Beelden van het huidige onderkomen museum:  Foto’s oude museum
 
De herontdekking van concentratiekamp Sonnenburg
 
Bijna nergens is de herinnering aan Hitlers machstgreep op 30 januari 1933 zó zichtbaar als in het concentratiekamp Sonnenburg, in de stad S?o?sk in het huidige Polen, op zo’n 100 km van Berlijn. Het terrein van het voormalige tuchthuis onthult alle verhalen over de oorsprong en de gevolgen van het misdadige Nazi-regime.
 
De moord door een SS-commando op meer dan 700 van de 840 gevangenen van het tuchthuis Sonnenburg, onder wie talrijke Nederlanders, Fransen, Belgen en Luxemburgers, inclusief 91 zogenaamde „Lëtzebürger Jongen“, sloot in de nacht van 30 op 31 januari 1945 op dramatische wijze het twaalf jaar durende angstregime van het Duitse fascisme af.
 
Deze plaats is hiermee niet alleen van grote betekenis ter herinnering aan deze slachtoffers. In dit concentratiekamp, later tuchthuis, werden tegenstanders en verzetsstrijders bijeengebracht uit Duitsland en vrijwel alle door Hitler-Duitsland bezette gebieden.
 
De nagedachtenis aan de slachtoffers is nog steeds van belang
 
De herinnering aan 30 januari 1933 en 30 januari 1945 roept ook vragen op over het nodige maatschappelijke verzet tegen de ontwikkeling op het vlak van rechten in het huidige Europa. De nagedachtenis aan de slachtoffers van het Nazi-regime en ook van de hedendaagse aanslagen door neonazi’s en racisten, krijgt een bijzondere betekenis in het licht van de heropkomst van rechtspopulistische, nationalistische, anti-semitische en anti-Roma tendenzen in Europa.
 
Jaarlijkse herdenking
 
Vertegenwoordigers van de Berlijnse Vereniging van Vervolgden door het Nazi-regime – de Bond van de Antifascisten (VVN-BdA)  – nemen sinds 2009 deel aan de jaarlijkse herdenking ter gelegenheid van de moorden van 30 januari 1945. Aan de herdenkingen bij het museum voor de slachtoffers van het kamp Sonnenburg, bij het monument voor de strijders en op de begraafplaats van de krijgsgevangenen, waar ook de vermoorde gevangenen begraven zijn, neemt een aanzienlijk deel van de bevolking deel.
 
Er komen voormalige Poolse strijders, oud-partizanen, kampingezetenen, plaatselijke en regionale politici uit S?o?sk en Gorzów, vertegenwoordigers van de gedenkplaats Seelower Höhen en van de Wit-Russische en Luxemburgse ambassades, maar ook scholieren, vertegenwoordigers van de Katholieke kerk en niet-gouvernementele organisaties.
 
Opzetten van een nieuwe tentoonstelling …
 
In het kader van de plechtigheden zal een eenheid van de Poolse strijdkrachten een wake bij kaarslicht en een dodenappél houden. Na overleg van vertegenwoordigers van de VVN-BdA met strijders van ZKRP i BWP uit Gorzów en de Poolse parlementariër en hoogleraar Bozena S?awiak, verzocht burgemeester Janusz Krzy?ków met de Berlijnse VVN-BdA om actief bij te dragen aan de opzet van een nieuwe tentoonstelling.
 
…met medewerking van verschillende landen
 
Het is belangrijk S?o?sk/Sonnenburg te herontdekken als een plaats waar Hitlers vijanden uit Duitsland en na 1939 bijna alle bezette gebieden werden opgesloten en vermoord. Dat zou niet alleen in de Duitsland en Polen moeten worden bekendgemaakt, maar alle belanghebbenden zouden hierbij moeten worden betrokken, in het bijzonder uit die landen waarvan de ingezetenen in Sonnenburg tot dwangarbeid werden gedwongen, en gemarteld en vermoord.
 
Het dorp in het grensgebied Duitsland/Polen is de toegangspoort tot het nationale park Warthemündung. Aangezien de lokale scholen geïnteresseerd zijn in een uitwisseling met buitenlandse partnerorganisaties, is het ook denkbaar om internationale jongerenprojecten te stimuleren met een historische verwijzing naar de regio.
 
Het zou wenselijk zijn de voorbeeldige traditie van het herdenkingswerk op Luxemburgse middelbare scholen of Noorse Witte Bussen (Bus Blancs) hierbij te betrekken.
 
Dit proces kan een forum ondersteunen dat bestaat uit familieleden van gevangenen of hun organisaties, met vertegenwoordigers van de Duitse, Luxemburgse (Belgische, Franse …) en Poolse initiatieven, gedenktekens, historici, stichtingen, scholen en het Duits-Poolse Jeugdwerk (DPJW).
 
Bijeenkomst op 12-13 september 2013 in S?o?sk

Voor de wederopbouw van het noodlijdende museum zijn nu 324.890 euro uit het programma Pro Europa Viadrina van de EU goedgekeurd. We hebben afgesproken met de burgemeester op 12-13 september (datum wordt nog bevestigd) een bijeenkomst te organiseren over concentratiekamp en tuchthuis Sonnenburg, en over de geschiedenis en de herdenkingscultuur en de vorm daarvan in de toekomst. We verwachten deelnemers uit België, Duitsland, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Polen en andere landen.
 
Sonnenburg, de “martelhel”
 
Reeds in 1931 werd het tuchthuis vanwege rampzalige sanitaire omstandigheden gesloten.  Toch diende het nog van 3 april 1933 tot 23 april 1934 als concentratiekamp. Onder de meer dan 1.000 gevangenen bevonden zich voornamelijk communisten, maar ook Nobelprijswinnaar Carl von Ossietzky, schrijver Erich Mühsam, advocaat Hans Litten en vele anderen. Vanwege de buitengewone wreedheid werd het concentratiekamp Sonnenburg, door gepubliceerde rapporten van de ontsnapte gevangenen, in de wereld spoedig bekend als “martelhel”.
 
Het herdenkingswerk
 
Eind 1980 startte een werkgroep van de West-Berlijnse vredesbeweging, met medewerking van Poolse wetenschappers, het herdenkingswerk als een gezamenlijk project binnen het vredeswerk. Drie boeken met materiaal over het concentratiekamp Sonnenburg zijn 25 jaar geleden samengesteld. Peter Gerlinghoff, de initiatiefnemer van het project in de jaren ‘80, heeft gelukkig de Berlijnse VVN BdA alle documenten over Sonnenburg nagelaten. De werkgroep voor de geschiedenis van het concentratiekamp en het tuchthuis Sonnenburg, die in februari opgezet is door de Berlijnse VVN, gebruikt dit materiaal al.
 
Momenteel is er een database van meer dan 500 namen van gevangenen van het concentratiekamp. We hebben ook een lijst van ongeveer 600 gevangenen van het tuchthuis, respectievelijk concentratiekamp Sonnenburg met korte biografieën, die werd gemaakt door Przemys?aw Mnichowski, Pools historicus en voorzitter van de plaatselijke Commissie voor de Studie van de Duitse Misdaden in Polen. Helaas is er, zoals voorheen, geen volledige namenlijst van de op de begraafplaats voor krijgsgevangenen begraven slachtoffers van het tuchthuis. Onderzoek in archieven, in tot nu toe onbekende publicaties en van geschiedenisworkshops kunnen ons meer aanknopingspunten geven.
 
Medewerking
 
Als u aan de werkgroep wilt deelnemen en/of aan de vergadering van 12-13 september, of indien u persoonlijke documenten/foto’s van gevangenen heeft, verslagen van overlevenden, of tips over publicaties en archiefstukken, of met een schenking het onderzoek wilt ondersteunen, verzoeken wij u contact op te nemen met VVN-BdA Berlijn, Mehring-Platz 1, 10243 Berlijn, Tel 03029784178 e-mail: berlin@vvn-bda.org.
 
Hans Coppi, provinciaal voorzitter van de Vereniging van Slachtoffers van het Nazi-regime (VVN) en Kamil Majchrzak, redacteur van de Poolse editie van Le Monde Diplomatique.
 
Graag een kopie van uw mail naar jan@hertogen.be die, in afspraak met Hans en Kamil, de coördinatie voor België van de medewerking aan de herontdekking en herinrichting van KZ Sonnenburg/S?o?sk als internationale herdenkingsplek – onder meer van de Belgische slachtoffers – op zich neemt.
 
Jan Hertogen
www.getuigen.be