De voorbije weken trok een golf van geweld over Zuid-Afrika. In grootstad Tshwane nabij metropool Johannesburg ontstond een dispuut tussen politie en buurtbewoners. Het geweld mondde uit in het plunderen van winkels van migranten.

Begin september sloeg de onrust over op de omringende gebieden. Van Johannesburg tot Tshwane moeten zwarte migranten het ontgelden. Winkels en eigendommen van migranten zijn geplunderd en vernietigd. Er vielen tal van gewonden en al zeker vijf mensen lieten het leven in Johannesburg.

Hoewel het geweld gericht is tegen winkels van mensen met een migratie-achtergrond, blijven ook Zuid-Afrikaanse eigendommen niet gespaard. Zelfs het middenveld wordt niet ontzien. De arbeidersorganisatie Casual Workers Advice Office (CWAO), die het opneemt voor alle informele arbeiders die in Zuid-Afrika actief zijn, kreeg een serieuze opdoffer.

De bureaus van CWAO zijn vernield en geplunderd. Er is zelfs geprobeerd om het gebouw van de organisatie in rook op te doen gaan. Niemand van de organisatie is gewond, maar voorlopig ligt het werk stil door de onveilige situatie.

“Enkele honderden bestormden onze kantoren”, zegt de organisatie. “Alles is weg: ons meubilair, onze bestanden, ons werkmateriaal. Zijn we geviseerd of zijn we slachtoffer van een algemene aanval? Op dit ogenblik weten we het niet. Al zijn er signalen dat het toch aan ons activisme kan liggen.”

CWAO wil wel zo snel mogelijk een einde aan het geweld terug opnemen. “De agressie is een direct resultaat van de historische uitbuiting van de werkende klasse in Zuid-Afrika. Verschillende organisaties en arbeiders roepen op om een front te vormen tegen het geweld. Wij zullen niet aan de zijlijn staan. We zullen ook zo snel mogelijk ons werk heropstarten. Want solidariteit is meer dan ooit nodig.”

Waarom?

Hoe is het zo ver kunnen komen? “De wereld wordt kleiner. Niet alleen producten en kapitaal trekken de wereld rond, ook mensen verplaatsen zich”, zegt ‘Dawu’ Sehlaphi Sibanda, medewerker van FOS in Zuid-Afrika. “Gevoed door wij-zij-denken en beeldvorming over hoe ‘anders’ migranten zouden zijn, ontstaan er spanningen. Ook in Zuid-Afrika.”

Binnen een context van ongelijke arbeidsomstandigheden slaat het sentiment snel om in uitsluiting en xenofobie. “Het aantal Afrikaanse migranten in Zuid-Afrika neemt steeds toe”, legt regionaal coördinator Zuidelijk-Afrika voor FOS Tine Cornillie uit. Terwijl de migratie toeneemt, zijn er ook steeds meer vooroordelen, is er meer uitsluiting en xenofobie. Iets waar verschillende middenveldorganisaties al jaren tevergeefs paal en perk aan probeert te stellen.

“Ook hier wordt alles ten onrechte gekaderd binnen de context van migratie. Criminaliteit en geweld, het slecht functioneren van het gezondheidssysteem, alles is de fout van wie anders is. Nigerianen zijn dealers en Zimbabwanen stelen het geld, dat is de teneur”, zegt Tine.

Het anti-migratiediscours richt zich bovendien vooral tegen Afrikaanse immigranten en ziet de redenen van migratie over het hoofd. “Na 25 jaar regenboognatie met zogenaamd gelijke sociaal-economische rechten, zijn de verwachtingen van Zuid-Afrikanen over wat democratie zou opleveren nog niet ingelost”, vertelt Dawu. Het uit zich steeds vaker in de uitsluiting van en geweld op migranten, vooral zwarte Afrikanen. In 2008 was er al een golf van xenofoob geweld, dat uitmondde in de dood van 62 mensen en duizenden intern ontheemden.

Werk en xenofobie

Xenofobie is een complex verhaal. Een resultaat van verschillende factoren. Toch is er in Zuid-Afrika een duidelijke link met arbeid. “Het xenofoob geweld kan je best plaatsen binnen een context van arbeid en immigratie. Al sinds de 19e eeuw worden zwarte arbeidsmigranten structureel uitgesloten. Hun beweging ingeperkt tot specifieke gebieden”, zegt Dawu.

Opvallend: het geweld volgt op een periode met opvallend veel intimidatie tegen vrouwen. Een recente gewelddadige moord op een vrouwelijke student zorgde voor veel ophef in Zuid-Afrika. Moord en verkrachting en zelfs kidnapping zijn de laatste weken schering en inslag.

De agressie wordt veroordeeld door het middenveld en mensenrechtenorganisaties, maar de reactie van de autoriteiten roept vragen op. “Het geweld wordt hier afgezet als gewone criminaliteit”, legt Tine uit. “De autoriteiten weigeren het te bestempelen voor wat het is: pure xenofobie. Dat is verontrustend.”

Aanpakken

Nu het xenofoob geweld terug is, is het tijd om vragen te stellen. Waarom moeten de zwakken het telkens ontgelden? Waarom gaat het geweld gepaard met machismo?

FOS zal ook in de toekomst in Zuid-Afrika blijven samenwerken met middenveldorganisaties die zich inzetten voor gelijke kansen op de arbeidsmarkt en voor gendergelijkheid. We zijn solidair met alle slachtoffers en veroordelen elke vorm van xenofobie en geweld vanwege gender.

Auteurs: Dawu Sehlaphi Sibanda en Dries Merre