Het conflict tussen het personeel van de lagekostenmaatschappij Ryanair en hun werkgever is niet nieuw. De Europese omvang van de vakbondsmobilisatie bij het bedrijf is in verschillende opzichten symbolisch. Drie wetenschappers noemen de staking bij Ryanair een ‘kwestie van waardigheid’.

Tenzij de situatie verandert, is het meer dan waarschijnlijk dat de komende weken in het teken zullen staan van nieuwe stakingen bij Ryanair in België, maar ook in Spanje, Portugal, Groot-Brittannië en Frankrijk. De beweging die nu vorm krijgt is inderdaad grotendeels Europees, wat belangrijk is om op te merken.

Het conflict over de bijzonder slechte arbeidsomstandigheden en lonen, bij wat in enkele decennia de grootste Europese luchtvaartmaatschappij in termen van vervoerde passagiers is geworden, is niet nieuw.

Dit conflict ettert sinds het begin van de jaren 2000, toen het bedrijf overal in Europa vestigingen oprichtte. Waar de strijd over gaat is de toepassing van de Ierse sociale zekerheids- en arbeidswetgeving, die vaak minder gunstig is voor werknemers, ongeacht waar zij gevestigd zijn.

Aanvankelijk nam het conflict vooral de vorm aan van juridische stappen door voormalige personeelsleden, daarin gesteund door de vakbonden. Op 1 juni 2012 heeft de EU verplicht het systeem van sociale zekerheid van het land van tewerkstelling toe te passen.

In september 2017 heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie in antwoord op een prejudiciële vraag van de Arbeidsrechtbank van Bergen geoordeeld dat het toe te passen arbeidsrecht afkomstig moet zijn van het land waar het personeel is gestationeerd en niet van het land waar de vliegtuigen zijn geregistreerd¹ (zie foto).

Ryanair Boeing 737 met Iers registratiekenteken EI-DCW achteraan boven de vensters. Foto: RHL Images/CC BY-SA 2:0

Bijgevolg heeft de Arbeidsrechtbank van Bergen in haar vonnis van 14 juni 2019 de eisers in het gelijk gesteld. Er moet hier benadrukt worden dat die uitspraak er pas kwam acht jaar na de indiening van de klacht door de eisers bij de Arbeidsrechtbank van Charleroi.

Al deze beslissingen heeft het management van Ryanair, onder leiding van zijn luidruchtige CEO (Michael O’Leary), weten te omzeilen en niet uit te voeren.

Moe van het wachten hebben piloten en cabinepersoneel in 2018, tot verrassing van bijna iedereen, verschillende Europese stakingen geleid om vrijheid van vereniging en arbeidsovereenkomsten te eisen in overeenstemming met de wetgeving die de basis van tewerkstelling.

In België hebben deze acties de vliegtuigbemanningen in staat gesteld een vakbondsdelegatie op te richten, collectieve overeenkomsten met de maatschappij te sluiten, arbeidscontracten te verkrijgen die in overeenstemming zijn met de Belgische wetgeving én salarisverhogingen, waardoor voortaan een aantal leden van het cabinepersoneel het in de sector geldende wettelijke minimumloon kunnen bereiken.

Wanneer je te maken hebt met een werkgever als Ryanair is de waarheid van de ene dag echter niet die van de andere.

Een brutaal zakenmodel

Tijdens de pandemie hebben de Belgische piloten bijvoorbeeld een loonsinlevering tot 20% en een grotere flexibiliteit moeten aanvaarden om op de luchthavens van Charleroi en Brussel te kunnen blijven werken. De gehele vliegtuigbemanning onderging een lang proces van herstructurering dat uiteindelijk niets anders opleverde dan chantage en destabilisering van het werkteam.

De tijdelijke werkloosheid om economische redenen van sommige piloten en co-piloten werd nog steeds niet ordentelijk geregeld. In de loonuittreksels komen regelmatig fouten voor. Het ontbreken van een bedrijfsleider die vertrouwd is met het sociale recht en het arbeidsrecht in België heeft tot gevolg dat het personeelsbeheer van de onderneming wordt afgewenteld op de vakbondsafgevaardigden en dat een minimale werking van de sociale overlegorganen verhinderd wordt.

