Het lijdt geen twijfel dat de mensen in bovengenoemde landen het extreem moeilijk hebben. Het is echter niet zo dat Brazilië en de VS proportioneel het hoogste aantal doden betreuren. Bij hun verslaggeving over de COVID-19- cijfers baseren bijna alle media zich immers op landelijke totalen in plaats van op het aantal doden per hoofd van de bevolking.

Onbetrouwbare cijfers

Zo kan het dat de grootste landen het in regel slechter lijken te doen dan kleinere (en vaak armere) landen. Bovendien melden de media de officiële COVID-19-cijfers zonder erbij te vermelden hoe weinig betrouwbaar die wel zijn. Dit speelt eveneens in het nadeel van armere landen of ontwikkelingslanden. Als gevolg ontstaat een vertekend beeld van de wereldwijde situatie.

Hier in Mexico (waar de auteur verblijft, nvdr.) werden de meeste mensen die aan COVID-19 stierven niet eens getest. Daarom kwamen ze ook niet in de officiële statistieken terecht. De cijfers die de media keer op keer meedeelden, hielden met hen geen rekening. Nooit werden die cijfers in de juiste context geplaatst. Nooit werd bij het geven van de cijfers vermeld dat ze in feite zo goed als waardeloos zijn, net omdat mensen hier weinig of niet de gelegenheid hebben gekregen om zich te laten testen.

Bij het begin van de pandemie boden de VS en de EU systematisch hogere prijzen dan armere landen en hamsterden ze materialen en uitrusting die voor het testen nodig zijn, zoals ze dat nu ook doen met de beschikbare vaccins. Los daarvan maken ook infrastructuurproblemen en armoede dat een COVID-test voor mensen in armere gebieden verre van evident is.

In Mexico-City worden hier en daar gratis tests aangeboden. Hier in Puebla (80 km ten zuidoosten van Mexico City, nvdr.) is het aanbod van gratis tests daarentegen nihil. Je kunt je wel laten testen in privéklinieken, maar dat kost algauw het equivalent van een weekloon. Minder gefortuneerden moeten voor zo’n test zelfs twee volle maandlonen neertellen.

Die klinieken bevinden zich ook meestal in de rijkere stadsdelen. Ze zijn moeilijk bereikbaar voor wie geen auto heeft. Voor mensen die in de bergen, in inlandse dorpen of in landelijke gebieden leven, is dat nog veel moeilijker. Sommige mensen zouden de hele dag onderweg zijn om zich te laten testen. Dat stelt logistieke problemen en is misschien niet eens aangewezen als je vermoedt dat je besmet bent.

Werken zonder arbeidscontract

Daar komt nog eens bovenop dat de meeste mensen hier in de informele sector werken (zonder enige vorm van arbeidscontract, nvdr.) en geen dag vrijaf kunnen nemen omdat ze dan die dag niets te eten hebben. Trouwens, misschien willen ze liever niet eens weten of ze al dan niet COVID-19 hebben. In de duizenden Amerikaanse bedrijven over het hele land die Mexicanen in dienst hebben en die daarna de niet-essentiële goederen die er worden geproduceerd naar de VS exporteren – zodat de bevolking daar niet zonder zaken zoals bier hoeft te zitten – werken de mensen onder zware dwang. Als ze vrijaf nemen, krijgen ze geen loon.

Op het moment dat ik dit schrijf berichten de media dat het officiële aantal doden in Mexico 219.000 bedraagt. Uit een grondige studie van de oversterfte[1] blijkt daarentegen dat hier tot nu 617.127 mensen zijn gestorven. Dat cijfer houdt geen rekening met indirecte sterfte door stressgelinkte ziektes veroorzaakt door werkeloosheid en de psychologische impact van de maatregelen van de pandemie. Daarnaast stierven er mensen omdat ze andere gezondheidsproblemen hebben en niet voor verzorging in de hospitalen terecht konden. De indirecte sterfte is vermoedelijk ook veel hoger in armere landen.

De media verslaan COVID-19 alsof we allemaal in gelijkaardige omstandigheden leven, alsof we met z’n allen in de comfortabele steden van Westerse verslaggevers wonen. Zo wordt de indruk gewekt dat de pandemie in de rijke landen even hard zou toeslaan als in de arme. Op die manier kunnen de VS, Canada en de EU zich een schaamlapje voorhouden terwijl ze ongegeneerd gulzig vaccins hamsteren.

‘Dit zijn de enige cijfers waarover we beschikken’, zullen de media waarschijnlijk opwerpen als het over de dagelijkse berichtgeving in India gaat. Het zij zo. Ga je gang, gebruik die cijfers, maar vermeld er dan ook elke keer bij hoe onbetrouwbaar ze zijn en waarom.

