Ik neem plaats aan een tafel naast een voormalige bakker en bankbediende. Tegenover mij zitten een vroegere metaalbewerker, een verpleegster en een boer. Allemaal zijn ze al een tijdje met pensioen. Van Bleri Lleshi – Brusselse schrijver, activist en jongerenwerker – die vanmiddag komt spreken, hebben ze nooit eerder gehoord.

“Wie is de man die nu alle aandacht krijgt in de wereld?”, vraagt Lleshi. Het publiek wordt stil. “Trump”, klinkt het dan, een beetje lachend, uit de zaal. “Hoewel de peilingen anders beweerden, zijn mijn voorspellingen uitgekomen”, stelt Lleshi, “Donald Trump heeft de Amerikaanse verkiezingen gewonnen. Net als ook de Britten, tegen alle verwachtingen in, voor een Brexit hebben gekozen.” 

Eerlijk rijk worden

“Waarom kon ik deze voorspelling doen? Omdat ik zie wat er leeft bij de mensen. Zo is dit jaar het aantal mensen dat evenveel bezit als alle armen in de wereld samen, opnieuw gezakt. Vorig jaar waren het er 64. Hoeveel denken jullie dat het er nu zijn?” “55?”, “47?”, gokken sommigen. “Acht”, antwoordt Lleshi, “acht mensen bezitten in totaal evenveel als 3,6 miljard mensen op deze aarde.” Er ontstaat rumoer in de zaal, zulke cijfers hadden de ex-ondernemers toch niet verwacht.

“Mensen hebben er genoeg van dat het establishment, een zeer kleine elite, evenveel bezit als 3,6 miljard mensen”, gaat Lleshi verder. “Maar ik weet een ding, het is onmogelijk om op een eerlijke manier zoveel rijkdom bijeen te brengen.” 

“Hoe konden deze acht mensen dan zo rijk worden? Wel, het is mogelijk als je bedenkt dat de helft van alle mensen in de wereld die werken, met 2 dollar per dag moet rondkomen. In België leeft tot bijna 30 procent van de zelfstandigen in armoede. Wat deed onze minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) ondertussen vorig jaar? Hij gaf 980 miljoen euro cadeau aan multinationals. Zelfs na een waarschuwing van de Europese Commissie wegens oneerlijke concurrentie en hun eis om het volledige bedrag terug te keren, zei Van Overtveldt: ‘Ik ga er alles aan doen zodat het geld niet terugbetaald moet worden.’ Hoe is het mogelijk”, vraagt Lleshi zich verontwaardigd af, “dat wij zoveel geld aan multinationals geven, terwijl er zoveel mensen zijn in ons land die het moeilijk hebben?”

Wat een mens niet kent, bestaat niet 

“In Vlaanderen leven honderdduizenden mensen in armoede. 650.000 mensen zijn werkloos in ons land. Wat doet dat met die mensen? Je voelt je een loser als je geen werk kan vinden. En ‘gewoon’ werken is niet genoeg. Je moet ‘hard’ werken. Het is daarom dat 800.000 Vlaamse werknemers chronische stress hebben. 280.000 Vlaamse werknemers lijden aan een burn-out, de ziekte van deze eeuw. Bovendien 8 op 10 Belgische werknemers doet zijn job niet graag.” 

“Waarom vertel ik dit? Omdat één van de tragedies van deze tijd is dat als we bepaalde problemen niet meemaken, dat het dan niet bestaat. Als je armoede niet meemaakt, dan bestaat het niet. Maak je racisme niet mee, dan is dat ‘relatief’. Ervaar je geen seksisme, dan is het er niet. Krijg je een burn-out, dan heb je dat aan jezelf te danken.” 

“Moeten we werkelijk wachten tot we zelf de problemen meemaken, voordat we ze erkennen? Waar is de empathie? Armoede en racisme doen iets met jou. Dat breekt je als mens. Die mensen hebben erkenning nodig, erkenning voor de problemen waarmee ze worden geconfronteerd. En die erkenning is er niet.”

