Het jaarverslag van VN-Vluchtelingenorganisatie (Unhcr) spreekt opnieuw van records in 2022: het aantal mensen dat moest vluchten voor oorlog, vervolging, geweld of mensenrechtenschendingen steeg naar 108,4 miljoen. Dat is 19,1 miljoen meer dan het jaar ervoor, en meteen ook de grootste stijging ooit.

Van alle mensen die hun huis moesten ontvluchten, zijn er 35,3 miljoen vluchtelingen: mensen die een internationale grens overstaken op zoek naar veiligheid. Het overgrote deel (58 procent) zijn “ontheemden”: mensen die in hun thuisland blijven.

Oekraïne

De oorlog in Oekraïne was de belangrijkste oorzaak in 2022. Het aantal vluchtelingen uit Oekraïne steeg enorm, van 27.300 eind 2021 tot 5,7 miljoen eind 2022 – de snelste uitstroom van vluchtelingen ooit sinds de Tweede Wereldoorlog.

Ook Afghanistan blijft een hotspot, met name door herziene schattingen van het aantal mensen dat de voorbije jaren de grens met Iran is overgestoken. Ook eerdere schattingen door Colombia en Peru van het aantal Venezolaanse vluchtelingen zijn naar boven bijgesteld.

Maar het rapport toont tegelijk ook aan dat een vlucht lang niet altijd definitief moet zijn, en dat veel mensen vrijwillig en veilig naar huis terug kunnen keren. In 2022 keerden 339,000 vluchtelingen terug naar hun thuisland, met Zuid-Soedan, Syrië, Kameroen en Ivoorkust als belangrijkste terugkeerlanden. Ook 5,7 miljoen intern ontheemden keerden terug naar hun thuis, vooral in Ethiopië, Syrië, Myanmar, Mozambique en de DRC Congo.
Donker decennium

De cijfers bevestigden ook opnieuw dat lage- en middeninkomenslanden veruit de meeste ontheemden opvangen, en dus niet de rijke landen. De 46 minst ontwikkelde landen ter wereld, samen goed voor minder dan 1,3 procent van de wereldeconomie, vangen meer dan 20 procent van alle vluchtelingen op.

“Mensen over de hele wereld blijven buitengewone gastvrijheid tonen voor vluchtelingen en bieden bescherming en hulp aan mensen in nood”, zegt Filippo Grandi, Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN. “Maar er is veel meer internationale steun en een eerlijkere verdeling van de verantwoordelijkheid nodig, vooral met de landen die de meeste vluchtelingen opvangen.”

Donker decennium

In een reactie op de cijfers spreekt Jan Egeland van de Noorse Vluchtelingenraad (NRC) van een “donker decennium”. “Elk jaar ziet de wereld het aantal mensen op de vlucht toenemen, en doet vervolgens te weinig om ze te helpen of te beschermen”, zegt Egeland. “Het huidige aantal is waarschijnlijk al hoger dan 110 miljoen, door de explosieve aard van conflicten in landen als Burkina Faso en Soedan. Tegelijk blijven oudere conflicten smeulen onder de oppervlakte, en dreigen ze een nieuwe golf van ontheemding en lijden te veroorzaken als er geen politieke actie ondernemen wordt.”

Tegelijk moeten vooral de oorzaken aangepast, met name conflicten, zegt Grandi. “Deze cijfers laten ons zien dat sommigen veel te snel een conflict aangaan, en veel te traag naar oplossingen zoeken. Het gevolg is verwoesting, ontheemding en angst voor elk van de miljoenen mensen die met geweld uit hun huis zijn verdreven.”