Umit Ozdag steunde Kilicdaroglu, maar een andere nationalistische kandidaat koos voor Erdogan. Het stokpaardje van beide kandidaten was de repatriëring – desnoods met geweld – van de ruim 3 miljoen Syrische vluchtelingen uit Turkije (en van miljoenen uit andere landen). Hoewel zowel Erdogan als Kilicdaroglu voorstander waren van repatriëring, was geen van beiden eerder zo ver gegaan. Kilicdaroglu probeerde in de twee weken tussen de eerste en de tweede ronde de kwestie met veel omhaal aan te praten. Hij riep zelfs op tot de dringende uitzetting van “10 miljoen vluchtelingen”. Hoewel zijn nieuwe standpunt niet volstond om hem de verkiezingen te laten winnen, zorgde het in beide kampen voor een boost van het anti-vluchtelingstandpunt.

Een van de redenen waarom Erdogan zo succesvol aan de macht is gebleven, is zijn vermogen om de publieke opinie te lezen. Als hij dat blijft doen, zou Turkije binnenkort wel eens een meer dramatische wending naar rechts kunnen zien. Hoewel Erdogan zélf de verwachtingen overtrof bij de presidentsverkiezingen, verloor zijn partij zetels in het parlement. De reden hiervoor is de grote vooruitgang van de nationalistische partijen die hem stokken in de wielen steken met de vluchtelingenkwestie.

Een van de redenen waarom Erdogan zo succesvol aan de macht is gebleven, is zijn vermogen om de publieke opinie te lezen

De Nationalistische Bewegingspartij (NBP) ging sterk vooruit in het Turkse parlement dat 600 zetels telt. De NBP staat nu op 10,4 procent – een flinke aanwinst voor een partij die banden heeft met de Ulku Ocaklari, of Grijze Wolven, een ultranationalistische groepering die lange tijd in verband werd gebracht met politiek geweld.

Al met al sleepten extreemrechtse partijen meer dan 30 procent van de parlementszetels in de wacht. Kiezers uit de arbeidersklasse en de lage inkomensgroepen – zowel in de steden als op het platteland – kozen voor nationalistische of islamistische kandidaten.

Volgens Duvar, een onafhankelijk Turks persorgaan: “telt het Turkse parlement nu veel extreemrechtse parlementsleden na één van de meest cruciale verkiezingen in de geschiedenis van het moderne Turkije (…) terwijl het stemaandeel van de extreemrechtse partijen nog hoger is dan bij de vorige verkiezingen.”

Turkije ervaart een trend die vergelijkbaar is met zijn wereldwijde tegenhangers. De linkse en centrumpartijen worstelen om kiezers aan zich te binden. Die worden immers geconfronteerd met de nadelige gevolgen van de economische crisis en voelen zich aangelokt door het extreemrechtse discours.

Toen de inflatie in Turkije de afgelopen jaren begon op te lopen en de regering van Erdogan een onorthodox beleid voerde door de rente te blijven verlagen, werd de koopkracht ernstig aangetast: de inflatie bedroeg in april 44 procent en zelfs 85 procent in oktober vorig jaar.

De linkse en centrumpartijen worstelen om kiezers aan zich te binden. Die worden immers geconfronteerd met de nadelige gevolgen van de economische crisis

Tegelijkertijd is de frustratie over het enorme aantal vluchtelingen en migranten in het land toegenomen, voornamelijk als gevolg van de oorlog in Syrië. Hoewel Erdogans eerdere steun voor de omverwerping van de Syrische president Bashar Assad al-Assad bijdroeg aan het ontstaan van het probleem, betaalde hij in de stembus uiteindelijk niet de prijs voor zijn beleid. Hij zal echter meer onder druk komen te staan om de situatie te keren die zijn Syrische escapades teweeg heeft gebracht.

