Waarom zijn jullie in Griekenland vluchtelingen gaan helpen?

Arne: Ik ben een afgestudeerd filosoof. Ik zie mijzelf als socialist en loop al een aantal jaren mee in het activistisch circuit. Na mijn afstuderen heb ik een kantoorbaan gehad, totdat ik besloot mijn koffers te pakken om voor een periode van langer dan 3 maanden met vluchtelingen te werken in Griekenland. Ik wilde niet langer aan de zijlijn staan van deze humanitaire catastrofe. Niet alleen wilde ik op iedere mogelijke manier proberen de situatie van de vluchtelingen te verbeteren, ik wilde tevens getuige zijn van wat er gebeurde en met eigen ogen zien hoe deze mensen getroffen werden door inhumaan Europees beleid.

Thomas: Ik ben archeoloog en leerkracht. Ik ben internationalistisch humanist en sta al op de barricades van voor ik effectief kon staan. Deze zomer was ik in Athene om te werken met vluchtelingen. Ik sluit me aan bij Arne. Ik heb de voorbije drie jaar les gegeven, vooral vakken die betrekking hebben op de mens en maatschappij, zoals geschiedenis, aardrijkskunde en filosofie. Met de school deden we wel wat projecten en individueel heb ik onder andere bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen gevrijwilligd, maar ik voelde me nog te ver van de situatie verwijderd. Ik wou dichterbij gaan om meer vat te kunnen hebben op wat er aan de hand was.

Zijn er veel vrijwilligers actief in Griekenland?

Arne: Sinds de crisis begonnen is zijn tienduizenden mensen naar Griekenland gekomen om te helpen op de eilanden om boten binnen te halen of om in de kampen te doen wat ze konden om vluchtelingen te helpen om in hun basisbehoeften te voorzien. Ze komen overal vandaan: in de kampen werken veel Scandinavische organisaties die activiteiten doen met kinderen, thee uitdelen etc, Spaanse brandweermannen helpen op Lesbos boten veilig aan wal te brengen, religieuze Amerikanen bieden hulp in detentiecentra en Japanse organisaties doen filmvertoningen voor kinderen. Maar er zijn net zoveel onafhankelijke vrijwilligers die heel goed werk doen. Zo was er in het kamp in de haven van Piraeus een internationaal team van jonge vrijwilligers die iedere dag één goede maaltijd bereidde voor de duizenden mensen in het kamp, als afwisseling voor de militaire maaltijden die ze normaal gesproken te verstouwen kregen. Het is mooi om te zien hoe zoveel mensen in actie komen om mensen in nood te helpen. Het probleem is echter dat de meeste vrijwilligers de crisis beschouwen als een humanitaire en niet een politieke crisis. Het gegeven dat Europese leiders lak hebben aan mensenrechten, mag niet gedepolitiseerd worden.

Thomas: Soms vond ik de schaal van de dingen bijzonder overweldigend. Ik ging er heen als individu om te helpen waar ik kon. Als je dan oog in oog komt met de hoeveelheid leed en emotionele bagage die mensen meeslepen, en als dan telkens moet vertellen hoe inhumaan Europa met de situatie omgaat…dat is hard. Gevaarlijk hard zelfs.

Het is dan net de talrijke aanwezigheid van vrijwilligers die het draaglijk maakt. Zien dat mensen van over heel de wereld, ondanks de manifeste onwil van de politiek, wel willen helpen, wel willen hun best doen om mensen in nood een helpende hand toe te steken. Dat werkt zo motiverend.

Wat is de situatie vandaag voor de vluchtelingen in het land?

Arne: Zelf heb ik de situatie vooral meegemaakt in een onofficieel kamp in de haven van Piraeus, de havenstad van Athene. Een onofficieel kamp is een kamp dat spontaan ontstaan is en niet wordt gerund door de autoriteiten, maar waar in plaats daarvan vrijwilligers actief zijn om de vluchtelingen bij te staan. Op dit moment zijn alle grote onofficiële kampen opgedoekt en verblijven vluchtelingen in officiële kampen die door het Griekse leger worden gerund of ze leven op straat.Een kleine groep heeft genoeg geld om in een hotel te verblijven en een andere groep wordt geholpen door de kraakbeweging en leeft in gekraakte hotels, scholen en huizen.

De situatie in de onofficiële kampen destijds was erbarmelijk- op 3000 mensen maar vier douches, het eten was soms zo slecht dat kinderen met voedselvergiftiging op de intensive care belandden en iedereen sliep in een tentje op het asfalt, waar nauwelijks schaduw aanwezig was. Ze wilden echter niet vertrekken, want de voorzieningen in de militaire kampen zouden nog slechter zijn.

