Deze tweede methode heeft een enorme negatieve impact op het milieu en op de gezondheid van de mens.Toch lijken beleidsmakers zich veeleer daarop te storten. Verscheidene grote bedrijven, verspreid over de hele wereld, hunkeren naar vergunningen om te kunnen boren naar deze onconventionele energiebronnen. Ook België ontsnapt er niet aan. Het Schotse bedrijf Dart Energy heeft samen met de Limburgse investeringsmaatschappij LRM een nieuwe onderneming opgericht: Limburg Gas.

Deze twee bedrijven maken hiervoor een investeringsbudget vrij van 10,3 miljoen euro om proefboringen te kunnen doen naar steenkoolgas voor de komende drie jaar. De boringen zullen doorgaan in het Kempisch steenkoolbekken. Naargelang de resultaten en bevindingen van deze eerste fase, zal het project uitgebreid worden over het totale Kempisch steenkoolbekken. Afhankelijk van het succes kan de exploitatie worden uitgestrekt over een periode van 20 tot 30 jaar.

1. Manieren van gaswinning

‘Onconventioneel gas’ is het gas dat zich bevindt in gesteenten die wel veel aardgas bevatten, maar weinig poreus of doorlatend zijn. Daarom kan gas in die gesteenten niet zomaar eenvoudigweg opgepompt worden. Deze gesteenten zijn schalies of steenkool. Omdat er bij ons steenkoolgas gewonnen zal worden door LRM, zal ik daar dieper op ingaan.

1.1 CBM

Met steenkoolgas wordt het gas bedoeld dat uit steenkoollagen gewonnen wordt, ook wel ‘Coal Bed Methane’ genoemd, afgekort als CBM. Het gas in de steenkoollagen bevindt zich in de poriën van het gesteente en blijft daar op zijn plaats, door de druk van het grondwater.

Om het gas te ontginnen legt men een boorput aan.  Een pijpleiding wordt verticaal naar beneden geboord, tot wel 2000 meter diep en pompt al dat grondwater weg. Hierdoor komt het methaan vrij uit de poriën van de steenkool en dient dan enkel nog opgepompt te worden.

Het probleem is dat dit opgepompte grondwater van zeer slechte kwaliteit is. DIt water is extreem zout en dus niet geschikt voor lozing aan de oppevlakte in de vrije natuur. Als het water toch geloosd wordt, heeft dit enorme gevolgen voor de natuur: verdroging, verzilting van bodems en vernieling van vegetatie. De kans dat illegale lozingen zullen plaatsvinden is aanzienlijk.

Uiteraard heeft men ook alternatieven voor waterlozing bedacht. Ten eerste kan het grondwater gefilterd en behandeld worden voor het geloosd wordt. Een andere manier is het water terug gaan injecteren in de ondergrond. Bij een derde mogelijkheid wordt het water in bassins bewaard, waarbij na verdamping van het water de schadelijke stoffen overblijven. Die kunnen zeer zware metalen bevatten, zoals radioactieve elementen.

Uiteraard zal men deze stoffen ergens moeten kwijtraken. Maar bovendien kunnen er in de bassins lekken ontstaan, met als gevolg dat drinkwater en landbouwgrond sterk vervuild geraken.

1.2 ECBM

Uiteindelijk is gebleken dat deze techniek onvoldoende is om snel en efficiënt gas te winnen. Een aanvullende techniek is het inspuiten van CO2 in de steenkoollagen. CO2  verdrijft het methaangas, waardoor de opbrengst aanzienlijk wordt verhoogd. Deze techniek staat bekend als ‘Enhanced Coal Bed Methane’ of ECBM.

Limburg Gas liet al weten dat ze te werk zouden gaan met deze laatste techniek. Op het eerste zicht lijkt dit een milieuvriendelijke manier van werken.  Het CO2  zou immers opgesloten geraken in de steenkoollagen en dus kunnen bijdragen tot de vermindering van de uitstoot van broeikasgas.

Maar ook hier kunnen vraagtekens bij geplaatst worden want deze technologie is nog experimenteel en tot nu toe is nog niet duidelijk of het CO2 nadien al dan niet gaat lekken.

Hypocriete toestand

Daarnaast kan men hier spreken van een hypocriete toestand. Aan de ene kant gaat men goed doen door CO2 te verwijderen, maar aan de andere kant gaat men massaal CO2 produceren door de verbranding van het bovengehaalde methaan en door alle industriële activiteiten die nodig zijn voor de gasontginning: verkeer, infrastructuur, massale boringen, pompen, leidingen voor het transport van het CO2. Je kunt je dus al voorstellen dat deze manier van werken zeer duur zal zijn, met als mogelijk gevolg dat de gasprijzen ook de hoogte ingaan.

Daarnaast moet men in het achterhoofd houden dat er, voorafgaand aan de ECBM, een fase is waarbij eerst steenkoolgas gewonnen wordt zonder injectie van CO2 , waardoor de emissie van broeikasgassen even hoog ligt als bij schaliegaswinning. Met andere woorden: is dit een ‘klimaatvriendelijke’ manier van gaswinning? No way!

1.3 Fracking

Een andere manier van gaswinning is hydraulische fracturatie, beter gekend als ‘fracking’. Dit wordt eerder gebruikt voor de winning van schaliegas, maar wordt soms ook wel toegepast voor de winning van steenkoolgas. Bij ‘fracking’ wordt onder zeer hoge druk water, gemengd met zand en chemicaliën, in de boorpijpen gepompt. Door dit ‘fracken’ ontstaan explosies waarbij breuken ontstaan in de steenkool- of schalielagen, zodat het methaangas vrij komt.De chemicaliën in het water zijn bedoeld om dit ‘fracken’ te optimaliseren, om de gasstroom te optimaliseren en om de buizen van de boorputten te beschermen. 

Voor ‘fracken’ zijn miljoenen liters water nodig, terwijl water zo kostbaar is voor het leven. Het grote probleem is dat deze mengelmoes van water met chemicaliën in de bodem en het grondwater terechtkomt, met als gevolg bodem- en waterverontreiniging, die op hun beurt een negatieve invloed hebben op de gezondheid van mens en dier.

De documentaire ‘Gasland’ van Josh Fox brengt deze problematiek zeer goed in beeld. De scènes, waarbij mensen laten zien hoe ze hun drinkwater in brand kunnen steken door alle toxische stoffen die erin aanwezig zijn, tonen dit duidelijk aan.

Dit is bovendiend niet het enige probleem met ‘fracken’.  Dit procédé kan immers ook aardbevingen veroorzaken. In het Verenigd Koninkrijk zijn al aardbevingen voorgekomen na hydraulische fracturatie.  Studies hebben ondertussen al aangetoond dat er inderdaad een causaal verband is.

Waterverontreiniging als gevolg van ‘fracking’ in de VS

Pavillion, Wyoming: bewoners vermeden het om kraantjeswater te drinken, naar aanleiding van een mogelijke drinkwaterverontreiniging. Een studie wees immers uit dat benzeen en methaan aanwezig waren in landelijke waterputten en in het grondwater. De waterputten waren ook besmet met de toxische stoffen die gebruikt worden tijdens het ‘fracken’, wat ernstige gevolgen heeft voor de gezondheid.

Dimock, Pennsylvania: het lekken in een boorput veroorzaakte binnen één week een verontreiniging van moerasland en een massale vissterfte in een lokaal kreekje. Het ‘fracken’ heeft ook hier waterputten besmet, zodat een aantal families hun eigen kraantjeswater niet meer konden gebruiken.

Garfield County, Colorado: in een bassin met afvalwater van ‘fracking’ ontstond een lek, waarbij miljoenen liters van de smurrie in de Coloradorivier terechtkwamen.

1.4 ‘Fracking’ in Europa

Op 12 en 13 december vond in Brussel een conferentie van Friends of the Earth (FoE) plaats over de problematiek van de schaliegaswinning. FoE-groepen uit Engeland, Schotland, Frankrijk en Polen kwamen samen voor een stand van zaken omtrent boringen en proefboringen.

In Engeland hebben al enkele proefboringen plaatsgevonden. In de streken waar die plaatshadden is er een sterke weerstand van de lokale bevolking. De regering daarentegen steunt de projecten grotendeels, maar gaat er toch omzichtig mee om; het winnen van schaliegas kan immers grote gevolgen hebben voor het Britse energiesysteem.

Schaliegas wordt er voorgesteld als een ‘veilige’ en goedkope bron van energie. In de streek van Lancashire zullen de eerste testboringen plaatsvinden. Het bedrijf Cuadrilla Resources heeft toestemming gekregen om daar op 5 plaatsen te boren. Op één van deze plaatsen is het bedrijf al begonnen met ‘fracken’. Dit werd ondertussen stopgezet door de aardschokken die hierdoor veroorzaakt werden.

Ook in Schotland is schaliegas een opkomend probleem, maar CBM zou nog een groter probleem zijn. Midden-Schotland ligt vol steenkoollagen en er zijn ook al schalielagen waargenomen. 

In Frankrijk werd, na grote opstanden van de bevolking, een wet gestemd dat het ‘fracken’ van schaliegas verbiedt, maar ‘fracking’ werd uiteindelijk wel toegestaan voor ‘wetenschappelijk onderzoek’. De toegestane vergunningen zouden dus enkel voor ‘exploratie’ dienen. Het extraheren van schaliegas zelf blijft verboden.

In Polen blijft de zoektocht naar schaliegas enkel maar toenemen. Er is zelfs geen staatstoezicht op de exploratie van schaliegas en de mogelijke gevolgen. De wetgeving die het milieu en de gezondheid van de mens zou moeten beschermen, is er zeer zwak.