Vechten tegen cynisme 

“Het is daarom dat er een Trump komt. Ik begrijp dat er mensen zijn die zeggen: ‘We hebben er genoeg van.’ Deels heeft zijn overwinning te maken met cynisme. Het geloof dat we niks meer kunnen veranderen. Wat doen mensen dan? Ze trekken zich terug. Als mensen geen geloof meer hebben in de politiek, dan heb je een probleem. En datzelfde cynisme zie je ook hier. Uit respect voor mensen die problemen hebben is het dus wel van belang om deze te benoemen. Maar het heeft geen zin om te denken dat de wereld om zeep is.”

“Van politici horen we dat er geen alternatief is, maar die is er wel. Kijk naar ons kleine landje België: van de 11 miljoen mensen zijn er 1,1 miljoen actief als vrijwilliger. Dat betekent dat 10 procent van de mensen vrijwillig iets probeert te verbeteren in de samenleving.” 

Multinationals niet, maar wij wel

“Maar we kunnen beter. Hoeveel procent inkomstenbelasting hebben jullie betaald?” “40 procent”, roepen velen. “En hoeveel procent betalen de grootste multinationals? De regering zegt dat er bezuinigd moet worden, maar ondertussen nodigen ze grote multinationals uit om naar hier te komen, hun ding te doen en geen belasting te betalen. Die multinationals krijgen zelfs subsidies.” 

“Dat noem ik onrechtvaardig. Zij met de sterkste schouders zouden op een eerlijke manier belasting moeten betalen. Dan zou er extra geld zijn om in het welzijn van mensen te investeren. Uit een onderzoek van de Britse Oxford University en de Amerikaanse Princeton University is gebleken dat voor elke dollar die geïnvesteerd wordt in de gezondheidszorg, je er 3 dollar uithaalt. Dan denk ik, waarom doen we dat niet?”

“Kijk naar de twee landen in Europa die het hardst zijn getroffen door de economische crisis in 2008: Griekenland en IJsland. Hoe hebben deze landen erna gehandeld? Griekenland is akkoord gegaan met het besparingsplan van de Europese Commissie. En door dit besparingsplan is de gemiddelde Griek in vijf jaar tijd 40 procent armer geworden. Griekse vrienden van mij die eerst 800 euro per maand verdienden, moeten het nu doen van 400 euro per maand. Wat kan je daarvan betalen?”

“In IJsland daarentegen heeft de bevolking de politici en bankmedewerkers die medeverantwoordelijk waren voor de economische crisis aangeklaagd. Zij zijn het enige land dat die mensen voor de rechter heeft gesleept. Daarnaast heeft IJsland tegen de Europese Commissie gezegd dat het afstand doet van het besparingsplan en in plaats daarvan gaat investeren in onder andere de gezondheidszorg en armoedebestrijding. Nu is IJsland een van de meest gezonde landen van Europa.”

Liefde 

“De alternatieven die ik tot nu toe genoemd heb, zijn sociaal, economisch en politiek. Maar er is ook iets dat we zelf in handen hebben: liefde. Ken je geen liefde dan raak je in een isolement en ontstaat er angst. Liefde is het tegenovergestelde: die verbindt. Maar welke vorm van liefde is het meest dominant in onze tijd?” “Moederliefde?”, “Naastenliefde?”, stellen sommigen. “Romantische liefde”, antwoorden anderen. De laatsten hebben het juist, aldus Lleshi.

“Als we vele films en boeken zoals Vijftig tinten grijs mogen geloven dan zou je ‘echt diep geluk’ vinden in romantische liefde. Maar als er één ding is dat ongelukkig maakt, zo blijkt uit onderzoek van een Israëlische sociologe, dan is dat romantische liefde. Waarom? Romantische liefde vraagt van je dat deze constant spannend, snel en passievol is. Is er iemand hier die dat heeft kunnen opbrengen?”

“Dat is vijftig jaar geleden”, lacht een vrouw. De zaal begint keihard te lachen. “Dat moet ook niet”, zeg Lleshi. “Door deze overtuiging ontstaat er zo’n grote druk, waardoor je juist ongelukkig wordt. We kunnen dat niet opbrengen. Ik wil de romantiek bevrijden van de platte commerciële romantische liefde.”