Ik ben in één van deze kampen geweest, Skaramagaz. Dit kamp had in het begin een goede naam en mensen uit Piraeus wilden er graag naartoe. Maar van binnen zag het eruit als een strafkamp: een dorre, kale plek met een groot hek eromheen en rijen aan rijen met omgebouwde bouwketen. Iedere keet had een kleine badkamer en een keukentje en stapelbedden. Verder was er helemaal niks in het kamp. Inmiddels zijn verschillende organisaties projecten begonnen. De omstandigheden in andere officiële kampen zouden erger zijn, maar omdat daar geen journalisten of vrijwilligers die geen banden hebben met organisaties worden toegelaten, is dar weinig over bekend.

Thomas: Ik ben erin geslaagd om mij binnen te werken in het kamp in Elliniko, dat gevestigd is in de oude luchthaven en een deel van het Olympisch complex. Oorspronkelijk ook een officieus kamp, is het in beheer gekomen van de Griekse overheid samen met UNHCR (vooral in naam), Danish Refugee Council en nog een hele schare kleine NGO’s. Het kamp bestaat uit drie delen, de luchthaveninfrastructuur, het hockeykamp en het baseballkamp. Toen ik er begon te werken leefden er rond de 3 à 4000 mensen. Ongelooflijk wat door je heen gaat als je daar terecht komt. De hitte op de tarmac is verschroeiend, er is nauwelijks ergens om te schuilen en de geur is niet te harden. Zoveel mensen en zo weinig faciliteiten. Het kamp ligt naast de zee en soms steken de bewoners de snelweg over om zich met zeewater te wassen. Saillant detail is dat deze regio zowat het meest vervuilde water van de Attische kust heeft…

Wat cijfers en statuut betreft: volgens de officiële ramingen zijn er zo’n 60 000 vluchtelingen in Griekenland en ze zitten daar vast. Europa heeft de grenzen gesloten en heeft beslist om twee van de zwakste economieën van ons continent op te zadelen met het oplossen van het probleem. Italië krijgt hoofdzakelijk de Afrikaanse vluchtelingen, Griekenland de Aziatische. De procedures die moeten leiden tot regularisatie zijn schier oneindig. M., een Pakistaanse burgerlijke ingenieur, probeert al tien maanden om gepreregistreerd te geraken. Die preregistratie is het begin van de asielprocedure, zonder besta je zelfs niet officieel binnen Europa. Het gezin van B., een Iraanse politieke vluchteling, wacht nu al bijna een jaar op hun vervolginterview.

En als we het toch over Skaramangas hebben, op het einde van juli ging daar een preregistratieronde door. Dit is al de derde die werd georganiseerd (door UNHCR in samenwerking met de overheid). Je zou dus denken dat ze al weten hoe op zo’n moment gereageerd wordt… Na amper drie dagen werd de registratie gesloten wegens “veiligheidsrisico”. De organisatie had niet voorzien dat er zoveel volk ging op afkomen. Na het afsluiten van de preinschrijvingen werd doodleuk gemeld dat er geen rondes meer gingen komen, dus pech voor al wie nog niet in het systeem zit.

Die preregistratie is niet alleen belangrijk om je bestaan binnen Europa te bewijzen (Kafka!), maar heeft een extraatje. Je krijgt er namelijk ook een soort sociale zekerheidsregistratie waardoor je mag werken in Griekenland. Zonder preregistratie, geen legaal werk.

Syriza aan de macht, maakt dat een verschil?

Thomas: Ik heb de indruk dat de Griekse regering wel investeert in het bouwen van opvanginfrastructuur, maar het land heeft geen kapitaal en de Griekse economie is op sterven na dood. Er is zeker goede wil bij de bevolking, die zeer solidair en over het algemeen redelijk tot vrij links is, maar er is een grote teleurstelling in de regeringen, zowel die van Europa als de lokale overheden.

In de laatste weken dat ik daar was is de ontruiming van de kraakpanden in Thessaloniki begonnen en het gerucht deed de ronde dat Athene spoedig zou volgen. Krakers en activisten werden gearresteerd en er zijn er tot op heden al een achttal veroordeeld.

Die kraakpanden komen er meestal door toedoen van linkse en anarchistische organistaties, individuen en middenvelders, dus het is onbegrijpelijk dat Syriza net deze mensen viseert, ipv de smokkelaars of de huisjesmelkers aan te pakken!

