In de Tijd las u enkele dagen terug een opiniestuk van 11 economen waarin ze pleiten voor het snel inzetten van een economische relancepolitiek, nu het einde van de pandemie stilaan ingeprikt wordt. Ze maken in hun pleidooi voor ‘structurele hervormingen’ — toch een blijvertje in bepaalde discoursen — opvallend genoeg ook gewag van een ‘consensus onder economen’.

Nu, mogelijks heb ik het globaal symposium der economen gemist — ik durf mijn tijd wel eens te verdoen, zeker sinds ik doctoreer in een pandemie — maar feit is dat ik niet geconsulteerd werd. Ik mag mezelf nochthans, na voldoende jaren inwijding in de onvermijdelijke wetten van de neoklassieke orthodoxie, ook als dusdanig betitelen. Tijd dus om die zogenaamde consensus eens wat te bevragen om een gezond democratisch debat te voeden. Zo’n beetje tegensprekelijkheid ontbreekt wel eens wanneer (media)-economen hun onfeilbaar licht laten schijnen over de dingen. Tot het aardedonker wordt zoals bijvoorbeeld in 2008.

Maar goed, we hebben dus structurele hervormingen nodig luidens ons elftal topeconomen. Daarmee bedoelen ze volgens de Europese Centrale Bank – en die kunnen het weten, het stikt daar ook van de economen – het volgende:

Structural reforms are essentially measures that change the fabric of an economy, the institutional and regulatory framework in which businesses and people operate.

Voila, u leest het dus, het gaat over ‘het hervormen van de regels die het economisch verkeer bepalen waarin ondernemingen en mensen opereren’. Gortdroog natuurlijk – in Frankfurt regeert de Euro, niet de Romantiek – maar het gaat eigenlijk dus over hoe we werken en leven. En hier is consensus over onder economen, geweldig toch?

Ik neem jullie dus graag even mee naar de 10 ‘werven’ die ons elftal heeft uitgetekend en stel terplekke wat vragen.

Regulering

(Er is consensus) dat we momenteel lijden onder ‘overregulering’ die leidt tot minder concurrentie en uiteindelijk minder welvaart.

Wat bedoelen we hier juist mee? Dat er allerlei sociale maatregelen zijn die arbeiders beschermt tegen uitbuiting zoals beperkingen op nachtarbeid? Dat we een ratrace naar de bodem voor de werkende armen willen vermijden? Dat er allerlei ethische vragen zijn rond het gebruik van nieuwe technologiën zoals big data of AI? Dat er milieu- en veiligheidsnormen die mens en natuur beschermen? En voor wie moet regulering nu plots ‘slim’ zijn of is dat deregulering in een post-corona verpakking?

Onderwijs

De aanhoudende achteruitgang van ons onderwijs is een belangrijke bedreiging voor ons groeipotentieel. De focus moet weer meer gelegd worden op leren.

Ok, maar is het optimaliseren van ons groeipotentieel de belangrijkste functie van ons onderwijs? Riskeren we niet enkel nog ‘STEM’- profielen af leveren op maat van pakweg onze exportindustrie? Of moeten we in ons onderwijs niet net meer inzetten op andere kwaliteiten om zinvol samen te leven? Op zaken die gelukkiger maken zoals cultuurbeleving, of op het zelf van maken van dingen zodat we niet afhangen van volatiele, globale aanvoerketens die mens en milieu wel eens durven verpesten? Op geschiedenis, op filosofie, op de mens?

Arbeidsmarkt

We moeten langer en meer werken.

Allé vooruit, binnenkort allemaal tot ons 70 aan de slag. Met een beetje geluk resten ons dan nog een paar jaren ‘genieten’ vooraleer we in een wzc worden gedropt door onze kinderen die het ook te druk hebben met de ontwikkeling van hun groeipotentieel.

Moeten we daarnaast ook eens niet kijken naar de kwaliteit en de aard van de jobs? Hebben doorgedreven specialisatie en werkdruk niet geleid tot massale vervreemding, waardoor een meerderheid hun werk niet meer werkbaar acht ? Kunnen we het dus eens hebben over arbeidsvreugde — dat klinkt niet alleen archaisch — of zijn er nieuwe pillen tegen burn- en bore-outs? En als we toch zo ‘slim’ willen zijn, kunnen we dan onze slimme technologie niet gebruiken om domweg wat minder te gaan werken?

Ondernemerschap

In België worden relatief weinig bedrijven opgestart. In onze samenleving lijkt de zin voor ondernemen ondermaats.

Goed, misschien zijn wij Belgen wat te braaf op dit vlak, point taken. Maar hebben we daar ‘groeivriendelijke fiscaliteit’ voor nodig en wat betekent dit juist? Een nieuwe aftrekpost op maat van venture capital?

Energie- en klimaattransitie

We moeten inzetten op duurzame energiebronnen, vooral via normerend beleid en innovatieve technologiëen zoals CO2-opvang.

Hmm, CO2 opvangen en industrieel de grond inpompen is dat dan wel de grote duurzame ommeslag? Moeten we niet in de eerste plaats minder gaan consumeren en produceren? En zijn ‘de competitieve opportuniteiten’ van de klimaatproblematiek iets anders dan het winstbejag van cynische havenbonzen of chemiereuzen?

Mobiliteit

Na deze crisis dreigt onze filehandicap snel terug te keren, wat onvermijdelijk weegt op onze productiviteit.

Moeten we dan nog meer investeren in wegen, en speelt er daar geen aanzuigeffect? Moeten we het niet op zijn minst hebben over de fiscaliteit van bedrijfswagens? Of wat doen we met die langgerekte fleet van consultants op de binnenring van Brussel?

Digitalisering

De versnelde inspanningen op het vlak van digitalisering zijn een van de meest positieve gevolgen van deze crisis.

Ik bestel nu on-line frietjes — best handig, toegegeven — maar moeten we ook niet tijdig nadenken over de grenzen van digitalisering en zijn impact op mens en maatschappij? Uiteraard zijn er zinvolle toepassingen, maar dreigen we ook niet blind te versnellen naar digitale dystopiëen? Gapen we niet al te veel naar schermen én – even verontrustend – gapen die schermen al niet teveel naar ons?

Overheidsinvesteringen

Alle Belgische overheden investeren al decennia te weinig.

Juist, juist, maar komt dit dan niet omdat er hier al decennia net tegen wordt gepleit door economen? Te groot ‘overheidsbeslag’, austeriteit, besparingen zijn plots uit de canon verdwenen?

Effectiever beleid

Volgens allerlei indicatoren scoort België ondermaats op de kwaliteit van het beleid.

Over welke indicatoren hebben we het hier? Door en voor wie zijn die gemaakt? De democratisch verkozen technocraten van de OESO? Als beslissingen ‘evidence-based’ moeten zijn, hoe kunnen we dan iets veranderen? Hoe vertaal je een menselijk beleid inzake pakweg armoede in ‘Key Performance Indicators’?

Et voilà, zo zijn we vrolijk door alle sloopwerven gefietst (misschien vergat ik er ééntje — verschoning) en heb ik toch wat vriendelijke vragen bij deze zogenaamde ‘consensus’. Vooral omdat er over een aantal andere olifanten in de economenkamer — die ook in minder verdachte middens als The Economist en de Financial Times worden opgevoerd — letterlijk geen woord wordt gerept: de stijgende ongelijkheid en de armoedekloof die hiermee gepaard geraakt. België mag het dan relatief minder slecht doen dan vele andere landen, de pandemie legde ook bij ons de precariteit van vele gezinnen keihard bloot.

Of neem de financialisering van onze tijd waarbij financiële belangen de reële economie meer en meer versmachten. Terwijl fabrieken mondiaal de poorten sloten, gingen de beursnoteringen dan ook vrolijk door het dak. Tien jaar na de financiële crisis wordt ons bancair landschap nog steeds gedomineerd door beursgenoteerde grootbanken die afhangen van deze volatiele financiële markten. Pijnlijk genoeg is net de ‘structurele hervorming’ van de bankensector verdronken in het Brusselse lobbymoeras.

Slotsom: Voor economen op het pluche van de grootbank, de denktank, de vermogensbeheerder, het lobbykantoor of VOKA betekenen ‘structurele hervormingen’ misschien allemaal hetzelfde. Voor sommige economen met strak afgebakende epistemologische kaders misschien ook. Andere belangen, andere interesses, andere prioriteiten, ik begrijp dat wel.

Maar voor andere economen, niet alleen bij politieke economen, economisch sociologen of andere heterodoxe ketters, betekenen structurele hervormingen dus NIET meer van hetzelfde. Noem dit aub dus niet de consensus onder economen — in onze mooie, zachte wetenschap bestaat die namelijk helemaal niet.

Collegiale groet

Een econoom

Greg Van Elsen is onderzoeker UGent

Dit opiniestuk is een overname van medium.com.