Eerst even ter verduidelijking … Ik versta heel goed de verontwaardiging over de mildheid van de straffen in de zaak Sanda Dia. En ik deel die ook. En ik versta heel goed het gevoel van onrechtvaardigheid na het vonnis. En ik deel die ook. Want er is misschien wel recht gesproken, ons collectief rechtvaardigheidsgevoel is aangetast.

En ik versta dit ook wel als klassenjustitie maar niet in de zin van dat de rechter zou zeggen van “ha, dat zijn hier witte gastjes met rijke ouders, ik ga eens mild zijn” maar wel omdat de beschuldigden duidelijk de kneepjes van het rechtssysteem kenden en de financiële draagkracht hadden om die in hun voordeel aan te wenden: de geslepenheid om WhatsApp-berichten te wissen, het geld om dure advocaten in te schakelen, de tactiek om zichzelf niet openbaar te verontschuldigen wat ongetwijfeld deel uitmaakte van een uitgekiende juridische strategie, enzovoort.

Symptoom van structurele problemen  

Van klassenjustitie zijn helaas nog tal van andere illustraties te geven: grote fraudeurs die in staat zijn om hun proces af te kopen, terwijl mensen die uit noodzaak eten stelen celstraf riskeren, witte mensen uit hogere sociale klassen die vaak veel lichter worden bestraft voor dezelfde druggerelateerde overtredingen dan zwarte mensen uit de lagere sociale klassen, …

Het boek met de veelzeggende titel The Rich Get Richer and the Poor Get Prison van Jeffrey Reiman bulkt van de voorbeelden van hoe economische status invloed heeft op de behandeling van individuen binnen het Amerikaanse strafrechtsysteem. En er is geen reden om aan te nemen dat de blinddoek van Vrouwe Justitia in onze contreien van een minder doorzichtige stof gemaakt zou zijn.

Het is trouwens niet alleen op juridisch vlak dat het verhaal Reuzegom de ongelijkheid tussen verschillende lagen van de samenleving blootlegt. Hoe komt dat een groep mensen een ander mens op zo’n onmenselijke manier kan behandelen? Hoe komt het dat z’n groep jarenlang is kunnen wegkomen met barbaars en pervers gedrag en dat er eerst een dodelijk slachtoffer moest vallen alvorens er werd ingegrepen? Waar komt de idee vandaan dat je je zou moeten laten vernederen om tot zo’n club te behoren? En waarom zou je dat willen doen? Wat is het belang van clubs als Reuzegom om in onze samenleving hogerop te raken? Want er zijn nog veel Sanda’s en veel Reuzegommers in deze wereld. En er zullen er in de toekomst nog velen opstaan.

Het is niet alleen op juridisch vlak dat het verhaal Reuzegom de ongelijkheid tussen verschillende lagen van de samenleving blootlegt

Dat zijn het soort vragen die we ons zouden moeten stellen in plaats van te discussiëren over het feit of de traditionele media nu al dan niet namen hadden moeten noemen, die iemand die een beetje kan googelen, binnen de 5 minuten kan vinden. Of in plaats van te pleiten voor het afschaffen van dopen, alsof daarmee alle problemen van de baan zouden zijn.

En misschien moeten we ons ook afvragen waarom we vol woede en onbegrip reageren op het gedrag van de elite in deze zaak, terwijl we wel onverschillig blijven bij het onmenselijke gedrag en het onrecht dat vele andere minder gegoede burgers, daklozen of vluchtelingen –  voor wie wijzelf de ‘elite’ vormen – dagdagelijks moeten ondergaan.

Griekse tragedie en moderne Joker  

De zaak Sanda Dia raakt vele pijnpunten in onze samenleving aan. Het legt de vinger op de wonde van ‘het spel’ zoals het in dit systeem altijd al werd ‘gespeeld’. Maar dat dit voor velen nu pas echt flagrant en confronterend wordt, komt wellicht omdat dit dossier zich aandient als een soort van Griekse tragedie met archetypes die op het toneel worden gebracht: Sanda als zwart offer van en aan de witte heersende klasse, Reuzegom als een duistere club van perverse fils à papa’s, een tragisch lot, social media als koor en … Acid.

Acid is de jongeman die werd beschuldigd van doxing omwille van zijn filmpje Mijn Top 5 Reuzegommers waarin hij namen en foto’s gaf van – vreemd genoeg – 4 Reuzegommers. En zich sindsdien in openbare reacties op deze aanklacht voordoet als een soort van Robin Hood, maar in deze tragedie eerder als een soort van nar fungeert. Een nar met een half miljoen volgers. Welke politicus, mediafiguur … kan dat zeggen? Gewoonweg door een kind van zijn tijd te zijn: een lachende clown op YouTube, waarmee we ons willen identificeren, maar waarbij we wel vergeten dat clowns in realiteit hun act uitvoeren vanuit tristesse.

Acid is zo’n Joker. Maar wel één die zich presenteert als “hij die het weet” en als “rebel die als enige zegt waar het op staat”. En blijkbaar ook zo door heel wat mensen wordt gepercipieerd. Niet alleen bij zijn eigen leeftijdsgenoten maar nu ook bij verstandige linkse volwassen vrienden die hem bestempelen als ‘held’, of die Acid verdedigen alsof hij een “scherpzinnige burgerjournalist”, “moedige klokkenluider” tot zelfs “advocaat van een volkstribunaal” zou zijn.

Trumpisme

Acid een “burgeronderzoeker” noemen, is sowieso al potsierlijk. Daarvoor is het desinformatie- en fake news-gehalte veel te groot. Zoals Rien Emmery meteen signaleerde op Twitter en later uitgebreider in dit Knack-artikel besprak, wemelde de video van de inhoudelijke fouten en de valse beschuldigingen.

Acid een “burgeronderzoeker” noemen is sowieso al potsierlijk. Daarvoor is het desinformatie- en fake news-gehalte veel te groot

Zo waren 2 van de 4 Reuzegommers die Acid vermeldde niet eens op de doop aanwezig, maar lanceerde Acid toch allerlei geruchten om te proberen aan te tonen dat ze desalniettemin “bloed aan hun handen” zouden hebben. Eén van hen zou bijvoorbeeld degene zijn die was “begonnen met dieren te mishandelen in Reuzegom”. Acid verwees daarbij naar een voorval uit 2009 waar leden van Reuzegom een biggetje hadden doodgeschoten, gespiest en opgegeten en waartegen dierenrechtenorganisatie Gaia in 2013 een klacht had ingediend. Maar dat was allemaal jaren vóórdat de bewuste Reuzegommer aan de universiteit studeerde.

“Als enige helder zeggen waar het op staat”, is eveneens het laatste dat Acid doet. Alle ‘info’ (?) die Acid brengt, werd al verschillende keren voorgekauwd. Al in 2020 werd op DoxBin een lijst van namen van de Reuzegommers gepubliceerd, inclusief mailadressen, telefoonnummers en namen van familieleden. Waar Acid wel ‘origineel’ in is, is de manier waarop hij die info in zijn filmpje verpakt en hoe hij daarbij oproept tot geweld op basis van opruiend taalgebruik. “We gaan ze cancelen“, “Ik vind dat dit vet zwijn zelf gespietst moet worden”, “Echt een gezicht om op te kloppen man “… “.

Waar Acid wel ‘origineel’ in is, is de manier waarop hij die info in zijn filmpje verpakt en hoe hij daarbij oproept tot geweld

En zijn oproep slaat duidelijk aan. Zo leidde Acids vermelding van een restaurant dat wordt uitgebaat door de ouders van een Reuzegommer tot talloze valse negatieve recensies op internet en kreeg een advocaat van één van de Reuzegommers al een brief van “een vurige ACID fan-groep” in de bus waarin werd gemeld dat de schrijvers de advocaat ook eens “opnieuw zouden dopen met wat water en visolie, lekker fris bij deze temperaturen”.

Daarnaast stelt iedereen die opmerkt hoezeer de tirade van Acid baadt in het “alleen ik ben dapper genoeg om het op te nemen tegen de elites in de media, bij het gerecht, in de politiek” en hoe hij  zijn tegenstanders vernedert door hen als minder mannelijk voor te stellen (“Jullie zijn allemaal pussies!”) vast dat “dat is hoe Donald Trump zou spreken, als hij zich tot een publiek van linkse tieners richtte”, zoals Tom Naegels ook opmerkte in een artikel in De Standaard.

Tom Naegels merkt in datzelfde artikel op dat het vreemd is dat Sammy Mahdi, die op TikTok scoorde door van leer te trekken tegen wat hij de ‘heksenjacht’ op Acid noemt, het Trumpisme van Acid niet herkent. Maar blijkbaar herkennen velen het niet … Wat nog maar eens bewijst hoe klein de stap naar Trumpiaanse Capitool-toestanden is, als we niet eens inzien dat we reageren zoals we reageren als we een kerel als Acid, die op een eenzijdige manier vijanden aanwijst en op een populistische manier oproept tot een strijd tegen die vijanden, als aanvoerder op handen dragen. Want zo wordt die strijd eerder van de orde van de collectieve en affectieve waan.

Het gevaar van mythisch denken

Het bleek al meermaals duidelijk dat we bij een teken van falen van een systeem, bij een gebrek aan autoriteit en in een sfeer van wantrouwen, heel makkelijk overgaan naar een simplistisch mythisch denken, waarmee we proberen de complexe en genuanceerde werkelijkheid te vatten.

En het bleek al meermaals duidelijk dat we daarbij collectief op zoek zijn naar visionairen en predikers van deze mythes, die liefst niet al te rationeel complex mogen zijn en waarbij liefst zo veel mogelijk op de onderbuik wordt gespeeld, gebracht door mensen die zich profileren als personen die weten hoe het zit en weten wat we moeten doen.