Arne: Ik heb ook de desillusie van de Griekse bevolking ten opzichte van Syriza gemerkt. De Grieken lijken het antwoord kwijt te zijn. Opvallend genoeg zijn de Grieken vooral boos op, en teleurgesteld in, hun eigen regering en niet de EU, die hen immers in een neoliberaal keurslijf drukt door hen een bezuinigingspakket door de strot te duwen waar de Griekse bevolking juist tegen heeft gestemd door op Syriza te stemmen. Deze discussie staat niet los van die over vluchtelingen, omdat daar hetzelfde aan de hand lijkt te zijn: Syriza voert beleid uit dat door de EU wordt opgelegd.

Op de Griekse eilanden verblijven duizenden mensen al maanden in detentiecentra. Of het nu Syriërs, Afghanen of Pakistanen zijn, ze zitten allemaal vast, in afwachting van hun uitzetting naar Turkije. Al in de eerste maand na de deal werd gesloten op 21 maart, werd Turkije door vele organisaties en journalisten sterk in twijfel getrokken als ‘veilige’ bestemming, wat het gevolg had dat vanaf eind april niemand meer naar Turkije is gedeporteerd. Dit is op zichzelf een goede zaak, maar het betekent ook dat sinds eind april mensen vastzitten in detentiecentra op de Griekse eilanden en dat ze geen benul hebben wat er gaat gebeuren. Hun leven bestaat uit wachten, wachten, wachten. Volgens AMNA (Athens-Macedonian news agency) ging op woensdag 17 augustus een speciale vlucht van Griekenland naar Adana, zuid Turkije. Aan boord waren 8 Syriërs die hun recht op asiel in de EU opgaven. Zij wilden liever naar Turkije, en wellicht weer naar Syrie, dan langer in een detentiecentrum vast te zitten.

Ik ben het wel met Thomas eens dat Syriza een welgemeende poging doet om een goede infrastructuur aan te leggen, en ook hun houding tegenover vluchtelingen is ogenschijnlijk niet de ergste. Het moet ze nagegeven worden dat er vooralsnog van echt gewelddadige ontruimingen van vluchtelingenkampen geen sprake is geweest. Dit heeft denk ik ook veel met publiciteit te maken: ze willen niet te boek staan als de regering die een repressief beleid voert tegen vluchtelingen. Journalisten hebben geen vrije toegang tot de militaire kampen waar het merendeel van de vluchtelingen momenteel zit. En bij de ontruiming van Idomeni en Piraeus is uiteindelijk weinig proactief geweld gebruikt door de politie, maar in de maanden die eraan vooraf gingen is er een duidelijk ontmoedigingsbeleid gevoerd in de on officiële kampen dat vaak niet verschilde van pesterijen of zelfs onderdrukking: dixi’s die ineens verplaatst werden zodat mensen ver moesten lopen om te plassen, water dat afgesloten wordt om dezelfde reden, vrijwilligers die om onbenulligheden worden opgepakt, ga zo maar door.

In Athene is er een hotel gekraakt (city plaza), met zelforganisatie van vluchtelingen. Zijn jullie daar geweest?

Thomas: Ik heb in City Plaza gewerkt en het is een geweldig initiatief. Er wonen zo’n 400 vluchtelingen en nog een hoopje internationale en lokale vrijwilligers. Er zijn zo’n 160 kinderen bij, en ik heb het dan over kinderen die jonger zijn dan 14. Je kan je dus voorstellen dat het daar af en toe wat chaotisch is.

De werking van het hotel wordt gestuurd door een algemene vergadering, die wekelijks of op zijn minst tweewekelijks doorgaat en door de nog wat deelvergadering van gespecialiseerde comités, zoals de werking van de keuken of het functioneren van de kuis- en bewakingsshiften. Die bewakingsshiften zijn nodig omdat op minder dan een kilometer van het hotel zich het hoofdkwartier van de Gouden Dageraad bevindt.

Arne: Ik heb Hotel Plaza meerdere malen bezocht en kan bevestigen wat Thomas hierover zegt. Belangrijk om hierbij te vermelden is dat dit maar één initiatief van velen is die vanuit de kraakbeweging begonnen is. Als je vanaf hotel Plaza bijvoorbeeld de straat uitloopt richting Omonia plein, loop je tegen The New School aan, een gekraakte school waar 300 Syriërs wonen en die volledig zelf georganiseerd wordt. Beide plekken liggen nabij Exarcheia, een wijk in Athene waar de kraakbeweging al decennia heel actief is. Hier zijn meerdere sociale centra, distributie centra voor kleding en gaarkeukens die op volle toeren draaien ten behoeve van vluchtelingen families. Vaak wonen vluchtelingen en krakers samen bij elkaar en werken ze samen in de keuken of elders. De idee hierachter is om niet voor vluchtelingen iets te doen, maar samen met hen.

