Opinie -

Regeringsvorming en spektakel: de leegte van de non-politiek

woensdag 23 september 2020 11:41
Spread the love

 

“… met het gezag dat omvergeworpen, of beter gezegd,
verwaarloosd werd, kondigde een soort van communisme zichzelf aan,
een communisme dat nooit eerder ervaren werd
en die door geen enkele ideologie kon geclaimd of gerecupereerd worden.
Geen serieuze pogingen tot hervorming, maar een onschuldige aanwezigheid …”

Maurice Blanchot

 

1. De manier waarop over de regeringsvorming wordt bericht is volledig analoog met de wijze waarop er wordt bericht over een realitysoap of een voetbalmatch. Het gaat nooit over politiek, maar slechts over botsende ego’s, tactieken, spel en doelpunten. De politiek verschijnt als een karaktertrek van personages. De oppositie beperkt zich tot het bekritiseren van de wijze waarop iemand spreekt, waarop hij of zij zich gedraagt. Het is het eindpunt van een volstrekte depolitisering van de politiek, een politiek zonder politiek. Wanneer iedere ideologie, iedere vorm van gemeenschap of notie van het algemeen belang verdwijnt, blijft enkel nog het spektakel van botsende ego’s over. Als een ersatz van wat ooit politiek werd genoemd.

2. Dat politiek herleid werd tot een spel van botsende ego’s is geen toevallig feit of een typisch Belgisch fenomeen. Dit soort non-politiek is de uitkomst van een structureel proces: de verwording van de democratie tot een spektakel. In de laatste decennia van de vorige eeuw zien we drie processen plaatsvinden, die nauw verbonden zijn met elkaar en op een beslissende wijze op elkaar ingrijpen.

2.1. We zijn getuige geweest van een langzame neergang van de traditionele massademocratie. De representatieve democratie zoals die na de Tweede Wereldoorlog werd vormgegeven, als een democratie die ondersteund werd door sterke massapartijen en waarin sociaal overleg plaatsvond tussen werkgevers en werknemers, verloor steeds meer aansluiting met reële sociale tendensen. Ze vermolmden tot grote maar lege omhulsels die teerden op een historisch opgebouwde macht, maar tegelijk steeds betekenislozer werden. Een chronische crisis van de massademocratie ontstond.

2.2. Er zette zich een verschuiving in van de ware machts- en beslissingscentra. De naoorlogse democratie was een democratie die geënt was op een grotendeels nationaal georganiseerde en gecontroleerde economie. Een nationale regering had op die manier een zekere greep en reële macht over het economisch gebeuren. Dit wijzigde sterk vanaf de jaren 1970. Economische macht fragmenteerde en globaliseerde waardoor overheden hun greep op het economisch gebeuren verloren De macht verschoof op definitieve wijze naar transnationale economisch-gouvernementele instituties. Enter de “internationale markten”. Nationale regeringen werden steeds meer een uitvoerend orgaan van die economisch-gouvernementele instituten, instituten die op hun beurt nauwelijks tot geen democratische verantwoording hoeven af te leggen.

2.3. In de laatste decennia van de twintigste eeuw zette zich een massieve commercialisering door van het medialandschap en van de communicatie in het algemeen. Communicatie vond voortaan hoofdzakelijk plaats op en dankzij platformen die moeten overleven binnen een context waarin winstmaximalisatie de norm is. Dit heeft als gevolg dat communicatie zelf, de manier waarop, hoe en wat gecommuniceerd wordt gedreven wordt door een winstmotief. Het vertaalde zich in een toenemende race naar zoveel mogelijk lees-, kijk- en luistercijfers, een aanhoudend gedrum om clicks, likes, shares en views. Ook de politiek werd hierin genadeloos meegetrokken. Politici moesten voortaan interessante mediaproducten weten te zijn en dienden zich in de eerste plaats te profileren als mediatieke personages. Het volstaat de namen te noemen: Reagan, Berlusconi, Fortuyn, Trump en zovele anderen.

3. Voeg deze drie evoluties samen en je krijgt een perfecte verklaring voor de huidige non-politiek. In plaats van politici hebben we van doen met personages die nooit goed moesten zijn in beleid voeren, maar enkel moesten kunnen fungeren als interessante mediafiguren, die het beeld van politici moesten ophouden. De huidige generatie non-politici zijn figuren die zichzelf belangrijk wanen omdàt ze veel mediabelangstelling krijgen, die denken dat ze geschiedenis schrijven omdàt ze enkele duizenden likes krijgen op één of ander platform, die menen belangrijk te zijn omdàt ze een paar stemmen achter hun naam hebben. Stemmen die slechts het gevolg zijn van de geslaagdheid van een mediaperformance. Als politiek tot een dergelijk spektakel verwordt, krijg je de derderangsacteurs, gefaalde stand-up comedians en pseudostaatsmannetjes in haastig aangetrokken kostuumpakjes die we vandaag kennen. Narcisten, geobsedeerd met het digitale beeld van zichzelf, die het succes van dat beeld verwarren met kunde of macht. Die de reproductie van dat beeld verwarren met reële belangstelling.

