Ook in Duitsland zelf zullen thema’s die er toe deden tijdens de verkiezingscampagne en waar voorheen weinig beweging in kwam, ernstig genomen moeten worden. De groeiende ongelijkheid of het ontbreken van minimumlonen bijvoorbeeld, om maar die twee te noemen.
De verkiezingen waren echter in de eerste plaats een triomftocht voor Angela Merkel die er de voorbije jaren als een moederkloek over waakte dat het schijnbare succes van de Duitse economie gevrijwaard bleef van alle Europees onheil dat heel wat lidstaten van de gedeelde eurozone trof. Duitsland was – volgens een aantal criteria althans – succesvol en samen met zijn economisch gewicht moest dat voldoende zijn om het debat over de richting van het Europees beleid lam te leggen. Begrotingsgestrengheid, een flexibele arbeidsmarkt, beperking van de dekkingsgraad van cao’s dat zijn de Duitse succesrecepten. Waar wachten de andere eurozonelidstaten op om die recepten toe te passen? Waartoe is een debat over de te kiezen koers nog nodig als Europa’s leidende natie zo duidelijk de ingeslagen weg bevestigt ?
Duurzame Duitse groei?
Men moet evenwel geen Nobelprijswinnaar in de economie zijn om het ‘Grote Duitse Economische Gelijk’ te doorprikken. Het Duitse succes is gebouwd op een overschot op de lopende rekening dat tussen 2005 en 2011 gemiddeld meer dan 6% bedroeg. Niet onmiddellijk te kopiëren dus, want iemand moet dat exportoverschot tenslotte ook willen invoeren. Ondanks de gestegen groei namen de reële lonen tussen 2000 en 2009 met 4.5% af. Niet verwonderlijk stagneert de binnenlandse consumptie als gevolg hiervan : Otto Normalverbraucher heeft gewoon geen budget meer voor een extra kappersbeurt, een fitnessabonnement, een restaurantbezoek of een avondje film.
Ondanks de klaarblijkelijke schitterende werkgelegenheidscijfers, neemt de werkgelegenheid in aantal uren veel minder toe. De stagnatie van de binnenlandse consumptie laat sterkere werkgelegenheidsgroei gewoon niet toe : de sterke daling van de werkloosheid in het voorbije decennium is vooral te danken aan een zwakke groei van de beroepsbevolking en de massale creatie van minijobs, deeltijdjobs waarvoor maximaal een derde van de normale werktijd gewerkt zou mogen worden, gezien je er maximaal 450 euro per maand mee kunt verdienen. Duitsland doet het dan misschien wel goed, of de Duitsers het goed doen is een ander paar mouwen.
Ook andere basisingrediënten van een florerende economie ontbreken in Duitsland. De investeringen (zowel overheids- als privé-) blijven ondermaats: in de periode 2011-2008 namen de investeringen in de eurozone met 13% toe, tegenover slechts 3.1% in Duitsland.
De ondermijning op lange termijn van het schijnbare Duitse succesmodel door het ontbreken van een vooruitziend bevolkingsbeleid is hallucinant : tegen 2050 zou de Duitse bevolking met maar liefst 15% afnemen, van 82 miljoen nu, naar 69,5 miljoen. Hoe de Duitse KMO’s in de toekomst hun zo gekoesterde technici, die ze in een uniek systeem van vakopleiding graag zelf vormen, nog gaan kunnen vinden is niet echt duidelijk…
Succesvolle export is dus de kern van het Duitse model. Regio’s die een paar kruimels van die exportmachine naar zich kunnen toehalen, zoals Vlaanderen, delen gedeeltelijk in dat succes. Voor hen is Duitsland de motor van de Europese economie. Voor andere Europese regio’s is het Duitse beleid een regelrechte ramp. De Duitse middenklasse is de voorbije tien jaar verschrompelt door de uitholling van de lonen. Voor eurozonelanden die via een gezond Duits consumptieniveau mee zouden kunnen profiteren van een florerend Duitsland, is het huidige Duitsland een ietwat geniepige concurrent die het spel niet eerlijk speelt door de onfatsoenlijk lage lonen, waardoor ook andere landen verplicht zijn hun lonen neerwaarts te corrigeren. Bovendien helpt Duitsland ook de binnenlandse markten in andere eurozonelanden om zeep door zijn eisen van begrotingsgestrengheid en sanering aan heel de eurozone op te leggen. Bovendien eist Duitsland dat de ECB zich strikt beperkt tot een rol van inflatiebestrijding, zonder oog voor de werkgelegenheid in heel de eurozone.
Verandering in zicht ?
