MIJN STANDPUNT ALS LID VAN VLAAMSE SECTORRAAD MEDIA IN HET KADER VAN DE DISCUSSIE OVER HET ADVIES INZAKE DE NIEUWE BEHEERSOVEREENKOMST VOOR DE VRT
– Luc Vanheerentals
 
VRT MOET MEER INVESTEREN IN NIEUWSDIENST
Als vertegenwoordiger van de journalistenvereniging wil ik vooral focussen op de nieuws- en duidingsprogramma’s. We zijn hierbij in goed gezelschap, want zowel in de publieks- en stakeholdersbevraging, die de sectorraad organiseerde, wordt nieuws en duiding aangestipt als dé belangrijkste opdracht van de VRT. In de publieksbevraging scoort de informatieve taak van de openbare omroep qua belangrijkheid met een gemiddelde van 9,5 op 10 ver boven educatie (8,2), ontspanning (8,7) en cultuur (7,9) (blz.48) en ook bij de stakeholders wordt het brengen van nieuws en duiding gepercipieerd als dé belangrijkste kerntaak van de openbare omroep (blz.63).
Uit de publieksbevraging blijkt een grote tevredenheid met het actuele aanbod aan nieuws en duiding. 85,6 procent is tevreden over het nieuwsaanbod op de radio en 74,9 procent over de duiding. Voor TV is dat respectievelijk 87,9 en 74,7 procent. Heel wat stakeholders – vooral vanuit het middenveld – zijn echter bezorgd over de toenemende vervlakking in het nieuwsaanbod en wijzen op de eenzijdigheid van het nieuwsaanbod (bv. te weinig buitenlandse berichtgeving), de vervlakking van de informatie (bv. in gesprekken met politici), een gebrekkige representatie van bepaalde bevolkingsgroepen (bv. beeldvorming allochtonen niet steeds objectief) en een gebrek aan expertise op de redacties. Men vreest dat het nieuws hoe langer hoe meer heel snel, ‘catchy’ en hapklaar moet zijn, ten koste van de diepgang. Er is kritiek op het teveel aan faits divers, randnieuws, dramademocratie…
Een aantal stellingnamen van stakeholders over vervlakking en eenzijdigheid zijn eerder gratuit en niet door onderzoeksgegevens onderbouwd. Zowel vanuit het publiek als vanuit de stakeholders is er echter de onmiskenbare vraag om het kwalitatief beter te doen en bijvoorbeeld onderzoeksjournalistiek meer kansen te geven. Zo is in de publieksbevraging slechts 34 procent tevreden over de actuele situatie op vlak van onderzoeksjournalistiek en wil liefst 58,6 procent meer. 67,1 procent vindt ook dat de VRT meer moet investeren in eigen Vlaamse nieuwsreportages en documentaires. We staan vanzelfsprekend achter dit pleidooi, net als achter de stelling dat de openbare omroep dé norm en standaard moet zijn op vlak van journalistiek in Vlaanderen en niet beïnvloed mag worden door kijkcijfers of commerciële overwegingen. Hiertoe moeten nieuwsredacties meer middelen krijgen om te investeren in journalisten, opleiding, deskundigheid, specialisatie…
De VRT moet op vlak van nieuwsvoorziening dé lat te leggen en normbepalend zijn tegen de actuele tendensen in van “commercialisering van het nieuws”. ‘ Zowel in het journalistiek aanbod, als praktijk, als in opleiding en begeleiding moet de VRT dé kwaliteitsmaatstaf zijn voor het volledige landschap’, aldus de onderzoekers die de stakeholders bevroegen. Om dit te bereiken moet de nieuwsdienst van de VRT – hiermee wordt het geheel bedoeld van redacties die met nieuws en duiding bezig zijn – meer middelen krijgen om bijkomende journalisten aan te werven en te voorzien in voldoende opleiding en bijscholing. Journalisten moeten de tijd krijgen om zich volledig te specialiseren in bepaalde thema’s, hun stukken dagdagelijks degelijk uit te werken en zoveel mogelijk aan onderzoeksjournalistiek te kunnen doen. Onderzoek moet uitwijzen hoeveel journalisten er in de diverse nieuws- en duidingprogramma’s van de openbare omroep nodig zijn om de na te streven hoge kwaliteit te halen. Eenmaal deze “facts en figures” bekend zijn moet de VRT in de beheersovereenkomst verplicht worden deze bezetting op redacties te halen.
Nieuws en duiding moeten losgekoppeld worden van de kijkcijfers. De publiekscriteria mogen niet gelden voor journaal en duidingsprogramma’s. De beheersovereenkomst moet expliciet aangeven dat de kwaliteit van nieuws en duiding dient te primeren. Een ander duidelijk statement in de publieksbevraging, waar wij volledig achter staan, is dat 94,8 procent vindt dat de betrouwbaarheid van de informatieprogramma’s primordiaal is boven snelheid. De VRT moet omwille van de onmiskenbare evolutie en modernisering van nieuwsdragers ook verder investeren in haar online-nieuws. Ook in de publieksbevraging is 73,7 procent voorstander van een uitgebreide nieuwssite. Ook voor het onlinenieuws geldt de regel dat altijd en overal de betrouwbaarheid moet primeren op de snelheid. De VRT mag zich niet ten koste van de betrouwbaarheid laten meeslepen in de actuele concurrentiestrijd in het medialandschap om het snelste nieuws te kunnen brengen. Ook hier mag de kijk- of luistercijfers geen dominante rol spelen. Voorts dient de redactie buitenland uitgebreid en moet er meer plaats worden voorzien voor buitenlandse items in de nieuwsprogramma’s. Via dit online-nieuws moet zoveel mogelijk audiovisueel materiaal en teksten gratis ter beschikking gesteld worden van andere media. Dat geldt ook voor archiefmateriaal.
 
In de publieksbevraging komt tevens een onmiskenbare vraag naar voor “naar objectieve en neutrale berichtgeving waarbij alle politieke en ideologische stromingen aan bod komen” Bij de stakeholders heet het “ dat onpartijdige, deskundige en objectieve berichtgeving cruciale peilers zijn voor de werking van een democratische samenleving”. De legitimiteit van de openbare omroep staat of valt dan ook grotendeels met de nieuwsberichtgeving die ze op een non-profitbasis brengen. Aanscherping van deontologische codes kan enkel in overleg met de nieuwsredacties en redactieraad van de VRT uitgewerkt worden. De beoordeling over de toepassing ervan kan enkel door organen waarin journalisten het voor het zeggen hebben. De redactie moet onafhankelijk kunnen werken zonder druk van buitenaf. Politieke druk moet alleszins worden geweerd.
Heel wat stakeholders – onderwijssector en de rest van het middenveld – vinden voorts dat de publieke omroep een evenwichtige representatie van bevolkingsgroepen in haar aanbod en verslaggeving over die groepen dient na te streven, maar op beide vlakken tekortschiet. De openbare omroep heeft de afgelopen jaren op dat vlak al heel wat inspanningen geleverd, maar het is goed dat de doelstellingen op dat vlak nog eens heel expliciet vermeld worden.
 
Uit de publieke bevraging blijkt voorts onder meer dat de helft (53,1 procent) van de ondervraagden meer aandacht wil voor ernstige onderwerpen zoals politiek en economie. De andere helft (46,8 procent) daarentegen vraagt meer aandacht voor faits divers en lichte onderwerpen. Een ander duidelijk statement uit de publieksbevraging is dat de nieuwsuitzendingen in de eerste plaats voor iedereen toegankelijk en verstaanbaar zijn. De kwaliteit van de nieuws- en duidingprogramma’s moeten zowel op Een als op Canvas en Ketnet (jeugdjournaal) zeer hoog zijn, maar wellicht is het aangewezen om de moeilijke uitwerking van thema’s bij voorkeur op Canvas te brengen en de lichtere behandeling van onderwerpen op Eén.