Turkije heeft huizen gebouwd in gebieden in Syrië die door het Turkse leger zijn bezet en wil daar Syrische Arabieren hervestigen. Mogelijk is het de bedoeling om de Koerdische bevolking in die regio te verdunnen. Ankara werkt, met de steun van Rusland, ook aan betere relaties met Assad. Tegelijkertijd zegt Erdogans minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu dat sommige Syrische vluchtelingen zullen blijven omdat ze een bron zijn van goedkope arbeidskrachten.

De wrok tegen vluchtelingen en migranten zal waarschijnlijk alleen maar toenemen nu de Turkse economie een gevaarlijke toekomst tegemoet gaat. Erdogan heeft de afgelopen maanden veel geld uitgegeven door ongeveer 500.000 ambtenaren over te plaatsen van een tijdelijk contract naar een vaste baan met goede secundaire arbeidsvoorwaarden. Hij verhoogde ook de pensioenuitkeringen; gaf goedkoop krediet aan kleine bedrijven en liet meer dan 2 miljoen Turken vervroegd met pensioen gaan. De regering verhoogde ook het minimumloon. Het probleem is dat de op hol geslagen inflatie het effect van dergelijk beleid vermindert, terwijl de langetermijnfinanciën een klap krijgen.

In de eerste drie maanden van dit jaar had Turkije een begrotingstekort van ongeveer 12,9 miljard dollar

In de eerste drie maanden van dit jaar had Turkije een begrotingstekort van ongeveer 12,9 miljard dollar. Het is mogelijk dat het tekort tegen het einde van het jaar oploopt tot zes procent van het BBP of meer. De harde valutareserves van Turkije werden nog verder uitgeput in de aanloop naar de verkiezingen. Waarschijnlijk ging het om een poging van Erdogan om de lira op te krikken voordat de kiezers naar de stembus gingen. De deviezenreserves van het land zijn nu mogelijk negatief. De aardbevingen die het zuiden van Turkije in februari hebben getroffen, zullen enorme uitgaven vergen, wat deze trends nog zal verergeren.

De druk op de financiële markten bleef toenemen in de dagen tussen de verkiezingen van 14 mei en de verkiezingsuitslag van zondag 28 mei. De centrale bank van Turkije zag zich genoodzaakt om een aantal kredietverstrekkers te vragen de dollarobligaties van het land op te kopen. De staatsobligaties en de dollaraandelen van het land zijn de dieperik ingeduikeld en de kosten voor het verzekeren van de Turkse schulden zijn gestegen.

Als de Turkse economie blijft spartelen, zal de wrok jegens de vluchtelingen waarschijnlijk alleen maar toenemen.

De lira begon in augustus 2018 onrustig te worden toen de VS sancties instelde tegen de Turkse export. De regering Erdogan bleef de rente echter maar verlagen ondanks de recordinflatie.

De moeilijke economische weg die zich aankondigt, in combinatie met de vluchtelingensituatie, zou de nationalisten aan meer steun kunnen helpen. Die evolutie biedt ongetwijfeld stof tot nadenken over wie de 69-jarige Erdogan zou kunnen opvolgen als hij zich in 2028 niet herkiesbaar zou stellen.

Als de verdeelde nationalistische groepen zich verenigen zouden zij bij de volgende verkiezingen de grootste politieke kracht van het land kunnen worden

Al-Monitor, een onafhankelijk persorgaan, gespecialiseerd in het Midden-Oosten schrijft: “Als [de nationalisten] de verkiezingen als een verenigd blok waren ingestapt, zouden ze na de AKP de grootste kracht in het parlement zijn geworden. In een virale tweet na de stemming van 14 mei [de eerste stemronde, n.v.d.r.] verklaarde Tugrul Turkes, een prominente nationalistische figuur die zich in 2015 bij de AKP aansloot, dat ‘het Turkse nationalisme de enige echte winnaar van de verkiezingen is.’ Als de verdeelde nationalistische groepen zich verenigen, zouden zij bij de volgende verkiezingen de grootste politieke kracht van het land kunnen worden, vervolgde hij.