De triomf van Merkel tijdens de voorbije verkiezingen laat niet toe te verhopen dat Duitsland én de EU op korte termijn een andere koers zou varen. De reactie van grote delen van de Europese bevolking is er één van afkeer van het Europese project, zodat de Eurosceptische partijen veel sterker de wind in de zeilen hebben, dan de progressieve partijen die Europa na de verkiezingen van mei 2014 in een andere richting zouden kunnen sturen. Merkel mag dan al een reputatie van uiterst gewiekste politica hebben, toch is ze zich – verblind door haar binnenlands succes ? – duidelijk onvoldoende bewust van het gevaar van Europese desintegratie dat om de hoek loert, als de stem van de Eurosceptici volgend jaar wellicht veel sterker zal doorwegen op het Europese politieke forum.
Op binnenlands vlak zal Merkel toch verplicht zijn met een progressievere partij dan de hare in zee te gaan, of dat nu de SPD dan wel de Groenen zijn. Voor de Duitse agenda zal dit alvast een verschil maken, want iedereen die met Merkel in zee wil gaan, weet dat hij de prijs die hij Merkel hiervoor moet laten betalen hoog genoeg moet zetten. In vorige coalities met de CDU hebben zowel de FPD als de SPD een zware electorale tol betaald voor het niet voldoende kunnen wegen op de politieke agenda. Ze weten dus dat ze in onderhandelingen boven hun gewicht moeten spelen. En Merkel weet dat ze een coalitiepartner iets wezenlijks zal moeten gunnen om überhaupt een partij over de streep te halen. Minimumlonen, een rechtvaardiger belastingsysteem, hogere lonen tout court, minder inkomensongelijkheid : deze thema’s zullen dus sowieso op de agenda staan, niet in het minst omdat voor de verkiezingen, de minst conservatieve zijde van de CDU reeds voldoende signalen heeft gegeven voor deze debatten open te staan.
De Duitse stempel op Europa
Dit voorzichtig optimisme geldt evenwel veel minder voor de Duitse stempel op Europa. De door Duitsland opgelegde marsrichting van snelle sanering, overdreven nadruk op lage openbare schuld, steun voor landen in nood onder de vorm van leningen door het Europees Stabiliteitsmechanisme, afhankelijk van het uitvoeren van een neoliberale agenda van snijden in de loonniveaus en het collectief overleg, en het afslanken van het overheidsapparaat, … dat alles wordt min of meer ondersteund door de Duitse socialisten. Zij hebben immers onder kanselier Schröder zelf heel zware offers opgelegd aan de Duitse bevolking door de Hartz-hervormingen, en kunnen het niet maken in de boulevardpers afgeschilderd te worden als degenen die toelaten dat de Zuid-Europese landen het zich kunnen permitteren achterover te leunen dankzij Duits belastinggeld.
Helaas zijn er nauwelijks politici zijn die de moed hebben dergelijke fabeltjes te doorprikken. Alleen al dankzij het renteverschil tussen de leningen die Duitsland aangaat om het ESM te spijzigen, en de leningen die de Zuid-Europese landen uit dat ESM krijgen, heeft de Duitse Bundesbank minstens 2 miljard euro verdiend in 2012. Het nog niet eens willen overwegen van een nieuwe Griekse schuldherschikking zal maken dat die 2[de] herschikking die er sowieso zit aan te komen weeral too little too late zal zijn, waardoor Griekenland in het moeras geduwd blijft, door de zogezegd solidaire lidstaten van de eurozone.
Triest ook is dat deze nefaste Duitse dominantie onvoldoende weerwerk krijgt van Europese politici die beter (zouden moeten) weten: de waarschuwingen voor een overdreven streng Europees begrotingsbeleid en saneringsaanpak in de landen in moeilijkheden, vanwege het IMF, de OESO of de G20 waren op een bepaald moment bij wijze van spreken oorverdovend Maar dit veroorzaakte slechts een heel oppervlakkige versoepeling in het tempo van saneren opgelegd door de Commissie en een koppig volhouden dat de door Duitsland ingefluisterde Europese keuzes de juiste waren. Zolang er geen politici van het kaliber als Jacques Delors, of de tandem Kohl-Mitterand opstaan, zullen de Angela Merkels van dit continent de Europese agenda blijven bepalen en blijft de Europese eenmaking op de stand van een flauw waakvlammetje staan. Een waakvlammetje dat dreigt gedoofd te worden door populistische windvlagen die in het Europa van vandaag uit alle richtingen komen.
Renaat Hanssens is adviseur voor de studiedienst van ACV
