“Dat weten we dan ook weer allemaal.” Met deze zinsnede sluit de immer minzame Wim De Vilder het zevenuurjournaal af dat hij zoals steeds vlekkeloos heeft gepresenteerd.

Zonder het wellicht zelf te beseffen vat het nieuwsanker daarmee perfect de essentie van ‘nieuws’ samen: een verzameling feiten en weetjes zonder enige samenhang, zonder verband met geschiedenis, met structuren en machtsverhoudingen en dus zonder enige relevantie voor ons bestaan en de plaats van de kijker (tegenwoordig de ‘nieuwsconsument’ genoemd) in die structuren.

Een bosbrand in Australië, een overstroming in India, een scheepsramp in Bangladesh, de verdrinking van migranten op de Noordzee, de kerkklokken van Stalhille, het lot van een eeuwenoude eik, de coronamaatregelen en nu ook de crisis in Oekraïne: het komt allemaal in dezelfde grabbelton terecht, het staat allemaal min of meer op hetzelfde niveau van relevante en minder relevante informatie, van uiterst belangwekkend tot triviaal.

Wie herinnert zich na afloop van de uitzending – laat staan een dag of zo later – nog wat we allemaal hebben vernomen? En dan hebben we het nog niet over de buitenproportionele aandacht voor sport en commerciële belangen.

Het zevenuurjournaal zit niet toevallig geprangd tussen twee blokken entertainment.

“Dankzij het mooie weer is het druk aan de kust.” “Ondanks het slechte weer is het druk aan de kust.” Als het journaal opent met ruim tien minuten over de overwinning van een Belg – nee een Vlaming – in de Ronde van Frankrijk, of met een minutenlange bijdrage over de comeback van een tenniskampioene en daarmee naadloos past in de promotiecampagne van Kim Clijsters, dan weet je dat het niet om informatie gaat maar om entertainment en commercie.

Het zevenuurjournaal zit niet toevallig geprangd tussen twee blokken entertainment: een leuke kwis vooraf (allemaal weetjes) en een rubriek infotainment achteraf (allemaal leuke nieuwtjes). Het journaal – het nieuws – op de openbare omroep en elders – is zelf meer en meer entertainment.

Ondanks alle commotie daaromtrent is het niet te verbazen dat de zanger Paul van Haver, beter bekend als Stromae, het journaal van TF1 ‘kaapt’ om zijn nieuwste plaat te promoten. In een omgeving waar de grens tussen informatie en entertainment zodanig is vervaagd dat ze nauwelijks nog te ontwaren is, klinkt de verontwaardiging daarover hol. De evolutie dateert niet van gisteren.

Bijna 40 jaar geleden schreef de Amerikaanse mediasocioloog Neil Postman de bestseller Amusing Ourselves to Death: We amuseren ons kapot. Postman kon wellicht niet bevroeden hoe accuraat zijn titel vandaag de werkelijkheid van de ‘informatiemarkt’ zou weergeven: hoe zelfs de meest dramatische gebeurtenissen door de nieuwsmolen tot amusement worden vermalen.

Nieuws over verdronken migranten op zee kan op de traanklieren werken maar zet ons niet aan tot reflectie, laat staan tot actie.

Het gaat dan vooral, maar niet uitsluitend, over televisienieuws: een dood kind op een strand van de Middellandse Zee is ‘sterke televisie’ omdat het beeld directe emoties losweekt. Het amusementsgehalte haalt het ruimschoots van analyse en reflectie. Emotie als amusement.

Nieuws over verdronken migranten op zee kan op de traanklieren werken maar zet ons niet aan tot reflectie, laat staan tot actie. De mediakoorts over de dood van een Marokkaans kind in een verlaten waterput grenst aan emoporno (net als de tranen van Olympisch atlete Kim Meylemans) maar laat nauwelijks ruimte voor de structurele oorzaken als armoede en discriminatie.

Boeken over de media, keuze genoeg. Zie ook de andere foto’s.  Foto: LV

Voor de kijker-luisteraar is de wereld van het nieuws chaotisch en raadselachtig. Hij of zij heeft er geen vat op. Gebeurtenissen doen zich voor, oorlogen breken uit, natuurrampen gebeuren, armoede en rijkdom zijn gegevens waar niet aan te tornen valt. Dat het nieuws ook relevante informatie bevat verandert daar niets aan: het zijn brokken informatie in een zee van entertainment.

Dat de gruwelijke oorlog in Jemen gevoerd wordt met wapens uit ons vrije Westen kom je via het journaal nauwelijks te weten.

Bovenal is de samenhang tussen die verschillende fragmenten hapklare informatie zoek. Het verband tussen de verdronken migranten en de oorlog in Syrië moet de kijker zelf construeren. Dat de gruwelijke oorlog in Jemen gevoerd wordt met wapens uit ons vrije Westen kom je via het journaal nauwelijks te weten.

Het verhaal van de hongerstakers in de Begijnhofkerk wordt een wedstrijd armworstelen tussen hen (of de mensen en groepen die hen steunen) en de staatssecretaris voor (in werkelijkheid: tegen) migratie. Wie zal het eerst met de ogen knipperen?

Het ‘both-sides-ism’ viert in de gevestigde media hoogtij, en verhult op een efficiënte manier de realiteit.

Om de achtergrond te begrijpen van wat het ‘Israëlisch-Palestijns conflict’ wordt genoemd – in werkelijkheid een strijd tussen kolonisator en gekoloniseerde – moet je niet bij de gevestigde media zijn, waar het bijna uitsluitend gaat over bombardementen, raketaanvallen en ‘terreur van beide kanten’. Het ‘both-sides-ism’ viert er hoogtij en verhult op een efficiënte manier de realiteit.