Nieuwe Koude Oorlog: status quo?

Als er hier en daar toch nog iets goed gaat voor de Turkse economie is dat het gevolg van hoe het land het conflict tussen het Westen en Rusland aanpakt. Ankara heeft geweigerd zich aan te sluiten bij de sancties tegen Moskou en is in plaats daarvan dichter gaan aanleunen bij zijn buurland aan de overkant van de Zwarte Zee.

De export van Duitsland naar Turkije is in het eerste kwartaal van dit jaar met bijna 37 procent gestegen ten opzichte van vorig jaar. Aangenomen wordt dat – om de sancties te omzeilen – de meeste van die goederen uiteindelijk hun weg naar Rusland vinden. Turkije heeft sinds 1995 een douane-unie met de EU en die economische relatie wordt sterker, ondanks het publieke gewring van de EU over de handel van Ankara met Moskou.

Tenzij het Westen Turkije er toe zou dwingen – het zou onverstandig zijn, maar kan natuurlijk niet worden uitgesloten – zal deze regeling vrijwel zeker worden voortgezet tijdens Erdogans nieuwe ambtstermijn.

Er waren redenen om aan te nemen dat de oppositie voor een andere koers zou kiezen. In eerdere berichten schreef ik over de gemengde signalen van de oppositie over Rusland en de vreemde beslissing van Kilicdaroglu om vorig jaar een tournee te maken naar de VS en het VK. Het lijkt erop dat Moskou van mening was dat een presidentschap van Kilicdaroglu Turkije dichter bij het Westen zou brengen. Op de World Socialist Web Site (WSWS) lees je het zo: “Een commentaar in de pro-Kremlin krant Vzglyad legt uit waarom Erdogan, manoeuvrerend tussen de NAVO en Rusland, de voorkeur kreeg van Moskou: ‘Wat persoonlijkheden betreft, steunden de meeste Russische experts Erdogan (…) er waren  immers ernstige redenen om aan te nemen dat als Kilicdaroglu won, Turkije zich zou aansluiten bij het westerse beleid om Rusland te blokkeren.’

Het lijkt erop dat Moskou van mening was dat een presidentschap van Kilicdaroglu Turkije dichter bij het Westen zou brengen

WSWS vervolgde: “Dat wil simpel zeggen dat [de oppositie] Erdogans ‘zowel van ons als van jou’-lijn zou loslaten, waarna ze rigide anti-Russische sancties zou handhaven, meer wapens aan Oekraïne zou leveren en de Russische periferie zou aanwakkeren.”

Erdogan schilderde Kilicdaroglu tijdens de campagne vaak af als een westerse stroman. Die omschrijving kreeg meer gewicht toen laatstgenoemde Moskou beschuldigde van inmenging in de verkiezingen met diepe nepvideo’s en hij dat deed ondanks het feit dat het zijn beschuldigingen zowel aan bewijs als aan gezond verstand ontbrak. Dit pakte allicht slecht uit voor Kilicdaroglus kansen omdat het een giftige positie is om tijdens de nieuwe Koude Oorlog in Turkije voor het Westen te kiezen. Uit een enquête van het Turkse bedrijf Gezici in december bleek dat 72,8 procent van de ondervraagde Turkse burgers voorstander was van goede betrekkingen met Rusland. Vergelijk dat eens met de bijna 90 procent die denkt dat de VS een vijandig land is.

72,8 procent van de Turkse burgers is voorstander van goede betrekkingen met Rusland

Kilicdaroglu beweerde ook dat Westers geld naar Turkije zou stromen als hij zou winnen – een bewering die werd ondersteund door Westerse financiële instellingen. Bloomberg schrijft dat “volgens Vanguard het verlies van Erdogan Turkse obligaties weer in trek zou brengen.” Helaas, het mocht niet zijn.

