“Is België vol? Of hebben we méér migratie nodig?”, koptitelt een nuchtere analyse van Dries De Smet over migratie in de weekendeditie van de Standaard van 27 en 28 januari januari. Een bijdrage zonder watermetaforen (‘asieltsunami’ of ‘overspoeld worden’) of hyperbolen, het kan nog.

Gezinshereniging passeert echter heel vlug de revue. Verwijzend naar het rapport van de Nationale Bank van België over de economische waarde van migratie, wordt naar asielmigranten en mensen die naar hier komen voor gezinshereniging – zeker op korte termijn – verwezen als ‘een ‘kostenpost”. Dat de oorzaak daarvan gebrekkig beleid rond gezinshereniging is, waardoor sociale mobiliteit gefnuikt wordt, ontbreekt in het publieke – en politieke – debat.

Daarover gaat mijn boek Gezinshereniging onder druk. Transnationaal sociaal werk. De vraag is wie wint er bij dit (gebrekkige) beleid?

“Een beleid dat mensen doet struikelen, leidt tot een samenleving die in haar geheel verliest”, zo stel ik in het boek.

Januskop van gezinsbeleid

Het beleid naar gezinnen toe heeft minstens een januskop. “Het gezin is de hoeksteen van de samenleving”, stelde CD&V-voorzitter Sammy Mahdi in augustus 2023 op sociale media, naar aanleiding de stigmatiserende manier waarop er over thuiswerkende moeders en vaders wordt gesproken. “Het wordt onderschat welke taken ze opnemen”, vult hij aan.

Niet alleen op politiek niveau, maar ook op persoonlijk niveau begrijpen politici heel goed hoe belangrijk ‘het gezin’ is. In een analyse over heimwee zoomt De Standaard in op het vertrek van Antwerps schepen voor Jeugd en Onderwijs Jinnih Beels (Vooruit) uit het televisieprogramma De Expeditie: Groenland: “Mijn gezin achterlaten: ik heb het daar verschrikkelijk moeilijk mee. Ik schrik van mezelf hoe moeilijk ik het daarmee heb. Dat gevoel van onbereikbaarheid is voor mij ondraaglijk.” Herkenbaar voor veel ouders. Nu de ‘Jinnih out the bottle’ is, zou het de geesten kunnen doen rijpen bij de sociaaldemocraten van Vooruit om hun standpunt over gezinshereniging aan te passen. Bij de presentatie van het migratiewetboek eiste Vooruit-kamerlid Ben Segers onlangs nog strengere regels voor gezinshereniging.

“Mijn gezin achterlaten: ik heb het daar verschrikkelijk moeilijk mee” (Jinnih Beels)

Het voorlopige (uitgelekte) ontwerpprogramma van Vooruit vertelt ons terecht dat er “kortere termijnen & betere omkadering bij gezinshereniging” nodig is. Het gebrek aan sociaaljuridische begeleiding aanpakken, en zorgen dat de aanvraag gezinshereniging in België kan aangevraagd worden, zou al een stap vooruit zijn. Maar het wordt nooit zo concreet in het ontwerpprogramma. Hoe dan ook, dat wordt helaas al gauw gevolgd door het “verhogen (van) de inkomensvereiste om gezinnen beter te beschermen tegen armoede, met respect voor de Europeesrechtelijke waarborgen.”

De inkomensvereiste is vandaag al 120 procent van het leefloon (2048,53 euro per maand, te bewijzen met arbeidscontract en loonfiches). Dat bedrag verhogen zal de facto op wettelijke grenzen stoten. In het ontwerpprogramma van Vooruit wordt trouwens geen enkel onderscheid gemaakt tussen types gezinshereniging, die totaal andere omkadering vragen en totaal andere aanpak.

Het is niet de enige politieke roep om strenger en harder: “Zonder moratorium op gezinshereniging met subsidiaire bescherming en een verstrenging van de gezinshereniging met erkende vluchtelingen, blijft het dan ook dweilen met de kraan open,” stelde kamerlid Theo Francken (N-VA) in juli 2023.

Kortom, de woordelijke vanzelfsprekendheid waarmee Belgische gezinnen, moeders en vaders door politici worden verdedigd, staat op gespannen voet met ‘de praat en daad’ ten aanzien van vluchtelingengezinnen.

Het recht op gezinshereniging onder druk

Vluchtelingen hebben het recht om met hun gezin te worden herenigd. De wet lijkt op het eerste zich helder. Maar tussen die werkelijkheid van de wet op papier en de ervaring van vluchtelingengezinnen gaapt een diepe kloof. Vluchtelingengezinnen struikelen onderweg.

