Het hele verhaal begint in 2019. De top van de Vlaamse en de Antwerpse politieke  klasse tekent een zogenaamd memory of understanding met Jim Ratcliffe, CEO van he bedrijf INEOS (staat voor Nspec Ethylene Oxide and Specialties).

Wat daar precies werd afgesproken blijft tot op de dag van vandaag een goed bewaard geheim, maar wat in ieder geval werd aangekondigd was dat Ratcliffe van plan was om twee grote plasticfabrieken te bouwen in de haven van Antwerpen.

Een miljoen ton CO2

Dat Ratcliffe koos voor de haven van Antwerpen en niet voor Rotterdam had te maken met de klimaateisen van de Nederlandse regering. Niet verwonderlijk dus dat ook in ons land milieuorganisaties zich uitspraken tegen de komst van de plasticfabrieken.

Onder andere JNM, Youth For Climate en Extinction Rebellion bundelden de krachten in Ineos Will Fall, met als doel de komst van deze nieuwe INEOS-vestiging tegen te houden. Met gedeeltelijk succes: in januari 2021 schrapte INEOS zelf de bouw van één van zijn twee fabrieken, de eenheid voor propaandehydrogenatie

Affiche ineoswillfail.com

Wel nog steeds gepland is de bouw van een ethaankraker. Daarin wordt ethaan uit schaliegas verwerkt tot ethyleen, wat op zijn beurt gebruikt wordt voor de productie van plastic. De ethaankraker zou ongeveer een miljoen ton CO2 uitstoten.

Om je te kunnen voorstellen hoe veel dat is: om één ton CO2 uit te stoten moet je 7 keer naar Parijs vliegen, 5.800 km met een wagen rijden, 319 liter diesel verbranden of 250 Big Macs eten.

Wat je echter moet doen om nog een miljoen keer meer uitstoot te veroorzaken, valt met geen enkele vergelijking voor te stellen, maar het mag duidelijk zijn dat dit onvoorstelbaar veel is.

Tel daar nog eens de uitstoot van methaan en CO2 bij door fracking van schaliegas, het intercontinentaal transport, stikstof en plasticvervuiling en je weet dat je te maken hebt met een extreem vervuilend project.

Gecensureerd citaat uit de documenten die aan het VlaamsParlement werden verzonden. Foto: Twitter X @miekeschau

INEOS schermt ermee dat ze de minst vervuilende ethaankraker ooit zal bouwen, maar dat is – zoals Thomas Gorden terecht opmerkt – zowat het equivalent van de minst vervuilende gasboiler te installeren in plaats van voor een warmtepomp te kiezen.

Fossiele activiteiten zoals die in een ethaankraker, dat beseft zelfs de CEO van BP die deze activiteiten aan INEOS verkocht, zijn technologieën uit het verleden.

Winsten voor de aandeelhouders, risico’s voor de samenleving

Hoe dan ook, de Vlaamse regering wil deze vervuilende fabriek kost wat kost naar Antwerpen halen en besliste zelfs om 500 miljoen euro waarborg te verlenen aan INEOS. Het is nochtans niet zo dat Ratcliffe de kosten voor de bouw van de fabriek zelf niet kan dragen.

Hij is een van de rijkste mensen van Groot-Brittannië, zijn bedrijf maakt miljarden winst, maar terwijl de aandeelhouders de winsten binnenrijven, wil Ratcliffe de risico’s laten dragen door de samenleving.

Hoewel de financiële inspectie zelf aangeeft dat een dergelijke waarborg niet nodig is, besloot de Vlaamse regering ze toch te verlenen. Meer zelfs: men besliste dit, zo blijkt nu, nog voor het bedrijf zelfs maar formeel een aanvraag had ingediend.

Informatie van de Vlaamse Regering voor het Vlaams Parlement. Foto Twitter X @tgoorden

Nog opmerkelijker is dat Gigarant, de overheidsorganisatie die deze waarborgen verleent, voor dit dossier niet juridisch aansprakelijk wou zijn. De Vlaamse regering besloot daarop deze aansprakelijkheid zelf over te nemen, iets wat in geen enkel ander dossier ooit eerder gebeurde.

Dat Gigarant dit vroeg was niet zonder reden. Het activeren van die waarborg mocht normaal enkel nadat een omgevingsvergunning voor het project definitief zou zijn verworven.

Hoewel de Raad voor Vergunningsbetwistingen de omgevingsvergunning recent vernietigde, werd de voorbije maanden reeds 75 miljoen euro van de waarborg geactiveerd. Dat geld riskeert de Vlaamse regering dus te moeten betalen indien het project alsnog niet door zou gaan.

Die situatie zorgt voor een belangenconflict. Wil ze haar geld niet in rook zien opgaan, dan heeft de Vlaamse regering er alle belang bij dat de omgevingsvergunning – die ze zelf moet verstrekken – er komt. Ze is in deze zaak, zoals Apache terecht schrijft, dus rechter en partij.

Een duurzame toekomst voor onze industrie

Nadat de omgevingsvergunning werd vernietigd kwam Ratcliffe overgevlogen voor een vergadering met onder andere Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA), federaal premier Alexander De Croo (Open VLD) en Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA)  in het Havenhuis in Antwerpen.

Het contrast met de reactie op de onzekerheid voor vergunningen waarin landbouwbedrijven al jaren verkeren is groot. Volgens Jambon is er geen sprake van favoritisme. Van wat er precies besproken is op die vergadering in het Havenhuis werd “niks op papier gezet”, aldus Jambon verder. Het INEOS-dossier staat symbool voor achterkamerpolitiek die er alles aan doet om het grote geld achterna te lopen.

In de VS vervuilen 30 ethaankrakers hun wijde omgeving. Het gebied tussen New Orleans en Baton Rouge wordt Cancer Alley genoemd. Foto: momscleanairforce.org

Er zijn nochtans alternatieven. In plaats van slaafs INEOS te volgen, zou de Vlaamse regering zélf een visie op de ontwikkeling van onze industrie en van de haven kunnen uitbouwen. Momenteel wordt reeds volop gezocht naar mogelijkheden voor circulaire productie van plastic, onder meer door plastic afval als grondstof te gebruiken in plaats van aardolie.

In de haven van Amsterdam staat intussen al een nieuwe fabriek in de steigers die niet-recycleerbare plastic-stromen hoogwaardig gaat omzetten tot brandstof, voornamelijk voor schepen, in plaats van ze te verbranden.

De mogelijkheden zijn er. De Vlaamse regering kan kiezen voor een meer duurzame toekomst van onze industrie en de haven, maar dan moet ze wel een visie ontwikkelen en stoppen met blindelings het grote geld achterna te hollen.