op de boerenstem kan rekenen, zit echter in een moeilijke hoek wat het stikstofbeleid betreft, vanwege de deelname in de Vlaamse Regering. De partij probeert de boodschap te verkondigen dat ze binnen de regering de kant van de landbouwers kiest, en gaat nadien de bereikte compromissen met een slag om de arm verdedigen bij de achterban. Als het electoraal nodig is weet de partij zich ook te keren tegen een andere zondebok, de natuurbeschermers die landbouwgrond zouden innemen.

Vlaams Belang heeft, als eeuwige oppositiepartij, een gemakkelijker speelveld. Ze hoeven geen enkele beslissing te verdedigen, en laten geen kans ongebruikt om de boeren op welk onderwerp dan ook gelijk te geven. Dat de partij intussen ook zoete broodjes bakt met de industrie is een contradictie die minder aan bod komt.

De sympathieke protesterende boer

Als we naar recente successen van extreemrechts in Vlaanderen kijken valt het succes van het Vlaams Belang in de Denderstreek op. Zoals Dominique Willaert bespreekt in zijn recente boek Niet alles maar veel begint bij luisteren, heeft de partij een lokale werking, met name in Ninove, die gericht is op contact met de lagere middenklasse. Aan hen wordt een luisterend oor geboden, en geborgenheid in cafés die de partij opent, maar ook concrete hulp zoals voedselpakketten.

Als een partij echter 40 procent van de stemmen haalt, zoals in Ninove, moeten ook andere groepen bereikt zijn dan wat we gewoonlijk tot de lagere middenklasse rekenen. Dan heeft de partij door zijn werk ook een imago gekregen dat anderen aanspreekt. In de Denderstreek geldt Vlaams Belang als een partij die anderen helpt, ook bij een publiek dat zelf van die hulp geen gebruik maakt.

De boerenstiel staat voor authenticiteit

Zo kan ook boerenprotest een weerklank vinden buiten de landbouwsector. Denk bijvoorbeeld ook aan Nederland, waar boerenpartij BBB zelfs in de steden betekenisvolle uitslagen haalt.

De boeren kunnen op sympathie rekenen van veel mensen. De boerenstiel staat voor authenticiteit. Uit recent onderzoek blijkt dat 7 op de 10 respondenten vinden dat boeren ondergewaardeerd worden. Andere protesterende groepen, zoals de zogenaamde klimaatklevers, worden minder gewaardeerd. Zij worden gezien als jongeren die teveel tijd hebben. Mogelijk speelt ook mee dat de klimaatopwarming dermate complex is dat een brede groep mensen het moeilijk heeft zich met dergelijke beweging te identificeren.

Nostalgie is amorf. Men kan nostalgisch zijn naar een tijd waarin het werk eenvoudiger was, de overheid nabijer, de koopkracht hoger lag en de vervuiling en de criminaliteit lager, maar ook een tijd waarin vreemdelingen minder voorkwamen, of als ze voorkwamen ze geen plek in het maatschappelijk debat opeisten. Hetzelfde kan gezegd worden van vrouwen of mensen uit de regenbooggemeenschap. Niet iedereen met een nostalgisch gevoel sluit bij al die ideeën aan, maar ze zijn met elkaar verbonden en er ontstaat een verlieservaring die extreemrechts eenvoudig weet te kanaliseren.

De protesterende boer lijkt dus te spreken voor een groter geheel aan gevoelens van nostalgie, verlies en frustratie. Het is bovendien een hoopvol beeld, de boer aanziet negatieve veranderingen maar laat het er niet bij. Het straalt mannelijkheid uit, de suggestie van fysiek geweld is nooit ver weg.

Specifiek aan het boerenprotest is ook dat het zich afkeert van Europa, de boosdoener die ons verplicht in te grijpen in onze stikstofuitstoot. Ook dat is een voordeel voor extreemrechts, dat zegt volkssoevereiniteit te verdedigen tegen het multinationale Europa.

Tegen de groenen

In de marge van de huidige boerenprotesten keerde CD&V-voorzitter Sammy Mahdi zich plots tegen de organisatie Natuurpunt, en stelde voor dat hen verboden zou worden om met belastinggeld grond aan te kopen die als landbouwgebied ingekleurd staat. Daarmee sluit hij zich aan bij negatieve gevoelens die in de landbouwsector heersen tegenover ‘groene jongens’. Die zouden grotendeels uit de hogere middenklasse komen, en ofwel in de stad wonen, ofwel juist naar het platteland komen en daar de boeren allerlei zaken opleggen die ze zelf niet gewild hebben.

Waar vanuit de groene beweging wordt gepleit voor een kleinschaliger landbouw op maat van de binnenlandse markt en met oog voor duurzaamheid en dierenwelzijn, zien de boeren in de eerste plaats een harde kritiek op hun jarenlange manier van werken, en een transitie die makkelijker uitgesproken dan uitgevoerd is.