De wereld van ‘Het Nieuws’ is raadselachtig en gecompliceerd maar kan tegelijk ook eenvoudig en simplistisch zijn, met goeden en slechten. De Zwitser Rolf Dobelli was een nieuwsjunkie: Nieuws hoorde bij zijn leven, hij las meerdere kranten per dag en miste nauwelijks een nieuwsprogramma op radio of tv tot hij op een dag besloot af te kicken.

“De wereld is een dynamische en gecompliceerde chaos maar nieuws reduceert en versimpelt de werkelijkheid. Nieuws verheldert niet maar verhult, door te verzwijgen”.

In zijn provocerende boek Het Nieuwsdieet schrijft hij waarom: “De wereld is een dynamische en gecompliceerde chaos maar nieuws reduceert en versimpelt de werkelijkheid. Nieuws verheldert niet maar verhult door te verzwijgen”.

“Wat er ook gebeurt,” aldus Dobelli, “een eenvoudig fietsongeval of een wereldwijde economische crisis, er worden altijd slechts één of twee redenen gegeven. De tientallen andere oorzaken, het samenspel van deze oorzaken en de terugwerkende kracht tussen de gebeurtenis en de oorzaken (de versterkende en afzwakkende effecten) worden verzwegen.

Nieuwsconsumenten krijgen daardoor de illusie dat de wereld eenvoudiger en verklaarbaarder is dan die in werkelijkheid is.” Dat effect wordt nog versterkt door de algoritmes van de zogenaamde ‘sociale media’ waardoor we vooral nieuwsfeiten te zien en te horen krijgen die ons bestaand wereldbeeld versterken.

Het gevolg werd nooit zo duidelijk als in de huidige pandemie waar pseudo-experts, vaccintwijfelaars, antivaxers en complotdenkers vooral maar niet uitsluitend hun mosterd halen bij ‘alternatieve’ nieuwsverstrekkers.

Duidingsprogramma’s als Terzake of De Afspraak worden verondersteld klaarheid te scheppen in de duistere en raadselachtige wereld van het nieuws door achtergrondinformatie te verschaffen, maar ze zijn in hetzelfde bedje ziek. Ook daar is de grens tussen informatie en entertainment zoek.

Debat moet er zijn, ook als dat echt begrip in de weg staat en soms tot absurde situaties leidt. Als een ultraconservatieve coryfee als mevrouw Doornaert wordt uitgenodigd om een lofrede te houden op de extreemrechtse en racistische Franse presidentskandidaat Eric Zemmour is dat niet om ons beter inzicht te verschaffen in wat zich afspeelt in de Franse samenleving en politiek maar omwille van de controverse.

Succes verzekerd als je ziet hoe de uitzending een stroom reacties en clicks op Facebook en Twitter genereert. Controverse als amusement, goed voor een volgende nieuwscyclus, want ook de kijkcijfers van de traditionele media hebben er baat bij.

Woord x Macht x Strijd, 54:59:

In de documentaire Woord Macht Strijd noemt de betreurde sociolinguïst Jan Blommaert het parochialisme “één van de grote ziektes van onze tijd.” Het reduceren van nieuws tot amusement is er ongetwijfeld één van de oorzaken van. De horizon van het nieuws is de afgelopen jaren gereduceerd, “niet alleen tot België maar zelfs tot Vlaanderen.”

Blommaert klaagt aan dat deze verschraling – niet enkel in de media overigens – een generatie “half geletterde jonge mensen” oplevert.

Blommaert klaagt aan dat deze verschraling – niet enkel in de media overigens – een generatie “half geletterde jonge mensen” oplevert. Het nieuws gaat niet – of in veel te geringe mate – over de grote thema’s die ertoe doen: klimaat, armoede, ongelijkheid, asiel en migratie, oorlog.

Neem het nieuws over de relatie tussen het arme Zuiden en het rijke Noorden. We zien een strand in Afrika. Het zijn spectaculaire beelden van bergen rottend textiel: afgedragen kleding afkomstig uit het rijke Noorden in de branding zorgt voor een reusachtig milieuprobleem.

Hoe zijn die kleren daar terecht gekomen? Wat vertellen ze ons over het waanzinnige consumptiegedrag van een deel van de wereldbevolking en de armoede van het andere deel? Wat leren we over de erfenis van het kolonialisme, over het kolonialisme in zijn hedendaagse verschijningsvorm, over de economische machtsverhoudingen in de wereld? Vrijwel niets, maar “dat weten we nu ook weer allemaal.”

In zijn boek vergelijkt Postman de toekomstvisie van George Orwells 1984 met die van Brave New World van Aldous Huxley. Orwell beschrijft een toekomst waarin Big Brother het leven van ieder van ons in de gaten houdt en bepaalt.

In de toekomstige wereld van Huxley is geen Big Brother nodig. Wijzelf zijn het die ons beroven van onze autonomie en onze geschiedenis.

In de toekomstige wereld van Huxley is geen Big Brother nodig. Wijzelf zijn het die ons beroven van onze autonomie en onze geschiedenis. Orwell vreesde een maatschappij waarin de waarheid voor ons verborgen zou worden, Huxley vreesde dat de waarheid verdronken zou worden in een zee van irrelevantie. Is de Huxleyaanse toekomst begonnen?

We amuseren ons kapot werd overgenomen van het Salon van Sisyphus. Dit artikel verschijnt ook in het maartnummer van AKTIEF, het ledenblad van het Masereelfonds.