Gedeeltelijk en volledig leefloon per leeftijd en gewest en in de gemeenten

0,9% van de inwoners in België betrekt z’n inkomen uit het leefloon, 30% daarvan krijgt gedeeltelijk leefloon, vooral tussen 15 en 25 jaar, is leefloon voor studenten een moderne studiebeurs geworden? Van de 96.130 leefloners woont 44.976 in het Waalse gewest, 27.794 in het Brusselse gewest en 23.360 in het Vlaamse gewest. Bijna 1/2 van de leefloners woont in Wallonië (46,8%), 28,9% in  Brussel en 24,3% in het Vlaams gewest of 4 op 1000 inwoners, 15 per 1000 in het Waals gewest en 30 per 1000 in het Brussels, dat is een onthutsend verschil met leefloon als armoedemeter. Of is in het Vlaamse gewest nog altijd leefloon een taboe, of vinden de mensen er de weg niet naar het OCMW of zijn de OCMW’s in Vlaanderen te restrictief of krepperig?
 
Tabel: Leefloon in de gewesten per leeftijd (op 31/12/2012)
Tabel: Leefloon in de gemeenten in België (op 31/12/2012 en in de loop van 2012)

1.1. Leefloon: een beschaafd land waardig
 
Enkele weken geleden bracht Ben Weyts van de NV-A het aantal leefloners onder de aandacht per gewest en provincie, het ging dan om 149.843 keer dat een leefloner in de loop van een jaar bij een OCMW had aangeklopt. In feite zijn het er op 31/12/2012 (december 2012) gemeten 96.130 in België. Ook de dienst Maatschappelijke Integratie had daarvoor al enkele interessante publicaties verricht over het aantal leefloners in België met vooral de groei van de jongere gebruikers in de aandacht. Ook De Nul verwees impliciet naar het leefloon als een kapstok om niet te moeten werken. Wij maakten toen zelf een schatting van het aantal leeftoners tussen 15 en 64 jaar en het aantal dat van een volledig leefloon genoot of waarbij het aanvullend was op andere inkomsten. Zelf intrigeerde het ons hoeveel % van de bevolking volledig van een leefloon leefde, naast het aantal werklozen en werkenden, om zo beter het aantal niet-actieven te kunnen aflijnen.

Jan Vanthuynen noemde in het journaal van één op 05/09/2013 de ‘niet betaalde’ ‘niet-actieven’ van ‘vreemde herkomst’ de grootste gediscrimineerde groep wat tewerkstelling betreft, die van Belgische herkomst konden zich nog met andere inkomsten redden, zo stelde deze oude kabinetsmedewerker van Onkelinx. Deze groepen zouden dan ook moeten terug te vinden zijn in het leefloon. Meteen is duidelijk dat het leefloon de laatste buffer is van een samenleving om zich nog beschaafd te noemen, zeker als ze de discriminatie en racisme in eigen huis niet opgeruimd krijgt.
 
1.2 Barst België over het leefloon?

Reden genoeg dus om op zoek te gaan naar het aantal leefloners verdeeld naar leeftijd en als het even kon per gemeente. Niet om voer te geven aan NV-A of Vlaams Belang, of om een argument toe te voegen voor wie de PS-staat de duivel doet alles voor een ander is, om er politiek voordeel uit te slaan. We geven hier de gegevens zoals ons op eenvoudige vraag bezorgd door de FOD Maatschappelijke Integratie. De vragen en vooral de antwoorden die hierbij kunnen gesteld worden laten we deze keer voor een ander, alhoewel.
 
2. Aantal leefloners in de loop van een jaar of de situatie op 31/12/2012
 
De statistieken over de leefloners betreffen alle dossiers en personen waarvoor het OCMW dat het leefloon toekent de betaling gevraagd heeft aan de federale overheidsdienst Maatschappelijke integratie. In de loop van een jaar kan een aanvrager van gemeente, gewest of provincie wisselen en kan hij wisselend een gedeeltelijk of een volledig leefloon krijgen. Telkens hij van locatie of van aanvraagdossier wisselt wordt hij als een aparte aanvrager beschouwd. In de loop van een jaar kan men zo alle aanvragen/dossiers optellen en hiervan een overzicht geven, binnen een bepaalde omschrijving, gemeente, provincie, gewest of België. Zo heeft Ben Weyts de cijfers van alle aanvragen per provincie gepubliceerd, zie parlementaire vraag, cijfers Weyts en het persbericht van Ben Weyts.