Zoals met corona, toen het ‘systeem’ faalde om ons voor het onheil van een pandemie te behouden, toen de traditionele autoriteiten niet wisten wat te doen, met onzekerheid werden geconfronteerd en/of de fouten aaneenregen, en toen het wantrouwen tegenover wetenschappen, (farmaceutische) multinationals, de media en het beleid tot een hoogtepunt kwam. Veel mensen konden toen hun – vaak terechte – wantrouwen in die wetenschappen, (farmaceutische) multinationals, media en beleid niet meer vertalen in beargumenteerde kritiek, maar namen hun toevlucht tot constructen over wetenschappers die door een bijna-mythische Big Pharma worden gecontroleerd, journalisten die door een bijna-mythisch “MainStreamMedia -overheidsapparaat” worden gedicteerd, of beleidsmensen die door een bijna-mythische groep rond het Wereldeconomisch Forum werden aangestuurd. Met archetypes als Klaus Schwab, Bill Gates, Ursula Von der Leyen, Marc Van Ranst … En gebracht door zogenaamde ‘coronasceptische influencers’ die zogezegd wel liefde en verbinding predikten maar het wantrouwen en de polarisatie enkel groter maakten, en intussen al als nieuwe meesters op handen worden gedragen.

Nu zitten we ook met dat wantrouwen in onze rechtspraak. En zitten we ook met dergelijke archetypes. En zitten we met een Acid die als een ware Trump zegt het “darke” te zullen “exposen”, die uitlegt hoe we het “evil” kunnen “cancelen’ door de Reuzegommers zelf te spiesen als zwijnen, door op hun gezicht te slaan en hun tanden eruit te kloppen …

En ik begrijp de aantrekkingskracht van die constructen wel. Het is zogezegd helder. Het schept zogezegd een gevoel van verbondenheid in strijd. Het is flashy en populistisch gebracht. In 15 minuten krijg je het gevoel dat je weet hoe de zaak in elkaar zit en je krijgt het gevoel dat je weet wie the good guys en the bad guys zijn. En hoe het zo ver is kunnen komen.

In 15 minuten krijg je het gevoel dat je weet hoe de zaak in elkaar zit

Maar gaan we ons net zoals met corona opnieuw laten verleiden tot een zwart-wit mythisch denken dat de complexe en genuanceerde realiteit nog niet eens bij benadering vat? Gaan we ons opnieuw opsluiten in de echokamers van onze eigen verontwaardiging en met de vinger wijzen naar anderen die dat niet doen en roeptoeteren dat deze laatsten de daders een hand boven het hoofd houden door hen zogezegd stiefmoederlijk te behandelen? En gaan we ons opnieuw laten opruien door populistische meesterfiguurtjes die de woede aanwakkeren maar blind maken voor de werkelijke en veel structurelere problemen? Of slagen we er dit keer wel in om er als samenleving op een serene, kritische en genuanceerde manier mee om te gaan?

Keep your activism close to reality

Ik geloof oprecht dat de verontwaardiging en het gevoel van onrechtvaardigheid die nu is vrijgekomen door de zaak Sanda Dia heel wat zaken in beweging kan zetten. Maar ik meen dat je pas tot waardevol activisme kan komen en een waardevolle strijd kan leveren als je genuanceerd naar deze zaak kijkt en samen op zoek gaat naar structurelere oplossingen voor de structurelere problemen, waarvan de zaak Sanda Dia een symptoom is.

Het inzicht dat elke vorm van justitie klassenjustitie is als het binnen dit systeem gebeurt, waarbij mensen met een betere opleiding of een betere afkomst de kneepjes van het rechtssysteem ook beter kennen en mensen met meer financiële draagkracht zich betere advocaten kunnen veroorloven om de kneepjes van dat rechtssysteem in het eigen voordeel aan te wenden, is bijvoorbeeld zo’n inzicht. Dat vraagt bijvoorbeeld structureler om een strijd voor het recht op goede rechtsbijstand voor iedereen, ongeacht de ‘klasse’. Niet om een ‘strijd’ waarbij we 4 Reuzegommers ‘op hun bek gaan slaan’ en serieuze onderzoeksjournalisten “pussies” noemen, zoals Acid doet.

Maar dan moeten we wel samenwerken in plaats van elkaar bekampen alsof we in verschillende schuitjes zitten. Want we zitten allemaal in hetzelfde schuitje. Gaan we onze verontwaardiging en ons onrechtvaardigheidsgevoel laten omslaan in wantrouwen en complotdenken? Gaan we meesurfen in een haatspiraal? Gaan we beleidsvoerders en journalisten verwijten alles in de doofpot te willen stoppen?

Want er is heel wat inkt gevloeid over de zaak Sanda Dia in de media, er zijn boeken over geschreven door Douglas De Coninck en Pieter Huybrechts, de uitspraak van de rechtbank is publiek beschikbaar … En akkoord … Dat hapt allemaal niet zo makkelijk weg als een flashy en opzwepende YouTube-video van 10 minuten, maar dan moeten we misschien eerlijk zijn en toegeven dat we geen zin hebben om ons te verdiepen in de materie. In plaats van met de vinger naar elkaar te wijzen. Of te roepen om volkstribunalen die bevolkt zouden worden door de vele TikTok-, YouTube- en andere klavierjuristen die onze schandpaaldemocratie blijkbaar rijk is.