Het proces is afgerond. De rechter heeft zich uitgesproken. De rechtsstaat heeft haar werk gedaan. Tegelijkertijd zie ik veel verontwaardiging. Vooral het idee dat de feiten zelfs niet op het strafblad van de daders zullen komen te staan en het gevoel dat het proces van waarheidsvinding van bovenaf is tegengehouden, werkt veel weerstand op.

Stel je voor dat een groepje jongens met migratie-achtergrond de zoon van een invloedrijke ondernemer of politieker gefolterd hadden met de dood tot gevolg. Dan twijfelt er niemand aan dat ze meteen zouden worden opgepakt, ze geen tijd zouden hebben gekregen om sporen te wissen, de straf voor de publieke opinie niet streng genoeg zou kunnen zijn en dat men zou zijn gaan graven naar de culturele mechanismen die zoiets mogelijk maken.

“Ik heb het gevoel dat er een soort klassenjustitie speelt”, zei de vader van Sanda eerder. “Dat de zonen van advocaten, ondernemers en een rechter zwaarder doorwegen dan de zoon van een arbeider van allochtone afkomst.” Dat is ongetwijfeld het geval.

Vader van Sanda: “Ik heb het gevoel dat er een soort klassenjustitie speelt”

Toch lijkt het me verkeerd om te besluiten dat het hoofdprobleem is dat het gerecht haar werk niet heeft gedaan. Waar het volgens mij over zou moeten gaan, is dat zelfs wanneer het gerecht grondig en onafhankelijk haar werk doet, ze de neiging heeft om de bestaande vormen van ongelijkheid en onrechtvaardigheid te bestendigen.

De kracht van kwetsbaarheid

Ik herinner me nog het moment waarop ik de reportage van Pieter Huyberechts in De Standaard las over de doop van Reuzegom waarin Sanda stierf. Hoe men hem volgens een nauwkeurig plan dat ging tot en met het dichtplakken van kranen toe in een semi-comateuze toestand heeft gebracht. Hoe men hem heeft ontmenselijkt door op zijn onderkoelde lichaam te plassen en te kakken.

En hoe men toen bleek dat de voortdurende foltering slecht zou aflopen, in eerste instantie bezorgd bleek om wie hiervoor zou opdraaien en sporen begon uit te wissen. Met dan de vraag die denk ik bij zowat iedereen die zo’n verhaal hoort zich stelt: hoe is het in godsnaam mogelijk dat het zo ver is gekomen?

Fysiek misselijk voelde ik me na het lezen van die reportage. Zo kwetsbaar zijn we als mensen. Als één persoon in zijn menselijkheid geraakt wordt, voelen we ons allemaal getroffen.

Het sterkste is dat gevoel natuurlijk bij familie en vrienden. Wat zij hebben ervaren is ongetwijfeld onvergelijkbaar met onze ervaring doorheen het lezen van een tekst of het kijken van een reportage. En toch, naarmate het verhaal van wat er gebeurd was steeds verder verspreid raakte, voelden steeds meer mensen zich erbij betrokken.

Als één persoon in zijn menselijkheid geraakt wordt, voelen we ons allemaal getroffen

Ik herinner me nog de samenkomst in Leuven op initiatief van de vrienden van Sanda. Hoe we met honderden samenkwamen in Leuven, met mondmasker. Een beweging van empathie en solidariteit, als antwoord op diegenen die denken dat ze sterker worden door anderen te vertrappen.

Een heel bijzonder moment was dat. Zo vol van woede, zo vol van liefde. Sereen en ingetogen, maar ook doordesemd passie. Zo kwestbaar. Zo krachtig. Het was een moment waarop het seculiere geloof in de waarde van menselijkheid en de kracht van solidariteit niet zomaar tot uiting kwam, maar doorheen die uiting ook op een bijzondere manier werd versterkt.

Tegelijkertijd bleef die ene vraag rondspoken: hoe is het in godsnaam zo ver kunnen komen?

Hoe is het zo ver kunnen komen?

Als we de slechte tv-series mogen geloven dan zijn het de armen en de migranten, dan is het zeg maar het klootjesvolk dat marginaal gedrag vertoont.

In het geval van Reuzegom blijkt het omgekeerde het geval. Daar blijken zaken zoals machisme, racisme, ontmenselijking, wreedheid en het verheerlijken van geweld geen gevolg van de moeilijke omstandigheden waarin mensen leven die in een ondergeschikte positie vertoeven, maar net de voorwaarde om toe te treden tot de zelfverklaarde elite die zich boven het volk verheven voelt en daardoor ook met alles denkt te kunnen wegkomen.

