Naast onze reeks teksten in het kader van het Mini-Science-Fiction-Festival Entropic Empire (onder het motto: “filosofie van de gerealiseerde science fiction/ science fiction als gerealiseerde filosofie”), waarvan District Nine de ambitieuze opener vormde, (see elsewhere on this blog – de film wordt op groot scherm vertoond in Cinema RITS op 4 december – in een double bill met de SF-klassieker Blade Runner, 2 € entree!) is er in het kader van de “lessen in urgentie” ook een microreeks over ‘Documenting infrareality’. Met documentaires over de donkere achterkant van onze werkelijkheid. De eerste film in die reeks in Cinema RITS (en wellicht ook op andere verrassingslocaties), is reeds voorbij. Zoals Morpheus zegt: ‘Time is always against us’. Maar hier toch de inleiding die werd verzorgd door Romancier Jeroen Theunissen (toevallig ook docent aan het RITS) en speciaal voor deze gloednieuwe blog ‘Lessen in urgentie’, voor dit open (en open source) electronisch leer-en-discussieplatform (als experimentele beantwoording van de vraag: wat betekent reflectie & theorie in een kunst&mediaschool aan het begin van de 21ste eeuw?) – uitgeschreven. Dank u wel, Jeroen. Er komt minstens nog een film in die reeks in Cinema RITS, en wel op 17 december: De wereld volgens Monsanto. Niet te missen en het is hoogst actueel: Monsanto is in town! Google ‘feestje voor Monsanto’! Barbara van Dyck herself komt de film inleiden en blijft voor een nagesprek. Allen daarheen! 17 december, Cinema RITS! Maar nu, eerst, hier… hier dus de eerste tekst, die de lat ook heel hoog legt, in een nieuwe reeks, een nieuwe rubriek… ‘Documenting Infrareality’. Jeroen Theunissen over Inside Job. Jeroen, [fantastische tekst,] the floor is yours…
—
Twee jaar lang hield de Nederlandse journalist Joris Luyendijk, vooral bekend van Het zijn net mensen, voor verschillende media (Guardian, Standaard, NRC)een blog bij over het leven in The City, het financiële centrum van Londen. Het interessante aan die blog is dat Luyendijk zelf geen econoom is, en wat hij zag en beleefde, en de gesprekken die hij voerde, als niet-ingewijde bekeken heeft, als het ware met de nieuwsgierige blik van de antropoloog. Die manier van werken leverde iedere week verrassende, en vaak ook schokkende inzichten op. Er ontstond een beeld van een sektarisch biotoop.
Toen Luyendijk vorige week de laatste bijdrage uit Londen schreef, waren er ook enkele interviews en bespiegelingen. In De standaard (24/9) las ik het volgende fragment: ‘De Nederlandse journalist Joris Luyendijk voorspelt (…) een nieuwe financiële crisis. Die crisis zou nog erger zijn de huidige crisis. (…) “Dit gaat helemaal fout”, zegt hij. “De banken zijn veel te groot, de besturen weten niet wat er op de trading floors gebeurt, het kortetermijndenken regeert, het toezicht is ontoereikend en de financiële sector heeft de politiek in zijn zak,” aldus de journalist. (…) Terwijl hij twee jaar geleden nog dacht dat het om een bump in the road ging, vreest hij steeds meer voor het einde van het hele economische stelsel.’
Dit citaat, hoop ik, kan volstaan om te bewijzen dat Inside job, de beste non-fictiefilm die over de economische crisis van 2008 is gemaakt, een film die een groot inzicht verschaft in de psychologie en het cynisme van de mondiale economische aristocratie, vandaag niet minder actueel is dan drie jaar geleden, toen de film uitkwam. De oorzaken van de economische crisis van 2008 zijn niet aangepakt. Fundamentele veranderingen in ons onduurzame economische stelsel zijn er niet gekomen. De schuldigen zijn niet gestraft. Wanneer u of ik de vuilnisbak buitenzet op de verkeerde dag, riskeren wij een GAS-boete van zo’n 250 euro. Wanneer bankiers met een jaarloon van honderden miljoenen dollars een Ponzifraude opzetten die een wereldwijde impact heeft, gaan ze vrijuit. Meer dan ooit lijkt de boutade van Slavoj Zizek dat het eenvoudiger is, je een voorstelling te maken van het einde van de wereld dan van het einde van het kapitalisme.
Maar misschien zijn er hier mensen die denken: ‘So what? Uiteraard is de wereld een cynische plek. Maar wat kan mij die crisis schelen? Ik ben jong, ik zal mijn plan wel trekken.’ Het komt mij voor – spreek mij a.u.b. tegen – dat de twintigjarigen van vandaag zichzelf graag zien als illusieloze, maar zelfredzame individualisten. Geen utopisten, maar mensen die geloven dat ze hun eigen lot in handen hebben. Die gedachte klopt niet. Ten eerste kan ik verwijzen naar een aantal van de ons omringende landen. Griekenland is algemeen gekend, uiteraard. Maar Ierland en IJsland behoorden tot voor kort tot de rijkste landen van Europa; hun economieën zijn van de ene dag op de andere volledig ingestort. In Spanje is bijna de helft van de jongeren werkloos. In Portugal is het niet veel beter. In Italië trekken hoogopgeleiden weg. De gedachte dat wij immuun zijn, is een illusie. Ten tweede is het een grote vergissing, te denken dat deze film enkel over economie gaat (waarbij dan al snel de volgende gedachte is: ik ben niet naar het RITS gekomen om economie te studeren). Zoals Paul Verhaeghe in zijn interessante boek Identiteit uitlegt, is het neoliberalisme niet slechts een economisch systeem, maar ook een cultureel systeem, dat ieder van ons in zich draagt. Zoals hij in een interview zei: ‘We zijn allemaal neoliberaal.’ Net het feit dat twintigjarigen van vandaag zichzelf zien als zelfredzame individualisten, die er zelf wel voor zullen zorgen dat ze geen losers worden, is ironisch genoeg een nogal neoliberale gedachte.
Charles H. Ferguson, de maker van Inside job, is in de Amerikaanse cinema ongetwijfeld een buitenbeentje. Hij studeerde wiskunde en politiek aan Berkeley en het M.I.T., doceerde en schreef artikelen en boeken, richtte een softwarebedrijf op en verkocht het in 1996 voor 133 miljoen dollar aan Microsoft. In 2007 debuteerde hij als regisseur en filmproducent met No End in Sight, een kritische documentaire over de oorlog in Irak. In 2010 verscheen Inside Job, waarvoor hij een Oscar kreeg. Hij werkt op dit moment (volgens Wikipedia) aan een film over Wikileaks.
Inside job bestaat uit vijf delen. Het eerste deel, How We Got There, behandelt de ongecontroleerde groei van de financiële sector, de deregulering en de Internetzeepbel van rond de eeuwwisseling. Deel twee, The Bubble, gaat over de door de banken mee gecreëerde en aangemoedigde zeepbel op de Amerikaanse huizenmarkt. Deel drie behandelt de crisis zelf, die in 2007 losbarstte en in 2008 met het faillissement van Lehman Brothers zijn hoogtepunt bereikte. In het vierde deel, Accountability, wordt uitgelegd hoe de grote banken ‘too big to fail’ zijn geworden, en hoe het mogelijk is dat de frauduleuze praktijken van de grote bankiers niet zijn gestraft. In het vijfde deel, Where Are We Now?, wordt vastgesteld dat er sinds de crisis amper iets is veranderd. Dezelfde mensen die de deregulering hebben gecreëerd, werden door Barack Obama op ministerposten geplaatst (zie hiervoor ook Joseph Stiglitz, Vrije val, uitgeverij Spectrum, 2010).
En waar zijn we nu, drie jaar na het uitkomen van de film? Ik wil eindigen met een schokkend artikel van Jan Blommaert, dat vorige zaterdag op De wereld morgen (www.dewereldmorgen.be) verscheen, over een kwestie die in de andere media volledig is genegeerd. Ik citeer gewoon even het begin: ‘Griekenland: de universiteiten storten in. Deze week maakte de Universiteit van Athene bekend dat ze alle activiteiten zou moeten opschorten vanwege het ‘mobiliteitsschema’ dat de trojka aan de Griekse regering heeft opgelegd. Een aantal andere Griekse universiteiten volgden dat voorbeeld, en andere zullen wellicht volgen. Na de sluiting van de Griekse nationale oproep stort nu ook het hoger onderwijs in. De democratische infrastructuur van Griekenland ligt onder vuur.’ In Griekenland wordt, onder druk van de zogenaamde trojka (de Europese Unie, het IMF en de Europese Centrale Bank), de crisis aangepakt met alle oude neoliberale recepten. Nogmaals Jan Blommaert: ‘Daarmee is na de openbare omroep een tweede cruciale democratische infrastructuur gesneuveld in Griekenland. Twee instrumenten voor kritisch maatschappelijk debat en mobilisatie zijn effectief geliquideerd. (…) Die schade zal langer voelbaar zijn dan de eurocrisis: zelfs wanneer die laatste wordt opgelost zal de eerste nog lang blijven doorwerken.’ Dit zijn mensen als jullie en ik, studenten en docenten, die niet aan het academiejaar kunnen beginnen. Jonge mensen wie hun mogelijkheid, te studeren, zich een toekomst op te bouwen, wordt afgenomen. Zijn wij hiervoor immuun? Ik hoop het, maar ik zou er mijn hand niet voor in het vuur willen steken.
Postscript: Op vijftien oktober, twee weken na de film, lees ik in Knack een artikel met titel ‘De wereld op de rand van de afgrond: er dreigt een nooit geziene economische crisis’. Als de Amerikanen tegen 17 oktober, twee dagen later, geen akkoord bereiken over het schuldenplafond, dreigt een nieuwe, nooit geziene wereldwijde crisis.
Jeroen Theunissen
Het artikel van Jan Blommaert over de Griekse universiteiten vind je hier: https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/09/28/griekenland-de-universiteiten-storten-in
Het artikel van Eddy Eerdekens over het Amerikaanse schuldenplafond vind je hier: http://www.knack.be/nieuws/wereld/de-wereld-op-de-rand-van-de-afgrond-er-dreigt-een-nooit-geziene-economische-crisis/article-normal-111730.html