We willen geen verdere besparingen op het budget van de VRT en voor de nieuwsdienst moeten de middelen worden uitgebreid, desnoods ten koste van de puur amusementsprogramma’s. Wij pleiten in de eerste plaats immers voor een inhoudelijk kwalitatieve openbare omroep.. We kunnen hierbij natuurlijk niet langs de actuele besparingsoperatie binnen de VRT heen. Deze treft immers ook de nieuws- en duidingsprogramma’s. Pure nieuwsuitzendingen en de dagelijkse duidingprogramma’s moeten 5 procent besparen op de programmakosten.  Andere programma’s zoals Phara, Volt, Zevende Dag en dergelijke moeten zelfs 10 procent besparen. Daarnaast wordt tevens al een hele tijd op een sluipende manier bespaard wordt op de nieuwsredacties. Zo worden al geruime tijd mensen die op pensioen gaan of de redactie verlaten om andere redenen niet meer vervangen. Vraag is wat hiervan de consequenties zullen zijn voor de werking van de nieuwsredacties op langere termijn. Dit dient dringend te worden onderzocht. De huidige evolutie op de nieuwsredacties gaat immers in tegen wat het publiek en de stakeholders van de openbare omroep verwachten. In het kader van de beheersovereenkomst moeten deze besparingen op de nieuwsdienst op korte termijn volledig worden teruggeschroefd.
 
TOT SLOT EEN PAAR DUIDELIJKE STELLINGEN:
1.De nieuwsdienst moet meer middelen krijgen om de kwaliteit op te drijven en onderzoeksjournalistiek meer kansen te geven. Onderzoek moet uitwijzen hoeveel journalisten nodig zijn om de beoogde kwaliteit te halen. Deze ‘facts and figures’ moeten in de beheersovereenkomst opgenomen worden.
2.Nieuws en duiding moeten volledig losgekoppeld worden van criteria op vlak van kijkcijfers. Aansluitend hiermee moet iedereen erkennen dat nieuws in de eerste plaats betrouwbaar moet zijn en de snelheid van de berichtgeving, ook in het online-nieuws, slechts secundair.
3.De redactie buitenland dient uitgebreid te worden en in het nieuwsaanbod dient meer plaats te worden voorzien voor buitenlandse items. De doelstellingen over evenwichtige representatie van bevolkingsgroepen in aanbod en verslaggeving dienen expliciet te worden gemaakt en vermeld.
4.Onlinenieuws moet verder uitgebouwd worden. De criteria over de kwaliteit van het nieuws en betrouwbaarheid boven snelheid moeten ook hier onverminderd gelden. Via dit kanaal moet ook zoveel mogelijk audiovisueel materiaal en teksten gratis ter beschikking worden van andere media. Dat geldt ook voor archiefmateriaal.
5.We zijn omwille van de duidelijke vraag bij het publiek en stakeholders naar objectieve en neutrale berichtgeving niet gekant tegen een eventuele vraag naar aanscherping van de deontologische codes, maar dit kan enkel in nauw overleg met de nieuwsredacties en redactieraad. De beoordeling van de praktijk dient steeds door journalisten te gebeuren.
6.De kwaliteit van alle nieuwsprogramma’s moet hoog zijn, maar de moeilijkheidsgraad van de behandeling van de onderwerpen mag op Canvas hoger zijn dan en op Eén iets lichtvoetiger. Ook in nieuwsprogramma’s voor de jeugd moet voldoende geïnvesteerd worden.
7.De VRT moet de komende jaren minimaal haar huidig budget behouden en nieuwe besparingen zijn uit den boze. Binnen het VRT-budget moet alles meer geld uitgaan naar nieuwsredacties, desnoods ten koste van de amusementprogramma’s. De gevolgen van de actuele besparingsoperatie voor de nieuwsredacties dienen de komende jaren volledig teruggeschroefd te worden.
Luc Vanheerentals