Naar schatting verblijven er bijna 2000 vluchtelingen in deze wijk. Ook hier gaat echter niet alles goed. In de periode dat ik in exarcheia actief was zijn twee panden ontruimd en meerdere mensen veroordeeld. In één van de kraakpanden woonde een Afghaanse familie, die tevens opgepakt werd. De krakers kregen boetes en proceskosten opgelegd van honderden euro’s. Het lijkt alsof de autoriteiten in Athene strenger optreedt tegen dit soort sociale initiatieven, wat vreemd is gezien het feit dat ze zelf niet in staat zijn de vluchtelingen te huisvesten.

Buiten Athene is er een kamp met voornamelijk Koerden; blijkbaar heeft de Koerdische bevrijdingsbeweging zich ook ontfermd over deze Koerdische vluchtelingen. Heb je daar meer info over?

Thomas: Dat kamp bevindt zich in Lavrio, maar ik ben er niet geweest. Dat dorpje ligt zo’n 50 kilometer ten oosten van Athene en is niet direct vlot bereikbaar. Ik vrees dat ik er niet meer over weet.

Arne: Ik ook niet.

In juli was er een grote betoging voor een menselijk onthaalbeleid in Griekenland én de EU…

Thomas: Er waren een aantal belangrijke betogingen in juli. In het begin was er een om het OXI-referendum en de gebrekkige reactie van Syriza daarop te herdenken. Daar was wel wat animo, maar de opkomst was niet echt overweldigend te noemen. Belangrijker was de betoging halverwege de maand waarin vluchtelingen, vrijwilligers en sympathisanten meeliepen om hun afkeuren van het asociale Europa te laten merken. Ik denk niet dat we een grote impact op het beleid hebben gehad, maar wel op elkaar. Het geval van solidariteit dat er heerste, werd alleen maar versterkt door samen te marcheren.

Arne: Ik ben niet bij deze demonstratie geweest. Er zijn in Athene veel demonstraties. De jaarlijkse 1 mei viering (die vanwege orthodox Pasen verplaatst was naar 8 mei) trok beduidend minder mensen dan voorgaande jaren. Dit heeft, mijns inziens, grotendeels te maken met de desillusie onder de Grieken waar we het eerder over hadden. De Grieken zijn moe, en zonder een reëel alternatief schikken ze met de huidige situatie, die hen langzaam lijkt te wurgen. De strijdlust is sterk afgezwakt. Zelfs de anarchistische beweging, die van oudsher fel is en tot heel harde actie bereid is, is lang niet zo verenigd en homogeen als ze van buitenaf lijkt en hoewel ze hun strijd voortzetten, lijken de hoogtijdagen van verzet in de straten van Athene over te zijn.

Griekenland heeft een toestroom van meer dan een miljoen vluchtelingen gekend en hoewel de meeste zijn doorgereisd naar het noorden van Europa zitten er een heel pak vast in Griekeland zelf, nu de Balkanroute gesloten is.

Thomas: Een miljoen…wat een belachelijk cijfer. De meeste hebben kunnen doorreizen naar verschillende landen van de EU, wat nu niet meer het geval is. Duitsland heeft een belangrijk deel opgevangen maar we kennen ook de desastreuze situaties in Calais. Europa vangt amper 6 procent van de globale vluchtelingenpopulatie op. En dan nog hoor je van onze beleidsvoerders dat we vol zitten, dat er geen plaats is, dat we het economisch niet aankunnen. Wat een gezever, we hebben de sterkste economieën ter wereld, verdomme.

Neen, er heerst gewoon een manifeste onwil om op menselijke wijze met deze vluchtelingen om te gaan. In plaats van structurele, opbouwende antwoorden te bieden, gebruiken politici deze kans liever om de xenofobie om te zetten in kiescijfers. De Europese grenzen zijn gesloten en Griekenland en Italië staan er alleen voor, net als eenieder die daar aanspoelt.

De administratie in Griekenland verloopt zo traag dat mensen in handen vallen van smokkelaars die ze voor te veel geld en met te veel gevaar dieper Europa in loodsen. Niet rechtstreeks naar een veilige bestemming, maar met tussenhaltes, van Griekenland naar Macedonië, van Macedonië naar Servië, en van daar naar Hongarije, Oostenrijk en waarschijnlijk Duitsland. Al die tussenstops betekenen dus extra kansen om gevat en teruggestuurd te worden, en dan kan heel het ding van vooraf aan beginnen. Koren op de molen van zowel de smokkelaars als de rechtse politici die met sterke terugkeercijfers kunnen zwaaien. Maar ze zitten dus vast in Griekenland, waar er geen werk is.

Ik ken talloze mensen die ik in Athene leerde kennen, die de stad ontvlucht zijn omdat er geen kansen zijn, ze kunnen nergens geld verdienen -zelfs niet in de illegale arbeid- en ze proberen dan maar de grens over te steken via Thessaloniki. En die oversteek wordt met de dag moeilijker, terwijl er meer en meer mensen in het noorden terecht komen.

Arne: Ik sluit me aan bij wat Thomas zegt. Niemand van wie ik heb ontmoet wil in Griekenland blijven, ze willen naar het noorden, naar Duitsland of Zweden. Soms heeft dat te maken met een familielid dat in een van de landen verblijft, maar meestal komt het door het besef dat Griekenland een van de moeilijkste plekken is om opnieuw een leven op te bouwen.

De Grieken blijven solidair en uiterst rechts is, alle verhoudingen in acht genomen, niet sterker geworden. Hoe verklaar je dat?

Arne: Toch betekent dat niet dat de Grieken onverschillig zijn geworden of een ruk naar rechts maken. De komst van de vluchtelingen heeft ook onder de Griekse bevolking veel teweeg gebracht. Veel Grieken zullen je vertellen dat de vluchtelingen niet het probleem zijn, dat ze welkom zijn en zoals iedereen het recht op veiligheid hebben, maar dat hun land het niet alleen aan kan. Je hoort weinig beschuldigingen, zoals in Nederland, dat ze enkel op zoek zijn naar geluk en komen profiteren van sociale voorzieningen. En wellicht heeft dat inderdaad te maken met het gegeven dat er geen sociale voorzieningen meer zijn in Griekenland. De Grieken hebben het heel zwaar en zijn wanhopig, maar ze lijken hierdoor niet minder empathie op te kunnen brengen voor mensen die het nóg zwaarder hebben. Maar ook de vlucht van honderdduizenden Grieken uit Turkije gedurende de twintiger jaren zit nog diep in het collectieve geheugen gegrift en genereert sympathie voor mensen in een vergelijkbare situatie

Thomas: Exact wat Arne zegt. Je ziet overal hoe de Grieken het weinige dat ze nog hebben delen, hoe overal lokale opvanginitiatieven opspringen en hoe mensen elkaar helpen. Ik denk inderdaad dat het trauma uit de vroege 20e eeuw er iets mee te maken heeft, maar ook dat uit de vroege 21^e eeuw. De Grieken zijn door het beleid in de steek gelaten en ze kunnen zich perfect identificeren met de mensen die nu op de vlucht zijn en door de wereld in de steek gelaten worden.

Wat zouden burgers en sociale bewegingen moeten doen, hier in België of Nederland?

Arne: Het is wat mij betreft tijd om in actie te komen. Ik gaf al eerder aan dat deze crisis niet gedepolitiseerd mocht worden. Nu het in de dagelijkse media lijkt alsof de catastrofe bezworen is, ligt bij ons, Nederlandse en Belgische activisten, een verantwoordelijkheid om heel duidelijk te kennen te geven dat het hiermee niet voorbij is. Onder druk van nationalisme en racistische geluiden gaan de EU en haar lidstaten door de knieën. Decennia van pretentieuze praatjes over mensenrechten en vrijheid worden in een ommezwaai van tafel geveegd.

Nu Europese leiders mensenrechten weglachen, is het kristalhelder geworden hoe de politieke situatie in Europa er aan toe is. Dit is een situatie waar we ons met hand en tand tegen moeten verzetten. We moeten op dit moment niet verwachten dat het antwoord uit Griekenland of elders zal komen, maar we moeten ons organiseren en in Nederland en België de straat op gaan en allerhande andere acties opzetten.

Thomas: Akkoord, kijk naar Hongarije. Daar is de fascistische partij de tweede grootste partij van het land en de leidende partij van Premier Orban verkondigt net dezelfde praatjes en onderbouwt die nog eens met een reactionair beleid (cfr. De campagne met de leugenposters en de grensmilities). Het is de plicht van het middenveld om ervoor te zorgen dat de mensen niet vergeten dat Europa ooit geschoeid was op humanitaire leest, om er op te wijzen dat het dit beleid alleen maar draait om winst ten koste van mensen en menselijkheid, en om ervoor te zorgen dat wie op de vlucht is alsnog wordt opgevangen in menswaardige omstandigheden.

Dit interview verscheen eerder op de website van Roodlinks.