‘Om groen te zijn moet je rijk zijn’, zegt men wel

Ook een groep in de lagere middenklasse heeft negatieve gevoelens bij de brede groene beweging. ‘Om groen te zijn moet je rijk zijn’, zegt men wel. Ecologisten worden geassocieerd met duurzaamheid op eigen kosten, met duurdere mobiliteit, met allerlei verbodsbepalingen in het kader van milieu en klimaat. Die perceptie is gedeeltelijk juist en gedeeltelijk onjuist, maar duidelijk is in elk geval dat de politieke partij die het meest met ecologisme geassocieerd wordt, Groen, weinig inspanningen doet om kiezers in de lagere middenklasse aan te spreken.

Ook in het ongenoegen over de brede groene beweging zien we dus een voedingsbodem voor extreemrechts, en een beeld dat aan een breder publiek verkocht kan worden dan enkel aan landbouwers.

Tegen wetenschap

Voorstanders van het huidige landbouwbeleid moeten zich verdedigen tegen vrij gevorderde wetenschappelijke kennis zoals de schadelijke gevolgen van stikstofuitstoot, of beroepen zich op economische argumenten, zoals het belang van de agro-industrie die volgens hen bevoordeeld moet worden op de kleinschalige landbouw van gezinsboerderijen. Dat soort discussies groeit mensen al snel boven het hoofd.

Extreemrechts heeft al langer een traditie van het in twijfel trekken van wetenschappelijke kennis. Zo is het in het Amerika van Trump een aanvaardbaar standpunt om door mensen veroorzaakte klimaatopwarming te ontkennen. Daarbij spreekt men van fact free politics, waarbij feiten ontkend of genegeerd worden, en onwaarheden bewust verspreid worden.

Extreemrechts heeft al langer een traditie van het in twijfel trekken van wetenschappelijke kennis

In Vlaanderen doet het Vlaams Belang, onder andere bij monde van Vlaams Parlementslid Sam Van Rooy, pogingen om antiwetenschappelijke ideeën over klimaatopwarming te kanaliseren.

Vlaams Belanger Sam Van Rooy koppelt op Facebook zijn afkeer van (sic) ‘klimaathysterie’ en ‘stikstofhysterie’ aan ontkenning van het belang van biodiversiteit en aan steun aan protesterende boeren. Bonuspuntje voor het vermelden van het World Economic Forum.

De partij is zich ook in de loop van de coronapandemie steeds meer ambigu beginnen op te stellen tegen wetenschappelijke kennis rond het virus en de vaccins. Groepen die zich in de marge van het Vlaams Belang ophielden speelden ook een belangrijke rol in de protesten tegen vaccinatie en mondmaskers. We zien ook in Nederland dat het fascistische Forum voor Democratie een voortrekkersrol opnam in de protesten tegen het coronabeleid, en er zelfs betogingen van een eigen ordedienst voorzag.

Die volgehouden inspanningen kunnen nu renderen in de stikstofdiscussie. Al wie ervoor kiest om ‘niets van dat hele verhaal te geloven’ vindt een warme thuis bij de partij van de klimaatontkenners en de antivaxers.

Naast het Vlaams Belang speelt ook een nieuwe politieke partij een rol in deze antiwetenschappelijke beweging. Voor U, het vehikel van ex-Open VLD-parlementslid Els Ampe, is misschien (nog) niet tot extreemrechts te rekenen, maar is in elk geval een rechtse populistische beweging die elk standpunt lijkt te overwegen zolang er maar een groep misnoegde kiezers mee kan bereikt worden. Ampe werkt samen met onder andere twee kleine partijen die uit de antivaxbeweging ontstaan zijn, en met een afsplitsing van de Vlaamse tegenhanger van BBB. Wellicht is het geen toeval dat Voor U zich ook al uitsprak tegen het cordon sanitaire rond het Vlaams Belang.

Kansen voor links?

Dit alles niet om de hele boerenprotestbeweging uitsluitend in rechtse hoek te situeren. Een groot deel van de boeren blijft trouw aan het politieke midden, de CD&V. Onder kleinschalige bioboeren vindt Groen een kiespubliek, dat de partij kan verrijken met waardevolle praktijkkennis en netwerken.

Het amorfe karakter van het boerenprotest biedt evengoed kansen aan links. Waar ecologisten, sociaaldemocraten en antikapitalisten zich onmogelijk kunnen associëren met onwetenschappelijke ideeën over stikstofuitstoot, en zich best ook ver houden van volksnationalistische anti-Europese sentimenten, kunnen ze de boeren en hun sympathisanten wel tegemoet komen op andere vlakken.

De roep om eerlijke prijzen voor producten van de lokale landbouw kan ondersteund worden. Daarbij kan gewezen worden op de onredelijke winstmarges van de grote distributiebedrijven.

Ook het behoud van open ruimte is een bekommernis die tot eenheid kan leiden. In plaats van de boeren op te jutten tegen Natuurpunt zou gekeken kunnen worden naar een productieve dialoog waarbij natuur en landbouw elkaar kunnen versterken. Het gesprek over klimaatopwarming kan boeren als schuldigen aanwijzen, maar evengoed als slachtoffers, of als pioniers van klimaatadaptatie.

Wellicht kan daaruit ook een politieke communicatie ontstaan die een grotere groep kiezers aanspreekt dan enkel de boeren zelf.