Twee Iraanse vrouwen
Twee Iraanse vrouwen op een betoging in 2009. Foto: BBC World Service, Flickr / CC BY-NC 2.0
Explainer -

Beleeft Iran zijn mei 68? Vijf zaken die je moet weten over de protesten

Reeds meer dan twee maand komen Iraniërs op straat. Wie zit er achter de protesten en wat beweegt de demonstranten precies? Verschilt deze protestgolf van vorige en hoe grootschalig en gewelddadig is deze golf? En vooral, zijn de protesten sterk genoeg om de regering ten val te brengen?

dinsdag 22 november 2022 18:04
Spread the love

 

1. Waarom komen de mensen op straat?

Op 16 september stierf Mahsa Amini, een 22-jarige Iraanse van Koerdische afkomst, drie dagen nadat ze door de zedenpolitie was opgepakt, omdat ze haar sluier niet op een correcte manier droeg. Ook al is ze niet gestorven door mishandeling, toch lokte haar dood een grote golf van protest uit.

Haar dood was de aanleiding van het protest, maar er zijn heel wat andere grieven waardoor Iraniërs vandaag op straat komen.

Veel vrouwen, vooral in de steden, goed voor 76 procent van de bevolking, willen af van de strenge kledingvoorschriften. In de steden zijn de vrouwen minstens zo goed geschoold als de mannen. Ze eisen een gelijkwaardige behandeling. Zij horen hun grootouders vertellen hoe vrijgevochten vrouwen vóór 1979 wel waren en zij stellen vast hoe zelfs in een aartsconservatief land als Saoedi-Arabië er vandaag sociale veranderingen plaatsvinden.

Het is in elk geval de eerste keer in het Midden-Oosten dat vrouwen straatprotesten leiden. Zij hebben er genoeg van dat clerici bepalen hoe ze zich moeten kleden of welke job ze mogen doen. Vrouwen kunnen nog steeds niet zonder ‘voogd’ naar een andere provincie reizen of in een hotel verblijven. Als zij geen mannelijk familielid hebben, kan een plaatselijke geestelijk hen zelfs uithuwelijken. Dat pikken ze niet langer.

Het is de eerste keer in het Midden-Oosten dat vrouwen straatprotesten leiden

Veel jongeren hebben problemen met de strakke traditionele levensstijl en de klerikale betutteling. Ze willen een normaal seksleven, willen niet vroeg trouwen en willen het aantal kinderen in hun gezin zelf bepalen. De jonge generatie is opstandig en aanvaardt geen gezag, niet thuis en niet op school. Het doet sterk denken aan mei ’68 bij ons.

Er zijn ook veel sociale grieven. Door de sancties die de VS heeft opgelegd doet de economie het heel slecht. De laatste tien jaar is de koopkracht van de gezinnen met meer dan een derde gedaald. Bijna een vijfde van de bevolking leeft vandaag in absolute armoede, terwijl naar schatting 60 procent het moeilijk heeft om rond te komen. Meer dan een kwart van de jongeren zit zonder werk.

Het politiek stelsel is theocratisch en weinig transparant. Iraniërs zijn de wijdverbreide corruptie ook beu. Het zien rondrijden van zonen van ayatollahs in peperdure sportwagens doet ze gruwen. Ze balen ook van de harde repressie. In de voorbije twee maanden zijn minstens dertig kinderen gedood door politiegeweld. Ook dat heeft de publieke woede en de protesten verder aangewakkerd.

2. Was Iran altijd zo conservatief?

Iraanse vrouwen gekleed in een chador. Foto: Jeanne Menjoulet, Flickr / CC BY 2.0

Geenszins. Honderd jaar geleden was Iran een van de meest vooruitstrevende landen van het Midden Oosten. Naar het voorbeeld van Mustafa Kemal Atatürk in Turkije besloot de toenmalige koning Reza Shah Pahlavi, die regeerde van 1925 tot 1941, de overwegende traditionele en religieuze samenleving te moderniseren.

Hij verbood sluiers en de politie had zelfs de bevoegdheid om de chador[1] of de sluier van vrouwen met geweld af te nemen. Zijn zoon zetten het moderniseringbeleid voort. Vrouwen konden vrij hun huis verlaten, naar de universiteit gaan, alcohol drinken en gaan stemmen bij verkiezingen. Vrouwelijke rechters waren niet ongebruikelijk.

Koning Reza Shah Pahlavi verbood sluiers en de politie had zelfs de bevoegdheid om de chador of de sluier van vrouwen met geweld af te nemen.

Die modernisering was vooral het geval in de steden. Op het platteland bleven de oude tradities onaangetast. Vrouwen verplaatsten zich enkel en alleen in de chador, trouwden op vroege leeftijd en kregen geen kans om naar school te gaan.

Na de islamitische revolutie in 1979 werden de moderniseringen in de steden teruggedraaid. De hijab, of hoofddoek, werd weer verplicht. Overtredingen werden in de beginjaren bestraft met zweepslagen en nadien met geldboetes of gevangenisstraffen.