‘Ware liefde’

“Het alternatief waarover ik spreek, noem ik ‘ware liefde’. Wat is ‘ware liefde’? Het heeft voor mij te maken met een aantal stappen. Als eerste is liefde een keuze en die keuze moeten we bewust maken. Bovendien is liefde meer dan alleen voor een persoon, het kan ook voor een bepaalde plek, vriendschap, dier of god zijn. Op de tweede plaats vraagt liefde om actie, we moeten iets doen voor datgene waarvan we houden, zoals een partner of bijvoorbeeld een dorp of stad. Als derde: engageer je. Na liefde is ‘engageren’ het belangrijkste woord. Dat maakt dat we kunnen groeien als mens, omdat we er dan ook heel veel voor terugkrijgen. En engagement brengt mij tot de laatste stap: neem je verantwoordelijkheid.” 

“Liefde kan het verschil maken, letterlijk. Zo vertelde een oud-docente me twee jaar geleden een verhaal over een oud-leerling van haar. ‘Twee twee jaar geleden stond hij plots voor mijn deur stond’, vertelde ze. ‘Midden jaren 80 was hij als klein kind met zijn ouders en twee oudere broers uit Albanië naar België gekomen. Hoe het nu met hem ging? Goed, hij was getrouwd, had een huis gekocht in Antwerpen en een mooie job.’ 

‘Heel anders dan zijn broers: de oudste zit in de cel en de middelste gaat door het leven met vallen en opstaan. ‘Hoe komt het?’, vroeg zij hem. ‘Wij hadden jullie alle drie toch kansen gegeven? Hij had er wel en verklaring voor.’

‘Wij waren getraumatiseerd toen we hier kwamen. We kwamen van een van de ergste communistische regimes die de wereld heeft gekend. We kenden niets of niemand en spraken de taal niet. We voelden ons slecht. Op school wilden andere kinderen niet met ons spelen en stonden we vaak in de pauze maar met ons gezicht naar de muur. Maar terwijl wij daar stonden, kwam jij elke dag naar me toe. Je nam m’n hand vast en zette me op je schoot en praatte met me. Ik begreep niet wat je zei, maar het was de allereerste keer in België dat ik me veilig voelde en vertrouwd. En het was daar dat ik besefte dat er mensen zijn in dit land, die ik niet ken, die om mij geven. Daardoor voelde ik me beter, goed zelfs. Mijn twee andere broers waren helaas veel te oud om op schoot te zetten.’ Kortom, kleine daden van liefde, kunnen een groot verschil maken”, concludeert Lleshi.

Chantage

“Het is verschrikkelijk dat armen armer worden en rijken rijker, maar wat kunnen wij eraan doen?”, klinkt de eerste vraag uit het publiek als de discussie losbarst. “We kunnen toch niet naar de regering stappen en zeggen dat ze het anders moeten doen? Hoe graag we dat ook zouden willen?” 

“We zouden allemaal om ons heen kunnen kijken en contact zoeken met de mensen die het moeilijker hebben. Door met mensen in gesprek te gaan, samen koffie te drinken, raken ze niet in een isolement. Op deze kleine manier kunnen wij iets voor elkaar betekenen. Maar armoede is natuurlijk een structureel probleem. Een structurele oplossing zou zijn om van de regering te eisen de uitkeringen, die 800 euro bedragen, op te trekken naar boven de Europese armoedegrens van 1.000 euro. En het is belangrijk dat we stemmen voor de partij die het meest serieuze programma heeft om armoede aan te pakken.” 

“Maar als we de belastingen voor bedrijven zouden verhogen, dan zouden de bedrijven naar andere landen trekken?!”, brengt een man ertegenin. Lleshi: “Ik weiger me te laten chanteren door deze multinationals. Als wij weigeren onze belastingen te betalen, wat zou er dan met ons gebeuren?”, het publiek begint door elkaar te praten.

“Dus waarom pikken we het dan wel van multinationals?”, vraagt Lleshi zich af. “De oplossing is heel simpel: de EU-landen zouden hun regelgeving moeten combineren. Zeventig procent van alle wetten in dit land wordt getoetst aan de Europese regelgeving, waarom kunnen we hiervoor dan geen Europese regels maken? Omdat onderzoek heeft aangetoond dat veel van de wetten die de Europese Commissie opstelt, worden geschreven met de hand van de lobbygroepen. Zij zouden uit het proces moeten worden gehouden. En al kom je er met alleen Europese regelgeving nog niet, dat zou wel al een grote stap zijn.” 

“Zijn politici dom?” 