Interessanter evenwel is op een bepaalde datum te kijken hoeveel leefloners er zijn, onderscheiden naar gedeeltelijk en volledig. Dit doen we voor december 2012, wat de situatie op 31/12/2012 weergeeft. Daarmee wordt een doorsnede gegeven van de bevolking en kunnen het aantal volledige leefloners geplaatst worden naast werkenden, werklozen enz.. Die oefening is voor later. Eerst het overzicht van het aantal leefloners per gewest en per gemeente op 31/12/2012, die ook in 2 openplooitabellen terug te vinden zijn: Leefloon in de gewesten per leeftijd en Leefloon in de gemeenten in België.
 
3. Voor verdere info over het leefloon, zie de fiche Leefloon van de studiedienst van de Vlaamse regering en de interessante brochure van het OCMW-Mechelen met alle info over het leefloon: leefloon voor de RMI, wie Recht heeft op Maatschappelijke Integratie, dus wie ingeschreven is in het bevolkingsregister, en equivalent-leefloon, in bedrag hetzelfde als het leefloon, voor wie recht heeft op het RMH, Recht op Maatschappelijke Hulp voor wie ingeschreven is in het vreemdelingenregister. De drie categorieën (equivalent) leefloon zijn gebaseerd op de gezinssituatie: Alleenstaand (785,61€ per maand), Samenwonend (523,74 € per maand) en Mensen met een gezin ten laste (1.047,48 € per maand). Deze bedragen liggen allemaal aanzienlijk onder de armoedegrens, zo stelt het OCMW Mechelen vast.
  
Het leefloon is het sluitstuk in de bestaanszekerheid die voor elke Belgische inwoner gewaarborgd wordt. Indien inkomsten uit werk in loondienst of als zelfstandige, werkloosheid, inkomensvervangende tegemoetkoming voor gehandicapten, invaliditeitsuitkering of pensioen minder bedragen dan het leefloon, en men niet over vermogen (roerende of onroerende eigendommen) beschikt dan krijgt met recht op een aanvulling tot aan het leefloon. Dit is vooral het geval bij ziekteuitkeringen of gedeeltelijke tewerkstelling. Bij volledig ontbreken van inkomen of vermogen krijgt men het  volledige leefloon.
 
4. Leefloners in België naar leeftijd, gedeeltelijk of volledig
 
Op 31/12/2012 worden er 96.130 leefloners geteld (slechts enkelen zijn -15 en +90 jaar), waarvan dus door de OCMW’s een dossier voor betaling is ingediend bij de federale overheid Maatschappelijke Integratie. 28.707 betreffen een gedeeltelijk leefloon omdat er ook nog andere inkomsten zijn, voor 67.427 dossiers gaat het om een volledig leefloon, dat is dus 0,6% van de Belgische bevolking die beroep doen op een volledig leefloon, de gedeeltelijke leefloners meegerekend 0,9%. Voor de grafieken worden enkel de 15 tot 90 jarigen in beeld gebracht, slechts enkele zijn -15 en +90.

Het gedeeltelijk leefloon betreft 30% van de gegadigden die vooral tussen 15 en 25 jaar beroep doen op een aanvulling van hun inkomen langs hun leefloon, allicht omdat hun werkloosheid beperkt is, omdat ze student zijn. Na de leeftijd van 25 jaar stabiliseert het gedeeltelijk leefloon tussen 20 en 25%. Belangrijk om zien is dat na 65 jaar het pensioen z’n werk doet en als inkomensgarantie, het leefloon overstijgt en het leefloon dus marginaliseert.
 
Zowel het gedeeltelijk maar ook het volledig leefloon piekt dus tussen 15 en 25 jaar, de leeftijd van de eerste zelfstandigheid en het studeren. Is het leefloon de moderne studiebeurs geworden die de tendens voor studenten om te verhuizen en zich te domiciliëren in de studentensteden versterkt. In deze steden vergroot dan het aantal niet-actieven, krimpt de beroepsbevolking en bij een constant aantal werklozen zal de werkloosheidsgraad daar stijgen. Dat is zo ongeveer al het scenario van Brussel, maar laat ons niet vooruitlopen op een volgende BuG.

Het volledig leefloon spreidt zich na de ‘studentenpiek’ in langzaam dalende orde uit over de gehele leeftijdsloop tot 65 jaar. Het ziet er fysiek uit als een fauteuil zonder voetbank, De Nul mag er een grapje over maken.

