Princeton, N.J. – Terwijl ik dit schrijf, is de zon een wazige roodachtige oranje bol. De lucht is donkergrijs. De lucht stinkt en laat een vage metaalsmaak in mijn mond achter. Na 20 minuten buiten begint mijn hoofd pijn te doen, mijn neus brandt, mijn ogen jeuken en mijn ademhaling wordt moeizamer. De straten zijn verlaten. De alomtegenwoordige grasmaaiers en bladblazers zijn verdwenen, net als de voetgangers, fietsers en joggers. Mensen die hun hond uitlaten gaan even naar buiten en rennen dan weer naar binnen. N95-maskers zijn uitverkocht, net als in de begindagen van de pandemie, samen met luchtzuiveraars. De internationale luchthavens van Newark en Philadelphia hebben vluchten uitgesteld of geannuleerd.

Ik voel me alsof ik in een spookstad ben. Ramen dicht. Airconditioners op volle toeren. De luchtkwaliteitsindex wordt gecontroleerd en opnieuw gecontroleerd. We zweven rond de 300. De meest vervuilde steden ter wereld hebben de helft minder. Dubai (168). Delhi (164). Alles boven de 300 wordt geclassificeerd als gevaarlijk.

Wanneer zullen de honderden bosbranden ten noorden van ons in Canada – branden die al 10,9 miljoen hectare vernietigd hebben en 120.000 mensen uit hun huizen hebben verdreven – gedoofd zijn? Wat voorspelt dit? Het seizoen van de bosbranden is nog maar net begonnen. Wanneer klaart de lucht op? Over een paar dagen? Een paar weken?

Wat zeg je tegen een terminale patiënt op zoek naar verlichting? Ja, deze periode van leed kan voorbijgaan, maar het is niet voorbij. Het zal erger worden. Er zullen meer hoogte- en dieptepunten zijn en dan vooral dieptepunten, en dan de dood. Maar niemand wil zover vooruit kijken. We leven van moment tot moment, illusie tot illusie. En als de lucht opklaart, doen we alsof de normaliteit zal terugkeren. Maar dat is niet zo. De klimaatwetenschap is ondubbelzinnig. Dat is al tientallen jaren zo. De projecties en grafieken, de opwarming van de oceanen en de atmosfeer, het smelten van poolijskappen en gletsjers, de stijging van de zeespiegel, droogte en bosbranden en monsterorkanen komen nu al met een vreselijke en toenemende woede op ons en op andere soorten af, vanwege de overmoed en dwaasheid van het menselijk ras…

Hoe erger het wordt, hoe meer we ons verliezen in fantasie. De wet zal het oplossen. De markt zal het oplossen. Technologie zal het oplossen. We zullen ons aanpassen. Of, voor degenen die troost vinden in de ontkenning van een op realiteit gebaseerd geloofssysteem, de klimaatcrisis bestaat niet. De aarde is altijd al zo geweest. En trouwens, Jezus zal ons redden. Degenen die waarschuwen voor de dreigende massale uitroeiing worden weggezet als hysterici, Cassandra’s, pessimisten. Zo catastrofaal kan het niet zijn.

Aan het begin van elke oorlog waarvan ik verslag maakte, konden de meeste mensen de nachtmerrie die op het punt stond zich te ontvouwen geen plaats geven. Tekenen van desintegratie omringden hen. Schietpartijen. Ontvoeringen. De splitsing van gepolariseerde uitersten in antagonistische gewapende groepen of milities. Haatdragende taal. Politieke verlamming. Apocalyptische retoriek. De ineenstorting van sociale voorzieningen. Voedseltekorten. Beperkt dagelijks bestaan. Maar de kwetsbaarheid van de samenleving is voor de meesten van ons emotioneel te beladen om te accepteren. We geven de instellingen en structuren om ons heen een eeuwige duurzaamheid.

“Dingen waarvan het bestaan moreel niet begrijpelijk is, kunnen niet bestaan”, zei Primo Levi, die het concentratiekamp Auschwitz overleefde.

