Op 1 februari 2021 beriep het leger van Myanmar (de ‘Tatmadaw’) zich op Artikel 417 van de 2008 grondwet van 2008, zette regeringsleider Aung San Suu Kyi af en arresteerde haar en andere leden van haar partij National League for Democracy (NLD).

Deze militaire staatsgreep werd vrij snel veroordeeld, hoewel er ook sprake van dubbelzinnigheid was in de reacties: Aung San Suu Kyi, tot voor kort nog het boegbeeld van de democratiseringsbeweging in Myanmar tijdens haar huisarrest tot 2010, zag haar reputatie immers vrij snel aan duigen vallen toen ze voor het Internationaal Strafhof van de VN kwam getuigen in 2019 waar ze weigerde de genocide op de Rohingya-minderheid te erkennen. Aung San Suu Kyi is sindsdien niet langer het zuivere symbool voor democratie en mensenrechten van Myanmar.

Aung San Suu Kyi (links) en militair juntaleider Min Aung Hlaing. Foto: CC BY-SA 4:0

Ondertussen blijven de protesten in Myanmar tegen de coup aanhouden. Tienduizenden mensen trokken de straten op, velen onder hen in rode klederdracht (de kleur van de NLD). Zowel overvolle steden als het platteland sloegen de handen in elkaar om te protesteren tegen de staatsgreep.

Nadat de vakbonden van het overheidspersoneel weigerden zich ten dienste te stellen van het leger, kwam er een beslissend momentum voor de protesten. Hoewel de protestgolf begon bij het medisch personeel, kregen de protesten snel bijval van spoorwerkers, personeel van het onderwijs, van de sector maatschappelijk welzijn en van het ministerie voor Openbare Werken. Een verklaring door de dienst Maatschappelijk Welzijn stelde dat het personeel “opnieuw aan het werk zal gaan zodra de macht terug wordt overgedragen aan de democratisch verkozen regering”.

Begin februari sijpelden de protesten ook de normaal vrij rustige hoofdstad Naypyidaw binnen, met hele motorkonvooien en betogingen op de grootste marktplaatsen. Het leger maakte van deze stad reeds in 2005 de hoofdstad en verhuisde alle ministeries van voormalige hoofdstad Rangoon naar hier.

Deze stad werd opgebouwd met de intentie een militair bolwerk te zijn, een veilige haven voor de leiders van het land die de hele democratische rompslomp naast zich neerleggen. Toch bracht deze militaire vesting hen geen baat.

In opeenvolgende verkiezingen van 2015 en 2020 kon de Union Solidarity and Development Party (USDP), het politieke paradepaardje van de militaire junta, geen winst boeken, zelfs niet in de eigen hoofdstad Naypyidaw, waar de NLD de verkiezingen ruimschoots won. Dit bewijst het algemene verlangen naar democratisering aan van de bevolking van Myanmar.

Natie onder staatsgreep

Het leger van Myanmar greep reeds de macht in 1962 en heeft zijn controle tot op heden nog niet teruggegeven aan de burgerbevolking. De grondwet van 2008, voornamelijk door het leger zelf, biedt het leger een juridische constructie om zijn militaire dominantie in stand te houden.

Een op de vier zetels in het federale parlement [1] (‘Pyidaungsu Hluttaw’) – gaat steevast naar een vertegenwoordiger van het leger. Bovendien blijven de portefeuilles van Defensie en Binnenlandse Zaken nog altijd in bezit van het leger en worden ze sinds 1962 bezet door generaals.

Zorgpersoneel van een hospitaal in de hoofdstad betoogden op 8 februari voor de 8ste dag op rij tegen de staatsgreep. Foto: Thiha Lwin/https://www.irrawaddy.com/

Artikel 417 van de Grondwet staat het leger toe de ‘noodtoestand’ uit te roepen als burgerlijke schaamlapje. Dit is precies wat het leger deed op 1 februari. Het is dus enigszins betwistbaar of er die dag een effectieve staatsgreep plaatsvond. Enerzijds kan men stellen van wel: het leger zette immers de burgerlijke regering af en greep de macht. Anderzijds was het geen echte coup, omdat de militaire junta in feite de macht nooit echt heeft teruggegeven na de verkiezingen van 2010 (USDP, de partij van het leger, kende tot dan geen enkele oppositie en nam toen de controle van de regering over, wat neerkwam op het inruilen van hun uniform voor een burgerpak).

Generaal Min Aung Hlaing hoopte regeringsleider te worden na zijn termijn als opperbevelhebber van het leger. Op dit moment heeft hij nog steeds een groot deel van de economie in handen via de Myanmar Economic Holdings Limited (MEHL), een concern van het leger. Hij doet dat ook met de bedrijven van zijn kinderen Aung Pyae Sone en Khin Thiri Thet Mon.