3. Is dit het eerste grootschalig protest?

Neen. In 2007 ontstonden rellen na vreedzame protesten tegen de verhoging van de benzineprijs. In Teheran werden toen ten minste twaalf tankstations in brand gestoken.

Na de presidentsverkiezingen van juni 2009 braken in grote steden in heel Iran protesten uit ter ondersteuning van oppositiekandidaten. De protesten hielden aan tot 2010. Bij die protesten vielen officieel 27 doden, maar het waren er vermoedelijk meer dan honderd.

Vanaf eind december 2017 waren er protesten in Mashad, de tweede grootste stad van Iran. De grieven waren aanvankelijk sociaaleconomisch, maar naarmate het protest zich over het hele land verspreidde werden de eisen meer en meer politiek: tegen het theocratisch karakter van de regering en tegen de Opperste Leider, Ali Khamenei.

De protesten waren grootschalig en gewelddadig. Politiebureaus en militaire installaties werden aangevallen en in brand gestoken. Bij dat geweld vielen een twintigtal doden. De protesten hielden aan tot augustus 2018.

Een betoging in Iran in 2019. Foto: Fars News, Wikimedia Commons / CC BY 4.0

In november 2019 braken bloedige protesten uit naar aanleiding van de stijging van brandstofprijzen. Naast sociale eisen riepen demonstranten op om de regering omver te werpen. De rellen waren bijzonder hevig. Overheidsbanken en religieuze centra werden vernield, standbeelden neergehaald en militaire basissen aangevallen. Daarbij kwamen tot 1500 mensen om het leven, vooral in het zuidwesten van het land.

4. Hoeveel doden en gewonden zijn er al gevallen?

Sinds de protesten uitbraken half september zijn er volgens Amnesty International al meer dan 200 mensen omgekomen. 15.000 Iraniërs zijn gearresteerd in verband met de demonstraties. Zij riskeren mogelijk strenge straffen. Volgens AI werd voor minstens 21 onder hen de doodstraf uitgesproken.

5. Zijn de protesten sterk genoeg om de regering te doen wankelen?

De betogers zijn meestal jong en stedelijk. Tot nog toe telden de grootste demonstraties enkele tienduizenden, maar niet de miljoenen die de sjah in 1979 ten val brachten. In 1979 was de sluiting van de winkeltjes in de bazaars cruciaal om de overwinning te behalen. In de voorbije twee maand hebben heel wat winkeliers hun zaak meermaals gesloten, maar dat was voornamelijk in de beginfase.

Als de opstand wil slagen zullen er meer Iraniërs van middelbare leeftijd moeten meedoen. In een aantal sectoren zijn er sporadisch stakingen geweest maar de meeste arbeiders reageren eerder voorzichtig en afwachtend. Dat geldt ook voor leerkrachten, boeren, winkeliers en zakenlui. Velen staan wel achter de eisen van de demonstranten maar willen geen chaos zoals in Syrië of Libië.

Velen staan wel achter de eisen van de demonstranten maar willen geen chaos zoals in Syrië of Libië

De protestbeweging heeft geen leiders of boegbeelden. De organisatie is horizontaal, gedecentraliseerd en bouwt op kleine sociale-medianetwerken. De meeste demonstraten zijn niet gemotiveerd om te sterven voor hun zaak. Zodra ze gearresteerd worden betuigen ze vaak spijt.

De regering vertoont voorlopig geen barsten. In de hogere echelons heerst een tamelijk groot stilzwijgen. Hier en daar gaan er stemmen op om harder in te grijpen. Maar er zijn ook stemmen die oproepen om beperkte toegevingen te doen.

De regering kan nog steeds rekenen op de steun van een belangrijke conservatieve en vrome bevolkingsgroep in het platteland, en deels ook in de steden. Ook bij progressieven heerst twijfel: zijn de chador en de hoofddoek een uiting van diepgewortelde religieuze en culturele traditie, waarvoor ze respect moeten opbrengen, of zijn het eerder symbolen van de theocratie?

Er is een reële kans dat de huidige protesten kunnen uitdoven, zoals dat bij vorige protestgolven is gebeurd. Wel valt het op dat de protestgolven zich steeds sneller opvolgen, dat de weerklank ervan groter wordt en dat de hoeveelheid geweld alsmaar toeneemt.

Op termijn is dit voor de Iraanse regering onhoudbaar. Mogelijk is ze bereid om enkele strikte voorschriften te versoepelen, maar dan zal ze wellicht wachten tot de rust wat is teruggekeerd.

 

Note:

[1] De chador of tsjador is een Perzisch gewaad dat het gehele lichaam behalve het gezicht bedekt. Hij wordt gedragen door islamitische vrouwen en maakt vrouwelijke vormen onzichtbaar. Het voornaamste verschil met een boerka is dat de chador de mond vrijlaat en de ogen niet met gaas bedekt.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!