Kort na het lezen van de reportage over de dood van Sanda keek ik naar de film ‘The Riot Club’. De film is fictie, maar wel gebaseerd op waargebeurde feiten en dompelt je onder in de manier waarop de drang om ergens bij te horen en iets te betekenen misbruikt wordt om jongens uit de upper class mee te zuigen in een toxische groepsdynamiek die hun neiging tot empathie afbreekt.

Ook in die film loopt het volledig uit de hand en ook in die film proberen de leden van de club hun sporen uit te wissen en hun geld en connecties te gebruiken om hun sporen uit te wissen.

Het lijkt wel alsof het een film over Reuzegom is, gemaakt nog voor alles aan het licht kwam. In werkelijkheid is de film gebaseerd op de Bullingdon Club, een studentenclub aan de prestigieuze universiteit van Oxford. Voormalige leden van deze studentenclub zijn onder andere de huidige eerste minister Boris Johnson, voormalig eerste minister David Cameron en voormalig Chancellor of the Exchequer George Osborne, niet toevallig alle drie lid van de Conservatieve Partij.

Ex-leden van Reuzegom bekleden belangrijke posities in de advocatuur, de politiek en vooral het bedrijfsleven

Naast conservatieve politici zijn ook veel bedrijfsleiders ex-leden van de club, bijvoorbeeld Darius Guppy, bekend omwille van het oplichten van de verzekering. Verder vinden we onder de voormalige leden ook heel wat mensen uit de adel, journalisten en figuren uit de culturele wereld.

Meteen valt de gelijkenis met Reuzegom op. Zo is de club ooit opgericht in de schoot van de Vlaamse beweging met als bedoeling om een nieuwe Vlaamse elite te kweken. Zo werd het bekende galabal van Reuzegom gesponsord door onder andere de grootbank ING.

Ex-leden van Reuzegom bekleden belangrijke posities in de advocatuur, de politiek en vooral het bedrijfsleven. Dat er in hun groep een map ‘examenvragen’ in de omloop was, zou daar weleens iets mee te maken gehad kunnen hebben.

Een toegangsticket tot de elite

Het maakt wat er met Sanda is gebeurd, extra tragisch. Sanda was de eerste van zijn familie die de kans kreeg om te studeren. Zijn vader werkt als arbeider in de DAF-fabriek en werkte zich elke dag uit de naad om Sanda’s studies te betalen.

Wellicht wilde Sanda zich laten dopen bij Reuzegom in een poging om hogerop te komen. “Hij redeneerde: die mannen hun ouders hebben zotte jobs, ons-kent-ons. Sanda zocht naar connecties, omdat hij wist dat onze maatschappij zo in elkaar zit”, getuigt een van zijn vrienden.

De voornaamste bekende activiteit van de Bullingdon Club is het organiseren van etentjes. Andrew Gimson, auteur van de biografie van Boris Johnson, schrijft daarover: “ik denk niet dat zo’n avond ooit eindigde zonder dat een volledig restaurant werd vernield, waarna de volledige schade werd vergoed, heel vaak cash.”

Lid van de club werd je, net zoals bij Reuzegom niet zomaar. Ze hebben geen site waarop je jezelf kan inschrijven. Je moet worden gekozen. “Het verkiezingsritueel”, vertelt David Cameron openhartig, “bestaat eruit dat je midden in de nacht wakker wordt gemaakt door een groep extreem baldadige mannen die je kamer ondersteboven keren.”

Hij herinnert zich, zo vertelt Cameron verder, dat er iemand op een poot van zijn omgekeerde tafel stond en met een golfclub de flessen kapot sloeg die naar hem werden gegooid. Welkom bij de elite. Wij kloppen alles kapot, gewoon omdat het kan. Maar wel met een golfclub, we zijn tenslotte verfijnd.

Ook hier valt de gelijkenis op met de manier waarop het kot van Sanda de dag voor zijn doop werd gesloopt, de kranen afgesloten en de muren ingesmeerd met choco en ketchup.

Lid van de Bullingdon Club werd je alleen als je geld hebt, veel geld. Het uniform dat je hoort aan te schaffen, bestaande uit een te lange jas met fluwelen kraag, een vestje en een hemelsblauwe stropdas, kost ongeveer 3500 pond.

Studenten die zich voorbereiden om leidende posities in de maatschappij op te nemen, worden geïntroduceerd in een cultuur waarin alles draait rond geld en macht

Om er helemaal bij te horen moet je nadat je kamer naar de vaantjes is geslagen en je waanzinnig veel geld hebt betaald aan een hopeloos ouderwets hoopje kleren, nog een doopritueel ondergaan. Volgens één van de ex-leden van de club bestond één van de opdrachten in dat ritueel erin om 50 pond te verbranden voor de ogen van een bedelaar.