Ik keerde ‘s nachts terug naar Pristina in Kosovo nadat ik een paar kilometer buiten de hoofdstad was tegengehouden door rebellen van het Kosovaarse Bevrijdingsleger. Maar toen ik mijn ervaringen beschreef aan mijn Kosovaars-Albanese vrienden – hoogopgeleid en meertalig – wilden ze me niet geloven. “Dat zijn Serviërs verkleed als Joden. “Dat zijn Serviërs die zich als rebellen verkleden om de Servische onderdrukking te rechtvaardigen,” antwoordden ze. Ze begrepen niet dat ze in oorlog waren totdat Servische paramilitaire troepen hen onder bedreiging van een vuurwapen oppakten, in goederenwagons dreven en naar Macedonië verscheepten.

Complexe beschavingen vernietigen zichzelf uiteindelijk. Joseph Tainter in “The Collapse of Complex Societies“, Charles L. Redman in “Human Impact on Ancient Environments“, Jared Diamond in “Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed” en Ronald Wright in “A Short History of Progress” beschrijven de bekende patronen die leiden tot catastrofale ineenstorting. Wij zijn niet anders, hoewel we deze keer allemaal samen ten onder zullen gaan. De hele planeet. Degenen in het Zuiden die het minst verantwoordelijk zijn voor de klimaatramp, zullen het eerst lijden. Zij voeren nu al existentiële gevechten om te overleven. Onze beurt zal komen. Wij in het Noorden houden het misschien nog wat langer uit, maar slechts een beetje. De miljardairsklasse bereidt zijn ontsnapping voor. Hoe erger het wordt, hoe sterker de verleiding zal zijn om de realiteit die voor ons ligt te ontkennen, om uit te halen naar klimaatvluchtelingen, wat nu al gebeurt in Europa en langs onze grens met Mexico, alsof zij het probleem zijn.

Wright, die de industriële samenleving “een zelfmoordmachine” noemt, schrijft:

“Beschaving is een experiment, een zeer recente manier van leven, en het heeft de gewoonte om in wat ik vooruitgangsvallen noem te lopen. Een klein dorp op goede grond naast een rivier is een goed idee; maar wanneer het dorp uitgroeit tot een stad en de goede grond verhardt, wordt het een slecht idee. Terwijl voorkomen misschien gemakkelijk was, kan genezen onmogelijk zijn: een stad laat zich niet gemakkelijk verplaatsen. Dit menselijk onvermogen om langetermijngevolgen te voorzien – of erop te letten – kan inherent zijn aan onze soort, gevormd door de miljoenen jaren waarin we van hand tot mond leefden door te jagen en te verzamelen. Het kan ook weinig meer zijn dan een mix van inertie, hebzucht en dwaasheid, aangemoedigd door de vorm van de sociale piramide. De machtsconcentratie aan de top van grootschalige samenlevingen geeft de elite een gevestigd belang in de status quo; ze blijven floreren in donkere tijden, lang nadat het milieu en de bevolking eronder beginnen te lijden.”

We zullen verwoed klimaatforten bouwen, zoals de grote ommuurde steden aan het einde van de Bronstijd in de periode voor hun maatschappelijke ineenstorting, een ineenstorting die zo ernstig was dat niet alleen deze steden in puin vielen, maar zelfs het schrift op veel plaatsen verdween. Misschien zullen een paar van onze soorten nog een tijdje voortleven. Of misschien nemen ratten de planeet over en evolueren ze in een nieuwe levensvorm. Eén ding is zeker. De planeet zal overleven. Er zijn al eerder massale uitroeiingen geweest. Deze is alleen uniek omdat onze soort hem heeft ontworpen. Intelligent leven is niet zo intelligent. Misschien is dit de reden waarom we op al die miljarden planeten nog geen geëvolueerde soort hebben ontdekt. Misschien heeft evolutie zijn eigen doodvonnis ingebouwd.

