Filosofie betekent letterlijk houden van of verlangen naar wijsheid. Het typevoorbeeld van een filosoof, iemand die verlangt naar wijsheid, is de figuur van Socrates. In ‘de Apologie’, ongetwijfeld de meest bekende tekst over Socrates, vertelt Socrates hoe hij naar een staatsman ging die de naam had wijs te zijn, om hem op de proef te stellen.

Niet weten

“Geen van ons beiden schijnt te weten wat schoon is en goed”, zo concludeert Socrates na het gesprek met de staatsman met aanzien, “maar hij meent iets te weten zonder dat hij het weet en ik, onwetend als ik ben, meen ook niet het te weten. Ik schijn in elk geval een klein beetje wijzer te zijn dan hij, juist hierdoor dat ik wat ik niet weet ook niet meen te weten.”

De zogenaamde Socratische methode bestaat eruit om vanuit een positie van niet-weten vragen te stellen bij wat iemand denkt te weten. Degenen die Socrates het liefst op de proef stelde in zo’n gesprek waren de zogenaamde sofisten. Dat waren leermeesters die geen liefde hadden voor wijsheid, maar retorische trucjes hanteerden om te doen alsof ze wijsheid bezaten.

Socrates kwam in conflict met de heersende orde en de gezagsdragers ze verdedigden

Door die methode kwam Socrates in conflict met de heersende orde en de gezagsdragers die ze verdedigden. Vandaar ook dat er een proces tegen hem werd aangespannen. Op dat proces nam hij geen stap terug. “Schaamt gij u niet dat gij u inspant om zoveel mogelijk geld te verzamelen en roem en eer, maar dat gij om inzicht en waarheid en het heil van uw ziel niet geeft”, zo sprak Socrates hij voor hij ter dood werd verdoordeeld.

In plaats van om genade te vragen kiest Socrates ervoor om hen die hem ter dood zullen veroordelen een spiegel voor te houden. “Ik geef er de voorkeur aan door zulk een verdediging te sterven dan op die andere manier te leven”, aldus Socrates.

De waarheid in pacht

‘De Apologie’ is natuurlijk niet meer dan een verhaal, geschreven door Plato. Over het echte leven van de historische figuur Socrates kunnen we eigenlijk weinig met zekerheid zeggen. Toch is het verhaal belangrijk omdat het tot op de dag van vandaag inspireert om aan filosofie te doen, om naar wijsheid te streven.

Voor die opgave stelt Socrates niet enkel studenten filosofie, maar eigenlijk alle mensen. “Een leven waarbij men zichzelf niet onderzoekt”, zo zegt hij eveneens in de Apologie, “is een mens onwaardig.”

Alle mensen zijn filosofen, of zouden er toch naar moeten streven filosoof te zijn, maar Maarten Boudry is er geen. Wat Boudry doet is precies het omgekeerde van de filosofie die Socrates bepleit.

In plaats van te streven naar wijsheid maakt hij gebruik van retorische trucjes om te doen alsof hij de wijsheid in pacht heeft. In plaats van de machthebbers te bevragen, praat Boudry hen naar de mond. Hij is het typevoorbeeld van hoe een sofist er vandaag uitziet.

Boudry is het typevoorbeeld van hoe een sofist er vandaag uitziet

Of het nu gaat over ongelijkheid, klimaatverandering of de situatie in Palestina; over elk mogelijk onderwerp staat Boudry te springen om op televisie het standpunt van de N-VA, de grootste partij van de regio, te verdedigen alsof iedereen die zich er vragen bij stelt oftewel achterlijk oftewel kwaadaardig moet zijn.

Eerder reageerde ik reeds op Boudry’s geschriften over ongelijkheid en klimaatverandering. Ik deed dat nooit in de veronderstelling dat met Boudry een intellectueel eerlijke discussie zoals ik dat had met professor De Block mogelijk is.

Ik weet dat Boudry wellicht ook nu weer zal reageren met vooral veel grote woorden en ad- hominem-argumenten. Toch vind ik het belangrijk om te reageren op zijn artikel over de situatie in Palestina, omdat hij niet alleen de argumenten van de gevestigde orde samenvat, maar ze ook verder verspreidt.

De truc Boudry

De centrale stelling in het stuk van Boudry is dat er een “morele kloof gaapt” tussen Hamas enerzijds en Israël anderzijds.

Voor we dieper ingaan op de argumenten die Boudry aanhaalt om zijn stelling te ondersteunen, is het belangrijk om goed te kijken naar de woordkeuze in zijn stelling. De logische tegenhanger van Israël zou Palestina zijn.

Het minste dat hij had kunnen doen, indien hij een eerlijke vergelijking had willen maken, was ook Fatah vernoemen. Zij zijn de grootste partij in de West Bank waar, hoewel Hamas er geen enkele politieke macht heeft, de bezettingspolitiek van Israël ook steeds agressiever wordt.