Studenten die zich voorbereiden om leidende posities in de maatschappij op te nemen, worden zo geïntroduceerd in een cultuur waarin alles draait rond geld en macht.

Wanneer je dan te weten komt dat op één van de in beslag genomen telefoons filmpjes te zien zijn van een Reuzegommer die een Afrikaanse bedelaar vernedert en ‘Handjes kappen, de Congo is van ons’ zingt, kan je opnieuw niet anders dan de parallel trekken.

Als je weet dat er foto’s van leden van Reuzegom bestaan waarin ze trots poseerden verkleed als leden van de Ku Kluks Klan, als je weet dat Sanda in de weken voor de doop meermaals racistisch bejegend werd en ‘neger’ werd genoemd door de leden van Reuzegom, dan moet je wel concluderen dat het bijna niet anders kan dan dat racisme een rol heeft gespeeld in wat er gebeurd is.

De onderwereld van de bovenwereld

Een van de grote mythes die ons wordt verteld, is dat het volk van nature met vooroordelen kampt of een beetje dom is en het dus aan de intellectuele elite is om haar op te voeden.

In realiteit is het precies andersom. Racisme, seksisme en een achterlijke maatschappijvisie ontwikkelen zich eerst in dit soort van sektaire verbonden alvorens men ze tracht ingang te doen vinden bij de bevolking.

“Het mag geen jaar worden als in een bso-schooltje met een of andere allochtoon”, zo speechte de schachtentemmer die de fatale doop organiseerde bij zijn verkiezing. “Ik wil er geen bruut jaar van maken, maar een gestoord bruut jaar, voor de elite die wij zijn.”

Dat de leden het establishment nauwe banden en een geheel eigen subcultuur onderhouden, stopt niet na de studententijd. Dat vertelt onderzoeksjournalist Douglas De Coninck, die een boek schreef over wat er gebeurd is met Sanda Dia.

Heel het idee achter Reuzegom is om mensen te ontdoen van menselijkheid

“Het is een soort verbond voor het leven. Heel het idee achter Reuzegom”, gaat De Coninck verder, “is om mensen te ontdoen van menselijkheid, om tot een soort psychopaat te komen in een wereld waarin heel drastische beslissingen moeten worden genomen, die volop teert op de meest irritante soort van kapitalisme.”

“De meeste Reuzegommers komen in de corporate finance terecht. Het gaat allemaal om mensen die dingen bedenken zoals: hoe gaan we Delhaize herstructureren. Dat is waar ze voor worden klaargestoomd. (…) Ze hebben elkaar gekweekt tot onmensen. Blijkbaar is dat ook waar de vrije markt op zit te wachten, op dit soort CEO’s.”

In zijn boek ‘The State in Capitalist Society’ wijst de Britse marxist Ralph Miliband er – op basis van een uitgebreide studie – op de samenhang tussen de politieke en economische elite die naar dezelfde scholen gaat, dezelfde salons bezoekt en dezelfde belangen verdedigt. Je zou het de onderwereld van de bovenwereld kunnen noemen.

Zulke netwerken bestaan zowel bij ons als in andere landen, in allerlei vormen, zowel formeel als informeel. Zo schreef Thijs Lijster eerder al een essay in de Groene Amsterdammer over studenteclub Vindicat waar in 2017 een student tijdens een ontgroening in het ziekenhuis beland met ernstig hersenletsel, nadat de schachtentemmer urenlang op zijn hoofd had gestaan.

Het gaat allemaal om mensen die dingen bedenken zoals: hoe gaan we Delhaize herstructureren

“Oefenen voor de neoliberale maatschappij waarin de zwakke moet boeten en de sterke moet zegevieren”, zo verwoordde Thijs Lijster het in een essay voor de Groene Amsterdammer de bestaansreden voor die studentenclub.

Een maatschappij waarin de zwakke moet boeten en de sterke moet zegevieren. Het is precies daartegen dat we ons moeten verzetten, lijkt me. En daarvoor moeten we samenkomen en ons organiseren. Niet in schimmige studentenclubs of ondergrondse netwerken, maar openlijk in de publieke ruimte.

Enkel samen kunnen we onze woede omzetten in liefde, onze kwetsbaarheid in kracht, ons verdriet omzetten in iets dat het waard is om voor te vechten. Niet om per se strengere straffen af te dwingen, maar om een signaal te geven aan de zelfverklaarde Vlaamse elite dat we het onrecht niet vergeten, dat we de zogenaamde waarden en normen die ze ons willen opleggen radicaal afwijzen.

Om samen het geloof uit te drukken en zodoende te versterken dat menselijkheid uiteindelijk zal overwinnen en we een maatschappij kunnen uitbouwen waarin niet concurrentie en ellebogenwerk, maar de zorg die we voor elkaar dragen centraal staat.