Hoewel strijders voor vrouwenrechten de hoofddoek ook nu nog als aspect van vrouwenonderdrukking interpreteren, vond ik het einde van het verbod een goede zaak. Het is niet aan regeringen om te bepalen wat iemand, om wat voor reden dan ook, wel of niet op het hoofd draagt. Bovendien was het krom dat islamitische vrouwen in Turkije geen hoofddoek mochten dragen in openbare gebouwen, terwijl dat in Nederland bijvoorbeeld (vrijwel) overal was toegestaan.
De vergelijking tussen beide landen gaat niet helemaal op, want de essentie van de hoofddoek in Nederland verschilt van die in Turkije. Wanneer ik in Nederland een alledaags contact heb met een bankbediende of supermarktcaissière die het haar bedekt heeft, merk ik geen verschil met vrouwen zonder textiel op het hoofd. In Turkije ligt dat anders. Daar is de hoofddoek vaker een signaal over een beperking in de sociale omgang. Dat wil zeggen, tussen de vrouw en voor haar vreemde mannen.
Supermarkt
Turkije kent twee soorten supermarkten. Die waar wel en die waar geen alcohol wordt verkocht. In een supermarkt waar alcohol in de schappen staat zul je geen vrouw met hoofddoek achter de kassa zien. In de alcoholvrije supermarkten wel.
Bij het afrekenen tekent zich het verschil af. In supermarkten die drank verkopen begroeten de caissières iedereen, dus ook mannen, met een vriendelijk “hos geldiniz” (welkom). In de halal supermarkten trachten kassameisjes met hoofddoek contact met mannen zoveel mogelijk te beperken. Ik maakte al eens mee dat een caissière haar rug naar me toe probeerde te blijven keren terwijl ze me het kassabonnetje gaf. Even was ik bang dat het kind haar schouder uit de kom zou draaien.
Een paar maanden geleden zei vicepremier Bülent Arinc dat een goed islamitisch meisjes schuchter de blik afwendt in het bijzijn van een vreemde man. Islamisten als Arinc zien graag een muur tussen de ene en de andere helft van de mensheid. Segregatie tussen geslachten is voor hen zelfs belangrijker dan een efficiënt beleid om het in Turkije sterk toegenomen geweld tegen vrouwen een halt toe te roepen. Vrijheid voor religie, kwestie van prioriteit.
Nieuwe wet
Over naar de actualiteit. Zo nu en dan jast de AKP-regering er in één klap een uitgebreid pakket nieuwe wetten doorheen. De oppositie vindt dat niets, omdat een wet is ingevoerd voordat men het goed en wel doorheeft. Onlangs was het weer zover. Onderdeel van het pakket was deze keer een wet die toestaat dat meisjes al vanaf tien jaar een hoofddoek op school mogen dragen.
Eerder was individuele vrijheid het argument van de AKP bij de liberalisering van de hoofddoek, maar dit ligt toch anders. Ik kan me voorstellen dat een twintigjarige studente met diepe religieuze gevoelens in een gewetensconflict raakt wanneer ze geen hoofddoek in het openbaar mag dragen. Maar valt dat vol te houden over tienjarige meisjes?
Ouders
De nieuwe wet geeft geen vrijheid aan meisjes, maar aan ouders; vrijheid om dochters te dwingen waar dan ook een hoofddoek te dragen. Dat leidt tot de vraag of ouders hun kinderen een geloof op mogen leggen. Een geloofssysteem kan immers verstrekkende gevolgen hebben voor het verdere leven. Een conservatieve moslim zal daar tegenoverstellen dat het even grote gevolgen kan hebben wanneer ouders alcohol drinken in aanwezigheid van hun kinderen. Een lastige discussie.
De seculiere Turken twijfelden niet. Zij reageerden als door een wesp gestoken over de ‘vrijheid’ om tienjarige meisjes een hoofddoek op school te laten dragen. Zoals Kemal Kilicdaroglu, leider van de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP). Eerder dit jaar had hij geen bezwaar tegen volksvertegenwoordigsters met een hoofddoek, maar dit gaat hem te ver. De landelijke orde van advocaten (TBB) sloot bij Kilicdaroglu aan en diende een klacht in bij de Staatsraad over de nieuwe wet.
Sezen Aksu
De beroemde zangeres Sezen Aksu mengde zich eveneens in het debat. Tijdens een optreden zei ze fanatiek: “Houd jullie lusten in bedwang in plaats van ons haar te bedekken, stelletje gekken.”
Later verklaarde ze: “Ik keur dat seksistische gedoe af, waarbij een schoolmeisje een vrouw wordt door haar een hoofddoek te laten dragen.” Geen onredelijk standpunt, gezien het grote aantal minderjarige meisjes dat in Turkije tot een huwelijk wordt gedwongen. De regeringsgezinde kranten oordeelden anders. Daar werd Aksu het doelwit van een lastercampagne.
De hoofddoek zal Turkije nog wel even bezighouden. Heel goed mogelijk dat de AKP er geleidelijk aan nog meer wetten over gaat introduceren. De salamistrategie is die partij niet vreemd bij de islamisering van de Turkse samenleving.
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, uitgeverij EPO, Antwerpen)