Het valt nog te bezien hoe Washington en Europa zullen reageren op Erdogans overwinning. Het was duidelijk dat het Westen hem weg wilde hebben. Dat bleek al in 2020 tijdens Bidens verkiezingscampagne. Als presidentskandidaat zei hij dat Washington de Turkse oppositie moest helpen om “Erdogan aan te pakken en te verslaan”. In een artikel in de Economist spreekt de titel boekdelen: “Belangrijkste verkiezing van 2023”. In hetv artikel vind je ook streamers als “Save Democracy” en “Erdogan Moet Gaan”.

De VS hebben de afgelopen jaren verschillende vormen van druk uitgeoefend op Erdogan en Turkije (sancties, dreigen met sancties, Griekenland versterken, Cyprus bewapenen, enz.). Ook de EU heeft het idee geopperd van secundaire sancties om een einde te maken aan de rol van Turkije als tussenpersoon.

Zou het Westen die inspanningen nu kunnen verdubbelen? Hoewel een dergelijk beleid Turkije alleen maar dichter bij Rusland en China zou brengen, is het moeilijk uit te sluiten dat het Westen een zelfvernietigend beleid gaat voeren. Door de opkomst van het Turkse nationalisme, zoals blijkt uit de verkiezingen, zullen Washingtons drukcampagnes echter aan belang inboeten.

Erdogan zal waarschijnlijk blijven proberen om de middenweg te bewandelen, omdat dat een winstgevende positie is. Rusland van zijn kant blijft wortels aanbieden. Moskou heeft Ankara geholpen om zijn deviezenreserves op te krikken door Turkse obligaties te kopen via een regeling voor de bouw en ontwikkeling van de Turkse kerncentrale Akkuyu.

Erdogan zal waarschijnlijk blijven proberen om de middenweg te bewandelen, omdat dat een winstgevende positie is

Erdogan zei donderdag ook dat de Golfstaten onlangs geld naar Turkije hebben gestuurd om de centrale bank en de markten kortstondig te helpen, en hij voegde eraan toe dat Ankara hen na de verkiezingen dankbaar zal zijn.

Een andere recente overeenkomst tussen Ankara en Moskou stelt Turkije in staat om tot 4 miljard dollar aan energiebetalingen aan Rusland uit te stellen tot volgend jaar, zo vertelden anonieme bronnen aan Reuters. Ankara heeft de betaling van een aardgasrekening van 600 miljoen dollar al uitgesteld. (Voor de verkiezingen voerde Erdogan een beleid om huishoudens een maand lang gratis aardgas te geven). Een deal waarbij Turkije voor Russisch gas in roebels betaalt, heeft Ankara ook geholpen om zijn vraag naar vreemde valuta te verminderen.

Erdogan zou ook onder toenemende druk kunnen komen van het meer nationalistische parlement om sterkere militaire actie te ondernemen tegen Koerdische groepen in Syrië en Irak, hoewel dat de relaties met Moskou en Damascus zou compliceren.

De weg van Zweden naar toetreding tot de NAVO is waarschijnlijk ook moeilijker geworden. Erdogan heeft laten doorschemeren dat hij zich zal blijven verzetten tegen de aanvraag van Zweden om lid te worden van de NAVO totdat Stockholm tientallen Koerdische ballingen uitlevert die volgens Turkije terroristen zijn. De versterkte nationalistische krachten in het Turkse parlement maken het nog onwaarschijnlijker dat het de toetreding van Zweden zal ratificeren.

Op lange termijn zullen de nationalisten waarschijnlijk nog meer macht krijgen, aangezien er geen eenvoudige oplossingen zijn voor de economische problemen van Turkije en er evenmin een snelle oplossing kan worden gevonden voor de vluchtelingencrisis.

Dit artikel verscheen op Naked Capitalism. Vertaling: Jan Reyniers