4. De huidige generatie non-politici voeren geen beleid, ze hoeven dat ook niet te doen. Zelfs voor tienduizend coronadoden hoeft uiteindelijk niemand verantwoording af te leggen. Zelfs voor een marteldood in een politiecel is niemand verantwoordelijk. Wat beleid wordt genoemd maakt integraal onderdeel uit van het spektakel. Tanks inzetten worden in een fictieve oorlog tegen drugs, brandbrieven schrijven omdat iemand met een parasol smeet in Blankenberge. Dat soort dingen. Het ware beleid wordt altijd ergens anders gemaakt. In de ondoordringbare achterkamers van hoge, propere kantoren, uitbesteed aan consultants en lobbyisten, aan lieden die genoeg macht hebben om geen slecht theater te hoeven opvoeren voor de smekende microfoons en camera’s en geen nood hebben aan permanente digitale zelfbevestiging. Wat we parlementen en paleizen noemen zijn in werkelijkheid relieken van de macht, plaatsen die enkel nog een leegheid omvatten die dient gecamoufleerd te worden door middel van niet aflatend spektakel. Op een zelfde manier dient het spektakel van de zogenaamde regeringsvorming om ons vooral te laten vergeten dat we eigenlijk geen regering meer nodig hebben. Dat een regering al decennialang een in wezen overbodige structuur is die enkel om folkoristische redenen, omwille van haar vage verwijzing naar wat eens democratie heette, wordt in stand gehouden.

5. Met een verbazingwekkend uithoudingsvermogen reproduceren wetstraatjournalisten, zelfverklaarde analysten en commentaarstukjesschrijvers het spektakel van de non-politiek. De enige reden waarom ze zichzelf kunnen overtuigen van het feit dat wat ze doen enig belang heeft, is vermoedelijk omdat ze zelf een belang hebben in dat spektakel. Arizona, Vivaldi, Avanti, Etuttiquanti, … niemand volgt nog, niemand interesseert het nog. Buiten misschien een select kringetje van een sowieso al select groepje twitterati. In wezen is er ook geen enkel verschil meer tussen de berichtgeving over een regeringsvorming en een regering. Of we het nu over preformateurs, informateurs, ministers, staatsscecratarissen, nota’s, besluiten of wetten hebben; het zijn woorden waar een zelfde leegheid in resoneert. Een leegheid die enkel opnieuw kan opgevuld worden met conflicten en ego’s die op maat gesneden zijn van een compleet gecommercialiseerd mediabedrijf.

6. Een ondertussen bijna vergeten Franse filosoof schreef ooit dat de plaats van de macht in een democratie op symbolische wijze leeg hoort te blijven. Waarmee hij bedoelde dat de plaats van de macht enkel tijdelijk kon bezet zijn, in wezen altijd vacant hoorde te zijn, dat niemand zich kon en mocht vereenzelvigen met het volk als dusdanig. Maar niet alleen de leider die zijn ego gelijkstelt met de volkswil vormt een gevaar. Een even groot gevaar is dat de plaats van de macht op reële wijze leeg wordt. Die reële leegte is reeds lang de norm, maar nu is de leegheid voor iedereen pijnlijk zichtbaar. Vooruit naar nergens. Dit is het tijdperk van de posthegemonie, van immer botsende particulariteiten die zelfs geen gefaalde universaliteit meer kunnen claimen.

7. Reële leegte is het voorgeborchte van ontbinding. En zoals iedereen weet, komen bij ontbindingen gassen en stoffen vrij waarvan we het bestaan niet konden vermoeden, ontstaan er nieuwe assemblages tussen leven en dood wiens gedrag even onvoorspelbaar als destructief, even bevrijdend als tiranniek kan zijn. Er bestaat een duidelijke mogelijkheid dat de reële leegte van de huidige non-politiek zal opgevuld worden door middel van fascistisch geweld. De verleiding van een laars die onophoudelijk op een gezicht blijft stampen, om de leegheid bezweren. Het geluid van die aankomende laarzen klinkt steeds luider. Sinds de jaren dertig van vorige eeuw is de autoritaire doodsdrift nooit zo aanwezig geweest als nu.

8. Tegenover de fascistische doodsdrift staat een andere mogelijkheid. Ontbinding betekent ook de intrede van nieuwe levensvormen in de karkassen van de leegte. Of althans een zekere opening en mogelijkheid daartoe. In de vele opstanden waar we vandaag getuige van zijn, opstanden die in omvang en reikwijdte blijven toenemen, worden aan een razend tempo nieuwe democratische praktijken ontwikkeld, worden oude identiteiten, gedachten en gedragingen afgeworpen. Wordt democratie opnieuw vormgegeven als de enige vorm die het kan aannemen, die van een communisme. Communisme in de ware zin van het woord, als een praktijk van het voortdurende en onophoudelijke vrij associëren tussen gelijken.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!