2. Risico’s

Aan het winnen van steenkoolgas zijn heel wat negatieve gevolgen verbonden, zowel voor mens als natuur. Zoals eerder vermeld, wordt er in de eerste fase grondwater weggepompt. Deze manier van gasontginning veroorzaakt ernstige verdroging van de natuur.

Daarnaast is er nog het risico dat zuurstof in de ontwaterde steenkoollagen terechtkomt, waardoor ondergrondse onblusbare branden kunnen ontstaan. Een neveneffect hiervan is het vrijkomen van polyaromatische koolwaterstoffen die het drinkwater besmetten.

Bij de winning van het gas zelf ontstaan er tijdens het boren, de productie en het transport, lekken, waarbij methaan vrij komt in de atmosfeer. Methaan is een broeikasgas en is dus een versnellende factor voor de opwarming van de aarde. 

Niet enkel in de lucht, maar ook in de ondergrond komt methaan vrij; vegetatie gaat eraan kapot. Methaan komt terecht in het grondwater en kan zelfs explosies veroorzaken. Door het explosiegevaar komt de veiligheid van mensen in het gedrang. Bij het winnen van onconventioneel gas zijn ook meerdere boringen nodig, waardoor de kansen op ongelukken groter worden.

3. Neveneffecten

Eén van de bijkomende effecten van CBM/ECBM is het massale ruimtebeslag. Allereerst moeten meerdere boorputten geboord worden; bij deze putten moeten nog bassins of opslagtanks bijgebouwd worden om het vervuilde water op te vangen. Omdat zwaar vrachtverkeer nodig is, moeten aanvoerwegen aangelegd worden.

Daarnaast moet ook een uitgebreid netwerk van CO2-leidingen aangelegd worden, alsook afvoerleidingen voor het gewonnen methaangas. Je kunt je al voorstellen hoeveel grond daarvoor gebruikt moet worden.

Tijdens het aanleggen van de winninglocaties is de overlast groot; het boren van één put kan tot acht maanden duren en zoals eerder vermeld zullen er meerdere putten geboord moeten worden. Een constante lawaaihinder en felle verlichting tijdens de nacht, wordt niet door iedereen gewaardeerd.

Maar ook na de aanleg van de winninglocaties blijft de bedrijvigheid groot; dit betekent dus een constante lawaaihinder. Deze aantastingen en verstoringen zullen doorgaans ook de recreatiebelevingen verminderen en kunnen zelfs een aanleiding vormen tot stressverschijnselen.

Hier komt nog eens een grote hoeveelheid vrachtverkeer bij; op een intensieve boordag kan men tot 4 vrachtwagens per uur verwachten. Omdat veel lokale wegen niet bedoeld zijn voor dit zware vrachtverkeer,zullen ze daarom verbreed of versterkt moeten worden.

Het kostenplaatje van gans deze industrie ligt zeer hoog; het blijkt zelfs dat de opbrengsten van de winning van steenkoolgas de kosten niet kunnen dekken. De kosten worden hoger naarmate men meer rekening zal houden met natuur, landschap en milieurisico’s. De gasprijs kan dus sterk afhangen van de mate dat men rekening zal houden met natuur en milieu.

4. Conclusie

De claim dat steenkoolgas ‘klimaatneutraal’ zou zijn, klopt dus niet. Er hangen heel wat gevolgen aan vast.

? Dit type gaswinning gebruikt zeer veel ruimte, met tientallen boorlocaties: een groot verlies van natuur en landbouwgrond. Het betekent in feite een grootschalige industrialisering van het landschap, wat een grote uitstoot van CO2 betekent.

? De constante lawaaihinder door de bedrijvigheid.

? Verontreiniging van bodem en oppervlakte- en grondwater; zelfs radioactieve verontreiniging is mogelijk.

? Een te hoge concentratie aardgas in drinkwater veroorzaakt explosie- en verstikkingsgevaar.

? Er hangen veiligheidsrisico’s aan vast: lichte aardbevingen die lokaal schade kunnen aanrichten, gevaar op explosies; iedere winninglocatie bevat een veiligheidsrisico en bij steenkoolgas gaat het om veel winninglocaties.

? Lekkages van het sterke broeikasgas methaan, die zorgen voor een sterke luchtverontreiniging.

? De opbrengsten van het gas zijn uiterst onzeker.

Evelyne Kelchtermans

Evelyne Kelchtermans is medewerkster bij Friends of the Earth

Bronnen:

– Factsheet :De risico’s van onconventioneel aardgas? , Milieu Defensie

– Steenkoolgaswinning ten oosten van de IJssel: een inschatting van de gevolgen voor uw woonomgeving? , Ko van Huissteden – http://www.stopsteenkoolgas.nl

– De piekolie voorbij: niet-conventionele gasontginning in de Kempen?, Djamila Timmermans , Oikos
http://www.lrm.be

– Fracking: the new global water crisis?, Food&Water Europe

– FoE shale gas meeting: minutes?, Friends of the Earth Europe