“Niet alle Palestijnen steunen Hamas”, geeft Boudry nog net toe. “Maar een schokkend hoog percentage helaas wel”, zo maakt hij in diezelfde zin alvast meteen komaf met het idee om toch wat nuance toe te laten.

Boudry weet hoe hij zijn tegenstanders moet kiezen. Een karikatuur maken van het meest extreme standpunt van één van je tegenstanders, is altijd stap één van wat ik eerder al eens de truc  Boudry heb genoemd.

“Nazi’s en genocidaire jihadisten”, zo beschrijft hij het Palestijnse verzet verderop in zijn tekst. Boudry heeft goed geluisterd naar De Wever. Als de vijand bestaat uit louter “krachten van de duisternis”, is het heel eenvoudig om jezelf aan “de kant van het licht” te plaatsen.

Boudry heeft goed geluisterd naar De Wever.

“Als de krachtsverhoudingen omgekeerd waren, zou Hamas zonder aarzelen Israël van de aardbodem vegen, met zoveel mogelijk burgerdoden”, aldus Boudry. Een analyse van de geschiedenis en dynamiek van de verschillende actoren binnen het Palestijnse verzet is voor Boudry totaal overbodig. Dat “nazi’s en genocidaire jihadisten” het absolute kwaad vertegenwoordigen, behoeft geen verdere argumentatie.

“Als Israël dat wilde”, daarentegen, “had het de hele Gazastrook al ontelbare keren van de kaart kunnen vegen”, zo redeneert Boudry verder. En volgens Boudry getuigt het van morele verhevenheid dat het dat niet doet.

“Dat Israël zelf het oorlogsrecht schendt door het water in Gaza tijdelijk af te sluiten”, erkent Boudry. Je kan, zo zal Boudry eveneens toegeven, kritiek hebben op het feit dat ze op enkele dagen duizend onschuldige kinderen vermoorden, maar dat hadden er ook nog meer kunnen zijn en alleen al daarom is Israël moreel verheven boven Palestina. Nu ja, boven Hamas dus, want over Palestijnen spreekt Boudry natuurlijk niet.

Het onuitgesproken uitgangspunt

Het getuigt natuurlijk van een bijzonder cynisme om te denken dat Israël gerust het internationaal recht nog harder met de voeten zou kunnen treden dan het nu al doet en er nog steeds mee weg zou komen. En zelfs al zou dat zo zijn, is het een nogal bizarre gedachtekronkel te denken dat het van een soort van morele verhevenheid zou getuigen dat het dat niet doet.

Los van de volkomen ongegronde uitgangspunten van Boudry’s gedachtenexperiment, is het om de retoriek van figuren als Boudry te doorprikken vaak belangrijker dan te bekritiseren wat er wordt gezegd, te wijzen op wat er wordt verzwegen. In dit geval is dat meer dan 75 jaar kolonisatie en Apartheid.

Waar Boudry over zwijgt is 75 jaar kolonisatie en Apartheid

“De slavenhouder doodt de slaaf niet, ook al zou hij dit kunnen. Wanneer de slaaf de kans had, zou hij niet aarzelen om de slavenhouder te doden. Dat maakt de slavenhouder moreel verheven boven de slaaf”, zo zou een redenering van een sofist in de tijd van Socrates geklonken kunnen hebben.

Het probleem met die redenering is dat het de ongelijke verhouding tussen de slaaf en de slavenhouder buiten beschouwing laat. Boudry doet hetzelfde met de ongelijke verhouding tussen de koloniale staat Israël en het Palestijnse volk.

Hij verwijst enkel naar de ongelijke krachtsverhoudingen in dit conflict in functie van een absurd gedachtenexperiment waarin hij vertelt wat er volgens hem zou gebeuren wanneer de rollen omgekeerd waren. Maar als mijn tante een man was, dan was het mijn nonkel en als de situatie in Palestina helemaal omgekeerd was, dan zou Hamas wellicht niet eens bestaan.

Dat de situatie niet omgekeerd is, dat in de realiteit Israël de onderdrukker is en dat die situatie van onderdrukking de fundamentele oorzaak is van dit conflict, dat laat Boudry volledig buiten beschouwing. Of juister: die fundamenteel onrechtvaardige situatie neemt hij als onuitgesproken uitgangspunt. Om vervolgens, alsof hij heel wijs is, in zijn conclusie weer bij zijn uitgangspunt terecht te komen.

PS Wat betreft de titel: als je een mop moet uitleggen is hij stuk, maar gezien de manier waarop Boudry gewoonlijk discussie voert toch nog even dit:

Waar het mij om te doen is, is natuurlijk dat Boudry eerder vanuit een geveinsde wijsheid de gevestigde orde verdedigt dan dat hij deze vanuit een liefde voor wijsheid in vraag stelt. Ik ben me er daarbij ten volle van bewust dat Maarten Boudry ook een mens is. De logische denkfout in de titel is hier dus bedoeld als stijlfiguur, niet als poging om Boudry te ontmenselijken.