Er verscheen een berichtje over een verklaring die buitenlandminister Ahmet Davutoglu eist van zijn Amerikaanse collega John Kerry, terwijl president Abdullah Gül het ‘onacceptabel’ noemde wanneer bondgenoten elkaar bespioneren. Verder bleef het opvallend stil. Premier Erdogan zei er niets over.

Sektarische tranen

Reacties in Ankara op dramatische ontwikkelingen kunnen variëren van een vloedgolf aan emotie tot totale stilte. Tegenover een Palestijnse vader wiens zoon bij Israëlische beschietingen om het leven was gekomen, kon buitenlandminister Davutoglu zijn tranen niet bedwingen.

Premier Erdogan slaagde daar evenmin in toen hem tijdens een tv-uitzending een brief werd voorgelezen die een lid van de Egyptische Moslimbroederschap had geschreven kort nadat zijn dochter door militairen was gedood.

Dit leedbeklag is begrijpelijk, maar juist daarom viel de oorverdovende stilte in Ankara op toen de hoogzwangere Turks-Nederlandse Elif Yavuz in september het slachtoffer werd van soennitisch-islamitische fundamentalisten in Kenia. Premier Erdogan hield de ogen droog en wijdde er geen woord aan.

Weinig sympathiek ten opzichte van een landgenoot, maar Erdogan huldigt nu eenmaal het standpunt dat soennitische moslims zich nimmer schuldig maken aan terrorisme. Wanneer dat toch gebeurt, is de stille modus zijn enige optie.

Emotioneel is Erdogan daarentegen wel over de problemen van soennitische moslims in Syrië. Ten aanzien van de weinig subtiele aanpak van de soennitische oppositie in dat land horen we hem dan weer niet. Kortom, AKP-tranen zijn vaak sektarische tranen.

Stilte heerst in Ankara ook rond Gizem Akhan, een studente uit Istanbul die behoort tot de momenteel in Rusland vervolgde Greenpeace-activisten. De kritiek komt van alle kanten op de Russische president Poetin af, ook vanuit Turkije; maar niet van de Turkse regering.

42 parlementsleden van de Republikeinse Volkspartij (CHP) en twee van de Koerdisch georiënteerde Partij voor Vrede en Democratie (BDP) ondertekenden een brief om aan te dringen op vrijlating, maar de AKP hield zich afzijdig.

Herenbezoek

Het is bekend dat Erdogan weinig op heeft met activistische studenten. De Turkse columniste Barcin Yinanc ging een stap verder en legde een verband met Erdogans ‘allergie’ voor ongetrouwd samenwonende studenten. Een ongetrouwde studente samen met ongetrouwde mannen op één schip kon volgens haar wel eens de reden zijn waarom Erdogan de vervolging van Gizem Akhan in Rusland niet openlijk bekritiseert.

Yinanc ging kort door de bocht, al valt Erdogans ‘allergie’ niet te ontkennen. Dat ongetrouwd samenwonende studenten het nieuwe doelwit van de premier zijn, belichtte ik onlangs al op deze website. Sindsdien is de politie binnengevallen bij studentenonderkomens in de steden Istanbul en Manisa. Met belastingontduiking en geluidsoverlast als smoes, om het ontbreken van een wettelijke basis te omzeilen.

Toen de studenten werden ondervraagd over hun woonsituatie kwam de aap echter uit de mouw. In Manisa was gemengd samenwonen niet eens aan de orde. Drie samenwonende studentes ontvingen daar slechts twee jongemannen. Herenbezoek is nu ook een probleem voor de Turkse politieagenten, die een beetje beginnen te lijken op de Mutaween, de religieuze politie in Saoedi-Arabië. 

Erdogan beroept zich op de wensen van ouders. Zeker, er zijn veel aartsconservatieve ouders in Turkije voor wie het een gruwel is wanneer hun kroost ongetrouwd samenwoont. Maar lang niet alle conservatieve Turken vinden het legitiem om de politie deze religieuze zonde te laten bestrijden, in wat feitelijk particuliere woningen zijn.

Vicepremier Bülent Arinc stelt zich op als een van hen. Erdogan sprak zijn kritiek tegen, maar Arinc hield voet bij stuk. Dat wil zeggen, tot Erdogan terugkwam van een buitenlandse reis. Toen bond Arinc in. Het was echter niet de eerste keer dat hij moeilijk deed. Dat gebeurde ook al dit voorjaar, toen de politie een hardhandig einde maakte aan het geweldloos begonnen protest rond Istanbuls Gezipark.

Prediker

Hier past de kanttekening dat Arinc, in tegenstelling tot Erdogan, tot de AKP-vleugel behoort die het vertrouwen heeft van de invloedrijke, in de VS woonachtige prediker Fethullah Gülen. Laatstgenoemde doet de laatste tijd voor zijn doen nogal liberale uitspraken.