“Zijn politici dan echt zo dom als de oplossingen zo simpel zouden zijn?”, vraagt een man uit het publiek kritisch. Lleshi: “Nee, ze weten precies wat ze doen. Ze zeggen dat ze het voor ons doen en wij geloven dat, terwijl dat helemaal niet zo is. Er is politieke wil nodig. Als je als minister van Financiën beweert dat je er voor ons bent, dan houd je niet de Tobintaks tegen als gunst voor de vijftig rijkste bedrijven in ons land, maar dan wil je investeren in start ups van duizenden jongeren die zelfstandig ondernemer willen worden en je investeert dan in KMO’s. Dan pas ben je met België bezig, niet door via de achterkamer belastinggeld te verdelen onder een kleine elite. Dat heet klassenjustitie.” 

“Maar klassenjustitie is er altijd al geweest”, roept dezelfde man uit het publiek verontwaardigd. “In Afrika is er zoveel armoede, maar wie is daar de baas? Multinationals die gans die landen uitzuigen en uitbuiten.” “Jawel, maar omdat het welzijn toeneemt”, antwoordt Lleshi, “realiseren we ons niet dat klassenjustitie nog erger is geworden.“ 

“En niemand doet er iets aan”, voegt de man eraan toe. “Daarom dat we onze stem moeten laten horen”, aldus Lleshi. “Maar op welke partij zouden we dan moeten stemmen. Kijk hoe lang Europa nu bezig is, en ze hebben nog niets gerealiseerd”, zegt de man moedeloos.

“Toch wel, kijk naar de sociale zekerheid, voor alle sociale rechten is ooit strijd gevoerd. Het is belangrijk om te benoemen wat er goed is, zoals het bestaan van de sociale zekerheid, maar ook te benoemen wat er fout gaat, bijvoorbeeld als de regering op de sociale zekerheid wil besparen. Ik ben hier om een andere visie te tonen, die wel op cijfers en feiten steunen. Want waarom zouden we slechts naar één stem luisteren?

Survival of the fittest 

“Ik weet 1 ding: dat mijn netto-pensioen is gestegen dankzij de regering en dat is het enige wat me interesseert. Bovendien, de nummer 1-regel in de economie is: ‘Hij die het goud heeft, maakt de regel.’ Dat is altijd al zo geweest, survival of the fittest.” 

“Nee, dat is de visie die wij aan onze jongeren op scholen meegeven, maar Darwin heeft hier niks mee te maken”, brengt Lleshi ertegenin. “Uit recent onderzoek vanuit de biologie en gedragswetenschappen blijkt dat de mens zelfs ‘supersamenwerkers’ zijn. Maar wij geloven dat niet meer omdat we constant horen dat we wezens zijn die enkel competitief en individueel handelen en in een systeem leven dat ons duwt in de richting om geld dat we bezitten bij onszelf te houden.” 

“Het heeft daarentegen met kansen te maken. Als wij mensen in onze samenleving zouden benaderen vanuit het idee survival of the fittest, wat zouden we dan zeggen tegen mensen met een beperking, mensen die structureel gediscrimineerd worden, mensen die zestig jaar zijn, hun job verliezen en geen nieuwe meer kunnen vinden omdat werkgevers hen veel te duur vinden? Wat zeggen we tegen jongeren die vijftig sollicitatiebrieven sturen, maar geen enkel antwoord krijgen omdat ze Mohammed of Fatima heten? We moeten mensen echte kansen geven om zich te ontwikkelen.” 

Eis je plek in de wereld en engageer

In zijn nieuwste boek Inaya. Brief aan mijn kind toont Lleshi met nog veel meer concrete en pakkende voorbeelden waarom het zo belangrijk is dat aan iedereen eerlijke kansen worden geboden. Met dit boek wil hij zijn dochter en ons allemaal bewust maken over ongelijkheid en uitsluiting, racisme en seksisme, maar ook over hoopvolle mensen en initiatieven. Een verhaal gebaseerd op het goede doen, op rechtvaardigheid, verbondenheid en zorgzaamheid. “Mijn uiteindelijke boodschap die ik aan mijn dochter en iedereen wil geven is: eis je plek in de wereld, en engageer je om deze een beetje beter te maken.”

 Inaya. Brief aan mijn kind verscheen dit voorjaar bij EPO.