Interieur van een Ryanair-toestel. Foto: Robot8A/CC BY-SA 4:0

Wanneer ze een probleem hebben op het werk, heeft het personeel in België slechts een app ter beschikking op hun smartphone. Hoewel zij opgeleid en gekwalificeerd zijn om hun veiligheidsfunctie (als boordpersoneel) te vervullen, wordt het cabinepersoneel van Ryanair alleen op zijn commerciële prestaties beoordeeld.

Het systeem voor overstap van de ene luchthaven naar een andere blijft volkomen ondoorzichtig en willekeurig. Ten slotte, meer symbolisch maar zo exemplarisch, Ryanair-werknemers hebben nog steeds geen toegang tot gratis water in het vliegtuig, op hun eigen werkvloer!

Al bijna 30 jaar wordt dit goedkope (‘low cost‘!) en neoliberale model van Ryanair gebaseerd op de beroeps- en sociale onzekerheid van een deel van de Europese jeugd, op antisyndicalisme, op het buitmaken van overheidssubsidies en op chantage met verplaatsing van de activiteit naar andere luchthavens.

Weer of geen weer, Ryanair betaalt nooit voor gebruik van passagierstunnels of grote mobiele trappen. De kleine ingebouwde trappen zijn ongemakkelijk en onveilig. Reizigers zijn met hun goedkoop ticket niet verzekerd als ze van deze trappen vallen. Foto: N. Chadwick/CC BY-SA 2:0

De sluitingen van de Ryanair-basissen op de luchthavens van Marseille, Reus (Spanje) en Eindhoven blijven traumatische herinneringen voor de vliegtuigbemanningen. Het is het samengaan van deze verschillende werkingsmethodes die de Ierse lagekostenluchtvaartmaatschappij in staat stelt zeer lage reistickets aan te bieden.

Staking, burgerschap en waardigheid

De stakingen bij Ryanair in het verleden en in de toekomst zijn echter niet alleen een gelegenheid om een hard licht te werpen op de vele aanslagen op de waardigheid van deze werknemers, het zijn tevens momenten die ons in staat stellen een Europa waar te nemen dat er heel anders uitziet dan wat in de cenakels van de Europese instellingen wordt bedisseld.

Door zich te verzetten tegen het dictaat van de financiële markten en de looninlevering, door solidariteit te organiseren tussen nationaliteiten, maar ook tussen beroepscategorieën die zo verschillend zijn als piloten en cabinepersoneel, bouwen de Ryanair-werknemers en hun vakbonden aan het Europees burgerschap, zowel in zijn politieke als zijn industriële dimensies.

Over de stakingen in de metaalindustrie in 1936 schreef de Franse filosofe Simone Weil: “Het is een kwestie van, na altijd maar gebogen te hebben, na maanden en jaren alles in stilte te hebben geslikt, is het een kwestie van tijd voor zij (de stakers) eindelijk durven opstaan, de rug durven rechten. Om op hun beurt het woord te nemen. Om zich voor een paar dagen mannen te voelen. Ongeacht hun eisen, is deze staking op zich al een vreugde. Een pure vreugde. Een onvervalste vreugde”².

De ‘mannen’ van 1936 zijn nu meestal jonge vrouwen bij Ryanair. De genderkwestie overlapt dus met de kwestie van hun al dan niet toegekende waardigheid. Hetzelfde geldt voor de kwestie van de generaties.

Zoals in vele sectoren en bedrijven worden vooral jongeren geconfronteerd met arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden die samenlevingen die zich “ontwikkeld” noemen onwaardig zijn.

Wij hebben de acties van deze arbeidsters de afgelopen jaren gevolgd. Het is dezelfde pure vreugde van herwonnen waardigheid die we nu zien bij de stakingen in onze luchthavens, de ‘fabrieken’ van de 21^ste eeuw. Dat is ook de reden waarom deze werknemers onze volle steun moeten krijgen.

De Opinie Faire grève chez Ryanair, une question de dignité werd overgenomen van Le Soir en Gresea en vertaald door Lode Vanoost. Jean Vandewattyne is arbeidspsycholoog aan de Université de Mons), Frédéric Dobruszkes is professor transportgeografie aan het Institut Management de l’Environnement en d’Aménagement du Territoire van de Université Libre de Bruxelles, Bruno Bauraind is politicoloog aan de Université de Mons en medewerker van de onderzoeksinstelling Gresea (Groupe de Recherche pour une Stratégie Economique Alternative).

Lees ook al onze andere artikels in het Dossier Ryanair.

Notes: