Vaccinatiebereidheid in België bij jonge volwassenen

dinsdag 8 juni 2021 13:31

Spread the love

“Gaat u zich laten vaccineren?”

We hebben het allemaal gehoord. De vraag die ons bezighoudt: zullen mensen zich vrijwillig laten inenten? Tot nu toe is vaccinatie tegen COVID-19 niet verplicht. Wie zich sneller wil laten vaccineren, kan zich op de reservelijst inschrijven. Binnenkort zal het eerste deel van de vaccinatiecampagne voor 60-plussers en risicopatiënten afgerond zijn, dan komt de tweede fase van de vaccinatie voor de hele volwassen bevolking. Tijdens deze fase krijgt iedereen een oproep om zich in het vaccinatiecentrum van zijn woonst en op een bepaalde datum en uur aan te bieden. Vanaf 3 juni heeft iedereen boven de 18 jaar de mogelijkheid om een vaccin te krijgen. Maar hoe is de vaccinatiebereidheid bij de jonge Belgen?

Elke twee weken rapporteert een onderzoeksteam van de UCLouvain, de ULB en de UGent de resultaten van de laatste opiniepeiling bij duizenden meerderjarigen. Deze universiteiten verrichten samen een reeks studies naar het gezondheidsgedrag van de bevolking rond corona. Op basis van deze studies hebben ze een Motivatiebarometer opgericht, een nieuw platform die een brug tussen de theorie en de praktijk van de coronacrisis slaat. Het laatste rapport gaat over de “Motivatie voor de maatregelen en vaccinatiebereidheid op weg naar de zomer”. Inderdaad onderzoekt dit dertigste rapport hoe mensen in België bereid zijn om zich te laten inenten voor de zomer. Olivier Luminet, hoogleraar in de gezondheidspsychologie aan de UCLouvain en één van de onderzoekers die aan het onderzoek heeft meegewerkt, geeft meer details over de aard van de vaccinatiebereidheid.

Learn about the Biggest COVID Motivation Measurement – https://t.co/9udSyCGiKc pic.twitter.com/TeWVaDkbbW

— Self-Determination (@centerforSDT) June 3, 2021

Snelheid versus veiligheid

In de allereerste fase zijn mensen ouder dan 85 jaar en 60-plussers met onderliggende aandoeningen gevaccineerd. “Omdat ze meer risico’s op een ziekenhuisopname lopen, zijn deze mensen meer bereid om zich te laten inenten”, legt Luminet uit. Over het algemeen kampen jonge mensen minder met ernstige covidsymptomen. Momenteel is er geen specifieke behandeling voor het coronavirus dat erg besmettelijk is. Om de verspreiding van het virus en zijn varianten tegen te gaan, zetten overheden en firma’s de grote middelen in voor het ontwikkelen van een vaccin.

Eén jaar later zijn er nu een aantal vaccins beschikbaar op de markt gekomen. De snelheid waarmee een entstof wordt ontwikkeld, doet bij sommige mensen vragen rijzen over de betrouwbaarheid ervan. Nooit in de geschiedenis werd een vaccin zo snel beschikbaar gekomen. Het duurde in vorige gevallen meestal jaren om een gepast vaccin te ontwikkelen. Hoewel de meeste farmaceutische firma’s de toestemming van de bevoegde organen hebben gekregen, komen er bij sommige mensen vragen op over de veiligheid van het vaccin. Bovendien vragen sommigen zich af hoe effectief het vaccin is. Bij apothekers en artsen kunnen burgers terecht met vragen over de ontwikkeling van vaccins. Dat het zo snel gaat, heeft te maken met twee factoren. Enerzijds hadden onderzoekers eerdere onderzoeken naar dergelijke virussen (SARS en MERS) uitgevoerd. Ze moesten dus niet vanaf nul beginnen. Anderzijds worden de grote middelen ingezeten om een vaccin te ontwikkelen.

Meer wantrouwen bij vrouwen

Onlangs, op woensdag 26 mei, is een buitenlandse vrouw in België overleden na toediening van het Johnson & Johnson-vaccin. Blijkbaar zou de doodsoorzaak een gevolg kunnen zijn van de inenting. Aangezien het slachtoffer jonger dan 40 jaar was, hebben de federale en regionale ministers van Volksgezondheid beslist om mensen onder 40 jaar geen Johnson & Johnson-vaccin meer te geven. Sindsdien wordt het AstraZeneca-vaccin enkel nog aan 40-plussers toegediend. Nochtans, voor mensen jonger dan 40 jaar die al een eerste prik van AstraZeneca hebben gehad, blijft de afstand voor de tweede prik met AstraZeneca gelden.

Doordat er restrictie op leeftijd bestaat voor het AstraZeneca-vaccin, wegens de link met trombose, worden ook mensen van andere leeftijden onzeker over de veiligheid van dit vaccin. De Gemeenschappelijke Gemeenscommissie heeft gemerkt dat mensen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vaker het vaccin AstraZeneca weigeren. Dit kan komen door de media die meer aandacht besteden aan negatieve bijwerkingen dan bij voorgaande vaccins.

Vooral jonge vrouwen lijden aan zware trombose maar het blijft een zeer marginaal probleem. Volgens het Europees Geneesmiddelenagentschap is het risico (1 tot 4 gevallen per 1 miljoen dosissen) bijzonder klein. Dit is daarom geen reden om het inenten van AstraZeneca te stoppen, pleit het agentschap. Hoewel er weinig kans is op zware effecten, hebben vooral meer jonge vrouwen vaccinvrees. Volgens onderzoeker Olivier Luminet zijn ze wantrouwiger omdat ze bang zijn dat het vaccin gevolgen zou hebben voor hun vruchtbaarheid². Dat gerucht wordt echter ontkend.

Luminet legt uit hoe de laatste jaren er ook een nieuwe protestbeweging tegen de anticonceptiepil is ontstaan. Momenteel wordt er veel aandacht besteed aan de negatieve effecten van de pil, waaronder ook een heel kleine kans op trombose, wat invloed heeft op de keuze die vrouwen maken. Volgens Luminet speelt dit mede een rol, waarom sommigen hun afkeuring over het vaccinatiebeleid uitspraken na de vermelding van uitzonderlijke tromboses bij AstraZeneca. Hoewel het gevaar op ernstige complicaties klein is, blijft de bezorgdheid groot bij sommige vrouwen, aldus Luminet.

De rol van de media in de vaccinatiecampagne

Ook vanwege de gebrekkige productie en de leveringsproblemen van de vaccins in de beginperiode, is de publieke opinie verdeeld. Daar komen nog twee andere elementen bij, zoals de verspreiding van de varianten en de onzekerheden over de verschillende vaccins. Dat geldt vooral voor degenen die argwaan koesteren tegenover de media volgens Luminet. Er was al een anti-vaccinatiebeweging ontstaan onder mensen die niet geloven in de media, noch in de gezondheidsdeskundigen. De Motivatiebarometer, die uit het rapport is voortgekomen, maakt een onderscheid tussen anti-vaxxers en vaccinatietwijfelaars. De anti-vaxxers drukken een diep verzet uit tegen de overheid.

De laatste tijd stellen de media dat de vaccinatiebereidheid lager ligt in het zuiden van het land. In het VRT-programma De Zevende Dag (25/04/2021) benadrukken de minister van Volksgezondheid Wouter Beke (CV&V) en de Vlaamse minister-president Jan Jambon (N-VA) de zogenaamde verschillen tussen Franstaligen en Nederlandstaligen. Zo opperen ze dat in Vlaanderen sneller versoepeld zou kunnen worden als het tempo in Wallonië en het Brussels Gewest geen gelijke tred houdt met Vlaanderen. Volgens politicoloog Pascal Delwit proberen deze politici met deze uitspraken de politieke aandacht af te leiden door middel van het opstoken van nieuwe communautaire twisten.

Lendemain de veille.
Où on se rend compte que des stratégies communicationnelles vieilles comme le monde fonctionnement toujours aussi bien.
Mon président de parti est en difficulté: une contre-communication communautaire et on parle d'autre chose pendant deux jours.

— Pascal Delwit (@PDelwit) April 27, 2021

Eind april was ruim 26 procent van de Belgische bevolking volledig gevaccineerd. In Wallonië lag het percentage zelfs iets hoger dan in Vlaanderen. Op maandag 27 april bedroegen de percentages respectievelijk 7,62% en 6,71%. Sindsdien liggen de cijfers net andersom. Dat bewijst dat er geen significant verschil is qua aantal vaccinaties. In Brussel is de vaccinatiegraad het laagst (5%). Momenteel blijkt het verschil relatief groot. Als hoofdstad heeft Brussel specifieke kenmerken waarmee rekening gehouden moet worden. Nu is het verschil tussen het Brussels Geweest en de rest van België relatief groot.

De cijfers van Sciensano over het aantal inentingen leiden tot een vertekening van de werkelijkheid, volgens de GGC, de Gemeenschappelijke Gemeenscommisie. In Brussel hebben veel pendelaars zich laten inenten die niet geteld worden bij de cijfers van het Brussels Gewest. Veel zorgleners hebben hun prik gekregen op hun werkplaats, maar deze dosissen worden bij het gewest van hun woonplaats geteld.

Bovendien is de vergelijking met de twee andere regio’s ongepast. Brussel is heel wat kleiner dan Vlaanderen en Wallonië, daardoor klinkt het resultaat bijzonder homogeen. Bijvoorbeeld, in Vlaanderen zijn er veel oude mensen aan de kust. In dit gebied is het aantal vaccinaties daardoor hoger dan in de rest van de regio. Zoals eerder vermeld heeft Brussel als hoofdstad een bijzondere status en zou het interessanter zijn om het eerst met andere steden te vergelijken, zoals Antwerpen, in plaats van met regio’s. In Antwerpen is het aantal vaccinaties niet hoger dan in Brussel. Op zondag 30 mei was 14 procent van de bevolking volledig gevaccineerd in Antwerpen, terwijl in Brussel het percentage ligt op 15 procent.

De belangrijkste motivatiefactoren

Uit het onderzoeksrapport van de drie universiteiten blijkt dat de respondenten meer gemotiveerd waren in januari dan in april 2021. Nochtans is in april 74 procent van de personen die eerder twijfelden over vaccinatie, later toch overtuigd geraakt van het belang van het vaccin. Dit toont aan dat de vaccinatiebereidheid voortdurend evolueert, vooral onder de vaccinatietwijfelaars. De onderzoekers stelden een lijst op van de belangrijkste criteria die hun keuze beïnvloeden. Op de eerste plaats komt de vrijwillige motivatie. Daarna volgen het wantrouwen, de weerstand, de externe motivatie (of “moet”-ivatie) en de inspanning.

Olivier Luminet maakt een onderscheid tussen vrijwillige en externe motivatie. In het eerste geval is er sprake van een duidelijke intentie om zichzelf te beschermen, maar ook om besmetting van anderen te voorkomen. 56-plussers zijn, niet verrassend, meer vrijwillig gemotiveerd. Bij de jongste bevolkingsgroep waren de dertigers minder gemotiveerd dan de twintigers. Dit wordt ook autonome motivatie genoemd: burgers die zelf bereid zijn om zich te laten prikken. En de terugkeer naar een normale situatie wordt door hen als een positief gevolg van de vaccinatie beschouwd. In tegenstelling daarmee wordt “mo(e)t”-ivatie door externe factoren veroorzaakt. De motivatie voor het vaccin wordt ook verhoogd door een soort plichtsbesef. Onder zware sociale druk of om op vakantie te kunnen gaan, de externe motivatie blijkt geen goede oplossing.

“Eigenlijk had ik geen vertrouwen in de farmaceutische industrie. Toen heb ik het aan mijn huisarts gevraagd”. Thomas (26)

Drie jongeren vertellen over hun motivering voor vaccinatie. Thomas is 26 jaar en woont bij zijn ouders. Hij is sportleraar op een lagere school en hij wacht op zijn dosis. Eerder twijfelde hij nog of het vaccin effectief zou zijn. “Eigenlijk had ik geen vertrouwen in de farmaceutische industrie. Toen heb ik het aan mijn huisarts gevraagd. En na enig nadenken, voelde ik me bereid tot vaccinatie”, getuigt Thomas. Net zoals hij hebben de meeste ondervraagden hun huisdokter geraadpleegd. Naast de huisarts zijn de apotheker of de verpleegkundige ook invloedrijke figuren. Het rapport stelt daarentegen vast dat getuigenissen van bekende personen of leeftijdsgenoten amper invloed hebben.

Hier is wel sprake van vrijwillige motivatie. De belangrijkste reden die Luminet noemt, is de motivatie om ouders en grootouders niet te besmetten. Zoals eerder gezegd omvat de Motivatiebarometer een lijst met motivationele aspecten. Uit de enquête van het rapport blijkt dat de meeste ondervraagden van plan zijn zich te laten prikken. In december zei 56 procent vrijwillig zijn vaccin te gaan halen, terwijl in januari dit percentage reeds 77 procent bedroeg. Meestal wordt de vaccinatiebereidheid door verantwoordelijkheidszin aangewakkerd.

Zo ook bij Pauline, een 24-jarige studente. “Persoonlijk heb ik geen bezwaar tegen de vaccins. Ik ben heel close met mijn oma en ben bang dat ik haar leven in gevaar breng. Zonder angst haar kunnen bezoeken, dat vind ik heel erg geweldig”, vertelt Pauline. Om die reden is ze gemotiveerd geraakt om zich te laten vaccineren. Pauline is ook van plan om op vakantie of naar (mogelijke) festivals te gaan: “Op die manier zou ik met rust gelaten worden, want ik ben het gewoon beu geworden. Na een pechjaar is ontspanning meer dan welkom!”

Vaccinvrees en “vaccin shaming”

Emma is een 25-jarige vrouw die momenteel geen prik wil. Bijna elke dag werkt ze thuis waar ze samenwoont met haar man. Vanwege hun jonge leeftijd zijn geen van beiden nog gevaccineerd. In tegenstelling tot Emma zou haar partner zijn prik niet weigeren, maar hij zou graag zijn coronavaccin mogen kiezen. Wat Emma betreft, heeft ze wat twijfels over de vaccinatie tegen corona. “Naar verluidt zijn deze met een nieuwe technologie ontwikkeld. Daarom zou ik liever willen wachten tot er meer bekend is over mogelijke lange termijn-effecten”, duidt de studente.

Pfizer en Moderna maken gebruik van de nieuwe mRNA-technologie. Het is voor het eerst dat zo’n techniek wordt toegepast. “Net zoals bij klassieke vaccins is er geen risico dat het vaccin een eventuele infectie zou verergeren. Bovendien worden mRNA-vaccins ook uitvoerig getest op hun veiligheid”, staat te lezen op de website Laatjevaccineren.be.

Volgens Oliver Luminet, is het normaal om te twijfelen. Deze vaccins zijn nieuw, het is moeilijk te bepalen wat voor ons het beste is. Maar op de lange termijn lost het de problemen van de verspreiding van het virus niet op, waarschuwt Luminet. “Zelfs als er nu al studies zijn die het tegendeel bewijzen, vind ik het momenteel nog te vroeg”, zegt Emma. “Tevens voel ik me in zekere zin gedwongen om me te laten inenten. Mensen kijken even vreemd naar mij als ik zegt dat ik vaccinvrees heb”, getuigt Emma.

Om die reden is het volgens Luminet belangrijk om een vaccinatiecampagne te lanceren die zich nu op vaccintwijfelaars moet richten. Er komt nog een volgende Motivatiebarometer om precies te weten hoe dit zou moeten gebeuren. “Het is in ieder geval duidelijk dat vaccinatie niet verplicht moet zijn en er geen vorm van dwang mag worden gevoeld. Ook mag er geen schuldgevoel aangepraat worden. Integendeel, dat werkt contraproductief”, verklaart Olivier Luminet. Het blijft noodzakelijk de vaccinatiecampagne aan te passen en om met nieuwe argumenten te komen.