Bronnen in Rangoon lieten weten dat zijn collega generaal U Than Htay de leiding kreeg over de USDP in 2015, om te garanderen dat de partij een verlengstuk bleef van generaal Min Aung Hlaing. De nederlaag van USDP tijdens de verkiezingen in november 2020 kwam daarom als een persoonlijke schok voor de generaal. De vijandigheid die daaruit voortvloeide was de drijfveer achter de tienduizenden beschuldigingen van beweerde verkiezingsfraude door de NLD (van Aung San Suu Kyi).

Voorafgaand aan de verkiezingen in 2020 waarschuwde generaal Min Aung Hlaing de kandidaten om zich niet voor de kar van “buitenlandse invloeden” te laten spannen. In Myanmar werd dit geïnterpreteerd als een dreigement tegen de NLD.

Zijn beschuldigingen van fraude tijdens deze verkiezingen vonden echter geen draagvlak, zelfs niet onder de verkiezingscommissie. Op 26 januari liet militair woordvoerder generaal-majoor Zaw Min Tun weten dat het leger in actie zou komen indien hun beschuldigingen niet ernstig zouden genomen worden. Dit is exact wat enkele dagen later gebeurde.

Gevangen tussen VS en China

China en Myanmar delen een grens van maar liefst 2.092 km. China is tevens een van de grootste investeerders en sleutelfiguren voor de handel in Myanmar. Nog geen tien jaar geleden trachtten de VS Myanmar tevergeefs weg te lokken van zijn band met China, om de economie richting VS te heroriënteren.

Dit streefdoel werd onderdeel van president Barack Obama’s “spil naar Azië”. Derek Mitchell, die later Obama’s vertegenwoordiger voor Myanmar zou worden, werkte in 2007 mee aan een artikel waarin duidelijk werd gesteld dat sancties niet werkten en er een nieuwe aanpak nodig was om het leger van Myanmar te hervormen.

Het leger had echter een eigen routeplan voor ogen, schreef de nieuwe grondwet van 2008 en hield nadien verkiezingen in 2010 met de verwachting de USDP aan de macht te brengen, liet de opgesloten Aung San Suu Kyi vrij en liet haar zelfs meedingen in de volgende verkiezingen in 2015.

3000 Myanmarezen eisen op 3 februari in Tokyo de vrijlating van Aung San Suu Kyi. Foto: Syced/CC0

President Obama bezocht Myanmar in 2012 en de VS hieven vervolgens in 2016 de opgelegde sancties op, in de hoop dat hierna de aanhorigheid van Aung San Suu Kyi van Peking naar Washington zou verschuiven.

Maar dit gebeurde niet. Noch het leger, noch Aung San Suu Kyi konden logischerwijze de banden met China verbreken. In mei 2017 trok Aung San Suu Kyi naar Peking om er een akkoord te ondertekenen dat Myanmar deel maakt van China’s Nieuwe Zijderoute.

Chinees minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi bezocht nog in januari 2021 Naypyidaw om de projecten van de Nieuwe Zijderoute te bespreken en om de steun van China in de strijd tegen de COVID-19-pandemie te bevestigen.

Op zijn agenda stond tevens het project de China-Myanmar Economic Corridor, waaronder de China-Myanmar Border Economic Cooperation Zone, New Yangon City en de diepzeehaven van Kyaukpyu. Wang Yi sprak tijdens zijn bezoek zowel met Aung San Suu Kyi als met de militaire leiding, die zich beiden zeer positief uitspraken over de band tussen Myanmar en China.

De Amerikaanse poging om China weg te werken uit Myanmar speelde geen enkele rol in de staatsgreep van 1 februari: zowel het leger als de NLD hebben zich immers ten volle geëngageerd voor de strategische band met China. Het helpt echter niet dat deze “Nieuwe Koude Oorlog” de instabiliteit die Myanmar reeds sinds 1962 kenmerkt nog acuter heeft gemaakt.

De bevolking van Myanmar trekt momenteel massaal de straten op, in wat de betogers hun “drumrevolutie[2]” noemen. De roep voor een terugkeer naar burgerlijk bestuur wordt elke dag luider, zelfs als dit betekent dat het land hierdoor teruggaat naar de status quo waarbij het leger achter de schermen de touwtjes in handen houdt.

Understanding the complicated politics and geopolitics of the coup in Myanmar van Vijay Prashad verscheen in NewEurope op 12 februari 2021 en werd vertaald door Fleur Leysen.

Noises for Democracy in Myanmar (4:36):

Notes:

[1] Het bicamerale parlement heet ‘Vergadering van de Unie’. De federale unie van Myanmar heeft zeven deelstaten, zeven regio’s en een federaal district van de hoofdstad, die grotendeels op de verschillende volkeren/etniën gebaseerd zijn.

[2] Een revolutie waarbij de mensen vanuit hun huizen, werkplaatsen, markten en straten met claxons, potten en pannen lawaai maken. “Op de trom slaan in Myanmar voelt alsof we de duivels wegjagen”, volgens een van de deelnemers aan de protesten.