Zo beloofde hij onlangs dat hij persoonlijk een man in het gezicht zal slaan die een vrouw mishandelt. Een beladen opmerking in Turkije, waar de AKP in tien jaar weinig heeft gedaan tegen het alleen maar toenemende huiselijk geweld. En al helemaal uit de mond van een inspirator van een beweging waarin vrouwen nu niet bepaald een hoofdrol krijgen.

Spreekt deze opmerking desalniettemin in het voordeel van Gülen? Zou je geneigd zijn te denken. Dit soort uitspraken moeten echter begrepen worden als strategische manoeuvres binnen het conflict tussen Gülen en Erdogan dat Turkije sinds enige jaren meemaakt.

Wanneer Erdogan zwart zegt, zegt Gülen wit, zoiets. Daarom eerst maar eens zien wat er gebeurt wanneer Turkije een premier krijgt waar Gülen het wel mee kan vinden. Sceptische Turken vrezen dan hij dan met veel meer conservatieve en ondemocratische maatregelen akkoord zou kunnen gaan dan hij nu van Erdogan accepteert.

NSA

Terug naar het vermeende afluisteren door de NSA in Turkije. Sinds 2007 kreeg Washington daartoe alleen maar meer redenen. Zo is er het dialoogpartnerschap dat Turkije sinds twee jaar kent binnen de Shanghai Cooperation Organization (SCO), een verdragsorganisatie die met leden als Rusland en China een tegenhanger is van zowel de EU als de NAVO.

Of de Turkse plannen om een Chinees luchtafweersysteem aan te schaffen. Is wellicht een partijtje bluf om betere voorwaarden af te dwingen bij de uiteindelijke aanschaf van Amerikaanse Patriots, maar dergelijke moves van een NAVO-bondgenoot worden in Washington niet geapprecieerd.

Verder zijn er stapels aanwijzingen dat Turkije de helpende hand biedt (of bood) aan het met Al-Qaeda geassocieerde Al-Nusra Front in Syrië (*).

Stuk voor stuk zaken waar de VS meer over zal willen weten, en dat maakt Turkije tot een primair spionagedoelwit. Waarom horen we de Turkse regering daar nauwelijks over? Is het vertrouwen in het MILCEP-systeem dat Turkse regeringsleiders moet beschermen tegen afluisteren werkelijk zo groot? Lijkt nogal naïef.

Slaapkamer

Het is niet alleen de regering. De Turkse media winden zich evenmin op over de reële mogelijkheid dat de NSA het oor te luisteren legt in Ankara. Nu is men wel wat gewend als het om afluisteren gaat in Turkije, waar de meest wantrouwende burgers zo ver gaan om de batterij uit hun mobiele telefoon te verwijderen alvorens een pittig politiek gesprek te beginnen.

Erdogan werd ook afgeluisterd, nota bene ook in zijn slaapkamer. Daarna liet hij zijn politiebeveiligers vervangen door jongens met het keurmerk van de nationale inlichtingendienst MIT, een van de weinige staatsinstanties waar de premier volledig op kan vertrouwen.

Omdat MIT in tegenstelling tot de politie niet van onder tot boven geïnfiltreerd is door Fethullah Gülens volgelingen. Mooie kunst dat de Turkse media dit afluisterschandaal linea recta in verband brachten met de ruzie tussen Erdogan en Gülen, waarbij niet onvermeld mag blijven dat deze prediker zeer loyaal is ten aanzien van zijn Amerikaanse gastheren …

(*) Hierover maakte de Koerdische Saleh Muslim van de aan de PKK verbonden Democratische Uniepartij (PYD) in Syrië onlangs een interessante opmerking. Volgens hem heeft Turkije pas ‘zeer recentelijk’ de steun aan al-Nusra stopgezet. In de daaraan voorafgaande week viel op dat de Turkse politie aan de Syrische grens een lading verdachte chemicaliën in beslag nam, om kort daarna een vrachtauto met wapens in de stad Adana aan te houden die ook al Syrië als eindbestemming had.

Een half jaar geleden hoorde je niets over dergelijke politieacties. De chauffeur van de vrachtauto in Adana noemde een zekere Heysem Topalca als degene die opdracht gaf om de wapens op een bepaald adres af te leveren. Dezelfde Topalca werd ook genoemd door verdachten in verband met de catastrofale aanslag in de Zuid-Turkse stad Reyhanli in mei 2013. Volgens hen steunt Topalca jihadisten in Syrië.

Des te opmerkelijk is het dat de Turkse politie nog niet eens de moeite heeft genomen om hem een verklaring af te laten leggen. Maar misschien gebeurt dat nog nu Turkije al-Nusra niet meer steunt, zoals Saleh Muslim stelt.  

Peter Edel

Peter Edel is schrijver van ‘De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije’ (2012, uitgeverij EPO, Antwerpen).