Ik accepteer dit op intellectueel niveau. Ik accepteer het emotioneel net zo min als ik mijn eigen dood accepteer. Ja, ik weet dat onze soort bijna zeker gedoemd is – maar let op, ik zeg bijna. Ja, ik weet dat ik sterfelijk ben. Het grootste deel van mijn leven is al geleefd. Maar de dood is moeilijk te verteren tot de laatste momenten van het bestaan, en zelfs dan kunnen velen het niet onder ogen zien. We bestaan uit het rationele en het irrationele. In momenten van extreme nood omarmen we magisch denken. We worden een gemakkelijke prooi voor oplichters, sekteleiders, charlatans en demagogen die ons vertellen wat we willen horen.

Desintegrerende samenlevingen zijn vatbaar voor crisisculten die een terugkeer naar een gouden eeuw beloven. Christelijk Rechts heeft veel kenmerken van een crisiscultus. Inheemse Amerikanen, geteisterd door genocide, het afslachten van de buffelkuddes, het stelen van hun land en opgesloten in krijgsgevangenkampen, klampten zich wanhopig vast aan de Geestendans. De Geestendans beloofde de blanke indringers te verdrijven en de krijgers en bizonkuddes te doen herrijzen. In plaats daarvan werden de volgelingen neergemaaid door het Amerikaanse leger met Hotchkiss MI875 geweren.

We moeten alles doen wat in onze macht ligt om de koolstofuitstoot te stoppen. We moeten de waarheid onder ogen zien dat de heersende corporatieve elites in de geïndustrialiseerde wereld ons nooit zullen verlossen van fossiele brandstoffen. Alleen als deze corporatisten omver worden geworpen – zoals voorgesteld door groepen zoals Extinction Rebellion – en er radicale en onmiddellijke maatregelen worden genomen om een einde te maken aan het verbruik van fossiele brandstoffen en om de industriële veeteelt in te perken, zullen we in staat zijn om enkele van de ergste gevolgen van de ecocide te verzachten. Maar ik acht dit niet waarschijnlijk, vooral gezien de geraffineerde vormen van controle en toezicht die de mondiale oligarchen tot hun beschikking hebben.

De vreselijke waarheid is dat zelfs als we vandaag alle koolstofuitstoot stoppen, er zoveel opwarming is opgesloten in de diepe modderbodem van de oceanen en de atmosfeer, dat terugkoppellussen voor een klimaatcatastrofe zullen zorgen. Het Arctische zomerijs, dat 90 procent van de zonnestraling die ermee in contact komt reflecteert, zal verdwijnen. Het aardoppervlak zal meer straling absorberen. Het broeikaseffect zal worden versterkt. De opwarming van de aarde zal versnellen, de Siberische permafrost zal smelten en de ijskap van Groenland zal uiteenvallen.

Het smelten van ijs in Groenland en Antarctica “is sinds de jaren 1990 vervijfvoudigd en is nu verantwoordelijk voor een kwart van de zeespiegelstijging”, volgens een recent rapport gefinancierd door NASA en het Europees Ruimteagentschap. Een aanhoudende zeespiegelstijging, die volgens de Wereld Meteorologische Organisatie in drie decennia is verdubbeld, is onvermijdelijk. Tropische regenwouden zullen afbranden. Boreale bossen zullen naar het noorden opschuiven. Deze en andere terugkoppelingen zijn al ingebouwd in het ecosysteem. We kunnen ze niet stoppen. Klimaatchaos, inclusief verhoogde temperaturen, zal eeuwen duren.

De moeilijkste existentiële crisis waar we momenteel voor staan is om  deze sombere realiteit te accepteren en ons er tegelijk tegen te verzetten. Verzet kan niet worden gevoerd omdat het zal slagen, maar omdat het een morele verplichting is, vooral voor degenen onder ons die kinderen hebben. We kunnen falen, maar als we niet vechten tegen de krachten die ons massale uitsterven orkestreren, worden we deel van het apparaat van de dood.

Dit artikel verscheen op Consortium News. Vertaling Ann Dejaeghere