Als wij journalisten bijvoorbeeld cijfers over verkrachting of huiselijk geweld geven, dan maken we het onderscheid tussen het gemelde aantal gevallen en het reële aantal. We plaatsen de cijfers in hun context. Op die manier geven we aan hoe hoog de drempel is voor mensen als het gaat om het melden van misbruiken begaan door iemand die sterker is dan zij.

Zo worden in de VS bijvoorbeeld gemiddeld slechts 230 van alle 1.000 seksuele misdrijven aangegeven bij de politie. Door officiële cijfers in deze context te plaatsen, wordt de ware omvang van het probleem pas echt duidelijk.

In diezelfde geest zouden de media bij hun verslaggeving over het aantal COVID-19-doden ook moeten vermelden dat die cijfers geen rekening houden met het grote aantal boeren op het uitgestrekte platteland, moeders zonder inkomen, uitgebuite werknemers, autochtone inwoners en grote groepen armen in krottenwijken voor wie gezondheidszorg eenmaal een exorbitant, onbetaalbaar privilege is.

6,9 miljoen COVID-doden

Het Mexicaanse Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME) schat dat de pandemie wereldwijd al aan 6,9 miljoen mensen het leven heeft gekost, meer dan het dubbele van de officiële cijfers. Het instituut merkt op dat de officiële COVID-19-sterftecijfers “in bijna alle landen significant lager zijn dan de reële cijfers”.

Onderzoekers schatten dat in India meer dan 654.000 mensen rechtstreeks aan COVID-19 gestorven zijn, ongeveer drie keer hoger dan het officiële dodenaantal van 221.181 (op het moment dat het IHME-onderzoek werd gepubliceerd).

In Rusland zou het totale dodenaantal vijf keer hoger liggen dan de officiële cijfers en in Kazachstan zelfs 16 keer hoger. In Groot-Brittannië zou het reële dodental maar een fractie hoger liggen dan het officiële cijfer.

Uitgaande van het oversterftecijfer – dus niet van de officiële COVID-cijfers – bevinden Peru, Mexico, Bulgarije, Ecuador en Zuid-Afrika zich onder de landen met het hoogste aantal doden per hoofd van de bevolking. Voor vele landen zijn er zelfs geen oversterftecijfers beschikbaar. Dit zijn allen landen waar bijna niet getest wordt en waar veel te weinig vaccins te verkrijgen zijn.

Statistische gegevens worden gebruikt voor het vastleggen van prioriteiten[2], het nemen van beleidsbeslissingen en het toewijzen van hulpmiddelen. Die bepalen hoe een probleem kan ingeschat worden. De media moeten er mee stoppen de COVID-19-cijfers verkeerd weer te geven. Ze mogen zich niet langer schuldig maken aan de minimalisering van de ellende in die delen van de wereld die economisch, sociaal en medisch het hardst getroffen worden door de pandemie. Dat onrecht komt nog eens bovenop decennia van niet erkende pandemieën als armoede, onbetaalbare geneeskundige zorgen, mediaracisme en het dagelijkse geweld van ongelijkheid.

De VS, Groot-Brittannië, Italië, Spanje, Portugal en andere landen hebben de wereldwijde ongelijkheid veroorzaakt toen ze de wereld onder de voet liepen en plunderden. Met hun multinationals en onevenwichtige handelsovereenkomsten zetten ze deze traditie van plundering enthousiast verder.

Het al dan niet geven van context om cijfers correct te kunnen interpreteren is een politieke keuze. De media kunnen de impact van de pandemie op de ontwikkelingslanden blijven bagatelliseren of ze kunnen ervoor kiezen het publiek een minimum aan inzicht te verschaffen.

Vertaling van The Missing Dead: How the Media Has Misreported COVID’s Toll in Poorer Nations door Ronald Decelle. Tamara Pearson is Brits journaliste in Latijns-Amerika en auteur van The Butterfly Prison. Je kan haar volgen op haar blog Resistance Words.

Notes:

[1] Oversterfte is het aantal overlijdens hoger dan het ‘normale’ sterftecijfer tijdens gelijkaardige periodes in de voorafgaande jaren. Oorzaken voor oversterfte zijn epidemieën, hongersnood, natuurrampen, hittegolven en koudeperiodes. Wanneer een bepaalde gebied bijvoorbeeld normaal gemiddeld 1000 doden per maand telt en een maand is de sterfte 1200, dan is de oversterfte 200 (nvdr.).

[2] De statistiek is de wetenschap die cijfers analyseert en er de oorzaken en gevolgen van onderzoekt. Ze werd voor het eerst ontwikkeld door de Belgische wiskundige en socioloog Adolphe Quételet (1796-1874). Hij ontwikkelde het begrip variantie (afwijking van gemiddelden) en paste die toe op o.a. volksgezondheid en bevolkingsgroei. Hij was ook oprichter van de Koninklijke Sterrenwacht in Ukkel. Zijn Body Mass Index wordt nog steeds gebruikt (nvdr.).