5. Leefloners per gewest, een toch wel onthutsend overzicht

5.1. Aantal leefloners per gewest

Van de 96.130 leefloners wonen er 44.976 in Wallonië, 23.360 In het Vlaams gewest en 27.794 in het Brussels gewest. Vooral dat laatste is erg hoog, rekening houdend met de bevolkingsverdeling. Maar 44.976 Waalse leefloners dat pikt. Zijn het Vlaamse bejaarden met een optrekje in de Ardennen zoals iemand probeerde? Of is het de slipstream van de werkloosheid die in Wallonië, meer nog dan in Brussel hoge toppen scheert. Of vele mensen die zonder of een beperkt inkomen uit de boot vallen. De wetgeving, toekenningsvoorwaarden, controle op het leefloon is voor elk gewest gelijk, en toch is er wat aantal betreft een extreem groot verschil. Of wordt de wet in het Vlaams gewest extreem krepperig toegepast, zodat mensen er al van afzien om naar het OCMW te stappen omdat het toch niets opbrengt, of heerst er in Vlaanderen een groter schaamtegevoel alsof het nog om de oude Commissie van Openbare Onderstand gaat, of kent men, in Vlaanderen de weg niet naar het OCMW? Of is er, naar Brussel kijkend, een sterke band met de maatschappelijke uitsluiting op de arbeidsmarkt zoals recent bleek in een onderzoek van 6 miljoen dossiers wat tewerkstellingskansen betreft. En is de droesem van deze uitsluiting te vinden in het leefloon? 83% van de Mechelse leefloontrekkers heeft een migratieachtergond. Maar dan is Wallonië toch atypisch, gezien de migratie daar oud en toch niet alomtegenwoordig is?
 
5.2. Aantal leefloners per 1000 inwoners

Als het aantal leefloners in verhouding gesteld wordt tot de bevolking worden de verschillen tussen de gewesten nog duidelijker. In het Vlaams gewest zijn er 4 leefloners op 1000 inwoners (0,4%), in het Waalsgewest 15, of  4x meer, en in het Brussels gewest 30 per 1000 inwoners (3%) of 8x meer dan in het Vlaams gewest. In vergelijking met het Waals gewest heeft Brussel 2x zoveel leefloners.

Volledige leefloners per 1000 inwoners: Als enkel gekeken wordt naar het aantal volledige leefloners worden blijven de verhoudingen tussen de gewesten gelijk;

Hier valt al op dat in Brussel na 30 jaar een lichte maar continue stijging gebeurt van het aantal leefloners, in het Vlaams gewest ook maar dan vanaf 56 jaar. Dan kan er op wijzen dat vele oudere Brusselaars nog beroep moeten doen op het leefloon, of zijn het de 50plussers uit de migratie zonder werk of werkloosheid die zich naar het OCMW richten?
 
Gedeeltelijke leefloners per 1000 inwoners: het gedeeltelijk leeftoon is in verhouding tot de bevolking nog minder aanwezig in het Vlaams gewest dan Wallonië (5x meer dan Vlaams gewest) in vergelijking met het volledig leefloon. Brussel zakt relatief in belang maar kent ook hier een sterkere stijging bij oudere leeftijd.

5.3. % leefloners per gewest en leeftijd
 
In de jongere en oudere leeftijden is het aantal leefloners beperkt maar tussen 18 en 65 jaar wordt het beeld gegeven van een verhoudingsgewijze grote hap die Wallonië neemt in het aantal leefloners en Brussel met meer dan de helft van het aantal van Wallonië. Valt Vlaanderen meer op door haar ‘ondergebruik’ dan een eventueel ‘overgebruik’ in Wallonië en vooral Brussel? Dat eenzelfde wetgeving, een gelijklopende leefsituatie, zeker tussen Wallonië en Vlaanderen tot zulk een verschillende aanwending van het bestaanszekerheidsysteem leidt, is niet alleen verrassend, wat ons betreft ook onthutsend.

Is de ongelijke verdeling van de armoede die ook tussen de regio’s nog veel sterker is dan het lijkt? En is dit een argument om Vlaanderen maar los te snijden van deze armoedige achterban in België. Of is het niet eerder zo dat een zich autonomiserend Vlaanderen eerder de armoede zal organiseren en de andere gewesten achterna zal gaan dan zogezegd economisch her op te staan, op de kap dan van de burgers, de bij CAO gewaarborgde rechten, de index, de sociale en bestaanszekerheid. Zal in het ‘nieuwe Vlaanderen’ het leefloon niet dezelfde omvang krijgen als nu in Brussel en Wallonië? Zal het autonomiserende Vlaanderen niet miserend werken?

6. Leefloners per gemeente, gedeeltelijk en volledig

Ook al verschillen de gewesten onderling extreem van elkaar, toch is een beeld per gemeente nuttig en misschien verhelderend. Antwerpen zit met 8 leefloners per 1000 inwoners met het dubbele van het Vlaams gewest maar toch op 1/4 van Brussel en 1/2 van Wallonië. In Antwerpen is 0,9% van de bevolking leefloner. In Vlaanderen is het Gent dat met 14 leefloners per 1000 inwoners de kop trekt, na Oostende met 10, maar voor Leuven, Kortrijk, Turnhout en Sint-Niklaas met 7 per 1000 inwoners.

In drie opeenvolgende tabellen geven we een overzicht van gemeenten per gewest. Alle gegevens met het volledige detail, ook de ‘jaargegevens’ met de cumul van dossiers, zijn exploreerbaar in de tabel Leefloon in de gemeenten in België.

6.1. Vlaams gewest

Gemeenten in volgorde van aantal leefloners per 1000 inwoners, met meer dan het gemiddelde van 4 per 1.000 inwoners in het Vlaams gewest.Na het bevolkingsaantal wordt het aantal leefloners opgegeven en daarna het aantal per 1000 inwoners, onderscheiden naar gedeeltelijk of volledig. Ook het % met volledig leefloon wordt berekend en de evolutie % tav 2011.

In de voorlaatste kolom kan men aflezen hoeveel % van de leefloners een volledig leefloon krijgen, gemiddeld is dat 70% en daar zit weinig verschil op tussen de gemeenten. In de laatste kolom kan de evolutie tav 2011 afgelezen worden. In Oostende stijgend met 7,9%, in Gent dalend met -7,8% en in Antwerpen stabiel.

In de gedetailleerde tabel Leefloon in de gemeenten in België is ook Riemst terug te vinden met 7 leefloners op 16.320 of 0,4 per 1.000 inwoners.

6.2. Brussels gewest

In hetBrussels gewest met gemiddeld 30 leefloners per 1.000 inwoners tellen de helft van de gemeenten 25 leefloners of meer. Sint-Joost-ten-Node met 43 trekt de kop, Molenbeek, Schaarbeek en Sint-Gillis tussen 30 en 40 leefloners, Brussel, Anderlecht, Etterbeek, Evere en Vorst met tussen de 25 en 30 leefloners per 1.000 inwoners. Ook hier zijn het voor 3/4 met een volledig leefloon.
 

Behoudens een stijging met 18% in Vorst tav 2011 zijn deze aantallen vrij stabiel in de gemeenten met veel leefloners.

6.3. Waals gewest

Ook voor het Waals gewest worden de gemeenten in beeld gebracht die meer dan het gemiddelde aantal leefloners per 1.000 inwoners op hun grondgebied hebben, nl 15 of meer. Luik heeft met 7.071 het grootste absoluut aantal leefloners op z’n grondgebied zowel in Wallonië als in België. Met 36 per 1.000 steekt Luik de Brusselse gemeenten naar de kop. In aantal leefloners komt Charleroi met 5.185 ook voor België op de 2de plaats. In deze twee steden wonen alleen al de helft van het aantal leefloners dat Vlaanderen telt. Ook Namen met 2.291 leefloners of 21 per 1.000 inwoners komt enigszins verrassend in deze top voor, dat is 3x meer dan Antwerpen bv.

Tot slot.

Gaat het om een overgebruik in Wallonië en vooral ook Brussel, een systematisch terugvallen op het laatste vangnet, een structureel onderdeel van dienstbetoon, vriendjespolitiek, om, zo laat men soms verstaan de PS aan de nodige stemmen te helpen. Of is het eerder een ondergebruik in Vlaanderen, het de weg niet kennen of er beschaamd om zijn. Het leefloon is nochtans een essentieel element in België als ‘beschaafd land’, waar niemand met verblijfsrecht zonder inkomen komt te staan. De omvang van het leefloon is recht evenredig met de armoedegraad. Maar ook recht evenredig met het voorkomen van bedelarij, criminaliteit en vereenzaming, waarden waarover Paul Quirynen het had in z’n opinie in De Redactie van 9/09/13, en waar Vermassen minder meedogend is.

In België is 0,9% van de bevolking leefloner, 0,4% in het Vlaams gewest, 1,5% in het Waals gewest en 3% in Brussel. Daar win je geen verkiezingen mee, wetend dat een goed aantal van de leefloners allicht geen stemrecht hebben. Maar wat kan deze verschillen verklaren, wat is de samenstelling van de bevolking naar statuut, dwz werkend, werkloos, studerend, leefloners, invalide, gehandicapt en andere niet-actieven. Dat zou wel eens een merkwaardig beeld kunnen geven, ondermeer van de werkloosheid en vooral dan bij jongeren. Maar dat is voer voor een andere BuG.

Voor alle grafieken en tabellen, zie BuG 195  on-line
Voor de tabellen, zie Leefloon in de gewesten per leeftijd (op 31/12/2012) en Leefloon in de gemeenten in België (op 31/12/2012 en in de loop van 2012)

Jan Hertogen, socioloog
www.npdata.be