Op basis van tientallen interviews met vluchtelingengezinnen, ontrafelde ik de voorbije vier jaar de moeilijke trajecten van gezinshereniging. Het beleid en dito wetgeving over gezinshereniging zijn sinds 2011 alleen maar verstrengd. België werd recent veroordeeld door het Europees Hof van Justitie (EhvJ), omdat de overheid vluchtelingengezinnen niet mag dwingen zich aan te bieden bij een buitenlandse diplomatieke post voor de aanvraag voor gezinshereniging. Het zogenaamde ‘Afrin-arrest’ van het EHvJ dwingt het beleid via juridische weg tot aanpassingen.

Politiek wordt er echter weinig tot geen vooruitgang geboekt. De voornaamste vooruitgang is dat een circulerend wetsvoorstel in de kern van Vivaldi over gezinshereniging geblokkeerd is. En er dus geen verdere verstrenging is. Er kwam wel – voor een uitzonderingsprocedure – een nieuw afgeleid verblijfsrecht voor de ouder die de minderjarige begunstigde van internationale bescherming begeleidt in België, alsook voor de andere ouder die nog in het herkomstland verblijft, ongeacht de grond waarop de minderjarige werd erkend als vluchteling.

De voornaamste vooruitgang is dat een circulerend wetsvoorstel in de kern van Vivaldi over gezinshereniging geblokkeerd is. En er dus geen verdere verstrenging is

Het traject naar ‘verblijf’ is hobbelig door de moeilijke en dure procedure, en een totaal gebrek aan sociaaljuridische ondersteuning. De huidige wetgeving en operationalisering van de procedure gezinshereniging voor vluchtelingen, vormen in de praktijk een parcours hordenlopen die gezinsleden langdurig uiteendrijft in tijd en ruimte. Zoals een Syrische vluchteling getuigt: “Ik heb mijn familie, mijn dochtertje, drieënhalf jaar niet gezien. Toen ik Syrië verliet, was ze een jaar en vier maanden, maar nu is ze vijf jaar oud. Ik zie mijn dochter opgroeien en opgroeien. Ik ben een papa via internet. Het is niet echt ‘papa zijn’. Soms, als ze mensen bezoekt, vraagt ze waarom die een papa hebben en waarom zij geen papa heeft. ‘Is het echt mijn vader of niet echt mijn vader.’ Het doet me altijd pijn. […] Het is onmenselijk, maar het is legaal.”

Bricoleren

Vluchtelingengezinnen die na (teveel) jaren herenigd worden, vinden ook na de gezinshereniging weinig ondersteuning. De bestaande gezinsbegeleiding en hulpverlening op Vlaams niveau is geenszins op maat van vluchtelingengezinnen. En gezinsleden zijn pas ‘cliënten’ eens ze in België zijn. Kortom, er is geen preventief beleid dat pedagogisch medieert ‘tijdens’ de procedure gezinshereniging. De schaduwkosten van dat beleid, om de opgelopen schade te herstellen en gezinnen terug toekomstperspectief te geven, zijn enorm. Ondertussen werden (noodgedwongen) financiële hefbomen zoals de schooltoelage en het groeipakket voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen gekortwiekt. Omdat het geld in handen van mensensmokkelaars terechtkomt. Het vormde wel de levenslijn om de (dure) gezinshereniging alsnog mogelijk te maken voor minderjarigen.

Sociale professionals perfectioneren zich in die context tot bricoleurs, om zo goed als ze kunnen rechten die op papier staan om te buigen tot rechten in de praktijk. Vaak met expertise die ze al doende verwerven, en grensoverstijgend inzetten ondanks het geijkte beleid. De vraag waarmee het boek afsluit is wie er wint bij dit beleid? Het antwoord op de vraag hoe succesvol migratie is, hangt af van een ander beleid dat van ‘het recht gezinshereniging’ ook een hefboom maakt en bestaande drempels wegwerkt, zodat gezinnen ‘kunnen’ stijgen op de ladder en een toekomst kunnen uitbouwen. Terwijl Belgische gezinnen als hoeksteen van de samenleving worden gezien, komen vluchtelingengezinnen eerder ‘in’ de hoek van de samenleving terecht omdat ze over allerlei stenen struikelen. Nu de ‘Jinnih out the bottle‘ is, kunnen de geesten misschien rijpen voor een rechtvaardige gezinshereniging, die dat struikelen vermijdt?

Gezinshereniging onder druk. Transnationaal Sociaal werk van Pascal Debruyne is uit bij EPO

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier