Mike Davis is een Amerikaans schrijver, politiek activist, urbanist en historicus. Hij is vooral bekend om zijn onderzoek naar macht en sociale klasse in zijn geboortestreek Zuid-Californië. Zijn meest recente boek is Set the Night on Fire: L.A. in the Sixties, geschreven samen met Jon Wiener.
Vergt hegemonie een groots design? In een wereld waar een duizendtal rijke oligarchen, miljardairs-sjeiks en Silicon Valley-godheden de menselijke toekomst bepalen, moeten we niet verbaasd zijn te ontdekken dat hebzucht reptielengeesten voortbrengt. Wat ik het opmerkelijkst vind aan deze vreemde dagen – waarin thermobarische bommen winkelcentra doen smelten en branden in kernreactoren woeden – is het onvermogen van onze supermannen om hun macht te valideren met enig plausibel verhaal over de nabije toekomst.
Naar verluidt gelooft Poetin, die zich met evenveel astrologen, mystici en perverselingen omringt als de terminale Romanovs, oprecht dat hij de Oekraïners moet redden van het Oekraïens zijn, omdat anders de hemelse bestemming van de ʻRusʼ onmogelijk wordt. Het heden moet worden verpletterd om van een denkbeeldig verleden de toekomst te maken.
Poetin is helemaal niet de door Trump, Orbán en Bolsonaro bewonderde sterke man en meester-bedrieger, maar gewoon meedogenloos, onstuimig en geneigd tot paniek. De mensen in de straten van Kiev en Moskou, die de dreiging weglachten totdat de raketten begonnen te vallen, waren slechts naïef in de verwachting dat geen enkele rationele leider de Russische economie van de eenentwintigste eeuw zou opofferen om een valse dubbele adelaar boven de Dnjepr te laten zweven.
Inderdaad, geen enkele rationele leider zou dat doen.
Aan de overzijde van de Atlantische Oceaan houdt Biden een nonstop-séance met Dean Acheson en alle andere geesten van de vorige Koude Oorlog. Het Witte Huis is visieloos in de wildernis die het zelf heeft helpen creëren. Alle denktanks en geniale geesten die de Clinton-Obama-vleugel van de Democratische Partij zogenaamd leiden, zijn op hun eigen manier net zulke hagedissenbreinen als de waarzeggers in het Kremlin. Zij kunnen zich geen ander intellectueel kader voorstellen voor de afnemende Amerikaanse macht dan de nucleaire concurrentie met Rusland en China. (Men kon bijna een zucht van verlichting horen toen Poetin de mentale last van het moeten nadenken over een mondiale strategie voor het Antropoceen voor hen wegnam). Uiteindelijk is Biden dezelfde oorlogsstoker gebleken als we vreesden dat Hilary Clinton zou zijn. Hoewel Oost-Europa nu een afleiding vormt, wie kan er nog twijfelen aan Bidens vastberadenheid om de confrontatie te zoeken in de Zuid-Chinese Zee – wateren die veel gevaarlijker zijn dan de Zwarte Zee?
Intussen lijkt het Witte Huis zijn zwakke engagement voor progressivisme bijna achteloos in de vuilnisbak te hebben gegooid. Een week na het meest angstaanjagende rapport uit de geschiedenis, een rapport dat de op handen zijnde decimering van de mensheid impliceerde, kreeg de klimaatverandering nauwelijks een vermelding in de State of the Union. (Hoe zou die ook kunnen opwegen tegen de transcendentale urgentie van de wederopbouw van de NAVO?) En Trayvon Martin en George Floyd zijn nu slechts roadkill die snel uit het zicht verdwijnt in de achteruitkijkspiegel van de presidentiële limousine, waarin Biden voortsnelt om de agenten gerust te stellen dat hij hun beste vriend is.
Maar dit is niet simpelweg verraad: de linkse partijen in de VS dragen hun deel van de verantwoordelijkheid voor het trieste resultaat. Bijna niets van de energie die werd opgewekt door Occupy, BLM en de Sanders-campagnes werd gekanaliseerd in het heroverwegen van mondiale kwesties en het formuleren van een hernieuwde politiek van solidariteit. Ook is er geen generationele aanvulling geweest van de radicale geestkracht (I.F. Stone, Isaac Deutscher, William Appleman Williams, D.F. Fleming, John Gerassi, Gabriel Kolko, Noam Chomsky … om er maar een paar te noemen) die ooit als een laser gericht was op het buitenlands beleid van de VS.
De EU van haar kant heeft evenmin de problemen van de epoche-mentaliteit en de grondslagen van een nieuwe geopolitiek overwonnen. Met name Duitsland, dat zijn ster heeft verpand aan de handel met China en het aardgas uit Rusland, riskeert een spectaculaire desoriëntatie. De wankelmoedige coalitie in Berlijn is op zijn zachtst gezegd slecht toegerust om een alternatief pad naar welvaart te vinden. Evenzo blijft Brussel, ook al is het tijdelijk gereanimeerd door het Russische gevaar, de hoofdstad van een mislukte superstaat, een unie die er niet in is geslaagd de migratiecrisis, de pandemie of de machthebbers in Boedapest en Warschau collectief te managen. Een uitgebreide NAVO verschanst achter een nieuwe, oostelijke muur is een middel dat erger is dan de kwaal.
Iedereen citeert Gramsci over het ʻinterregnumʼ, maar dat veronderstelt dat er iets nieuws zal of kan worden geboren. Ik betwijfel het. Ik denk dat we in plaats daarvan de diagnose moeten stellen van een hersentumor bij de heersende klasse: een toenemend onvermogen om tot een samenhangend begrip te komen van de veranderingen in de wereld als basis voor het definiëren van gemeenschappelijke belangen en het formuleren van grootschalige strategieën.
Deels is dit de overwinning van het pathologisch ʻpresentisme,ʼ waarbij alle berekeningen worden gemaakt op basis van bottom-lines op de korte termijn, zodat de superrijken al het goede van de aarde nog tijdens hun eigen leven kunnen consumeren. (Michel Aglietta in zijn recente Capitalisme: Le temps des ruptures benadrukt het ongekende karakter van de nieuwe, op opoffering gebaseerde generatiekloof). De hebzucht is zodanig geradicaliseerd dat zij geen behoefte meer heeft aan politieke denkers en organische intellectuelen, alleen maar aan Fox News en bandbreedte. In het ergste geval zal Elon Musk gewoon een migratie van miljardairs naar een andere planeet leiden.
Het kan ook zo zijn dat onze heersers blind zijn omdat ze het doordringende gezichtsvermogen van de revolutie missen, bourgeois of proletarisch. Een revolutionair tijdperk kan zich kleden in de kostuums van het verleden (zoals Marx het verwoordt in De Achttiende Brumaire), maar het definieert zichzelf door het herkennen van de mogelijkheden voor maatschappelijke reorganisatie die voortkomen uit nieuwe krachten van technologie en economie. Bij afwezigheid van een extern revolutionair bewustzijn en de dreiging van opstand, produceert de oude orde niet haar eigen (contra-)visionairen.
(Ik wil hier echter wijzen op de merkwaardige toespraak die Thomas Piketty op 16 februari hield voor de National Defense University van het Pentagon. In het kader van een reguliere reeks voordrachten over ʻReageren op Chinaʼ betoogde de Franse econoom dat ʻhet Westenʼ de toenemende hegemonie van Beijing moest bestrijden door zijn ʻgedateerde hyperkapitalistische modelʼ los te laten en in plaats daarvan een ʻnieuwe emancipatoire, egalitaire horizon op wereldschaalʼ te bevorderen. Een op zijn zachtst gezegd vreemde plek om te pleiten voor democratisch socialisme).
Intussen neemt de natuur de teugels van de geschiedenis weer in handen, met haar eigen gigantische compensaties, ten koste van machten – vooral over natuurlijke en kunstmatige infrastructuren – die imperia ooit dachten te beheersen. In dit licht lijkt het ʻAntropoceen,ʼ met zijn zweem van het prometheïsche, bijzonder slecht te passen bij de realiteit van het apocalyptische kapitalisme.
Als tegenargument tegen mijn pessimisme zou men kunnen aanvoeren dat China helderziend is waar alle anderen blind zijn. Zeker, de omvangrijke Chinese visie van een verenigd Eurazië, het Belt and Road-project, is een groots ontwerp voor de toekomst, ongeëvenaard sinds de zon van de ʻAmerikaanse Eeuwʼ opging boven een door oorlog verscheurde wereld. Maar Chinaʼs genialiteit, in de periodes 1949-ʼ59 en 1979-2013, was zijn neo-mandarijnse praktijk van collectief leiderschap, gecentraliseerd maar plurivocaal. Xi Jinping, die de troon van Mao heeft bestegen, is echter de worm in de appel. Hoewel hij de invloed van China economisch en militair heeft vergroot, kan zijn roekeloze ontketening van het ultranationalisme nóg een nucleaire doos van Pandora openen.
We beleven de nachtmerrie-editie van ʻGrote mannen schrijven geschiedenis.ʼ In tegenstelling tot de Koude Oorlog, toen politburoʼs, parlementen, presidentiële kabinetten en generale staven tot op zekere hoogte tegenwicht boden aan de megalomanie aan de top, zijn er maar weinig veiligheidsschakelaars tussen de huidige opperste leiders en een Armageddon. Nooit werd zoveel economische, mediale en militaire macht in zo weinig handen gelegd. Het zou ons ertoe moeten aanzetten hulde te brengen aan de heldengraven van Aleksandr Iljitsj Oeljanov, Aleksandr Berkman en de onvergelijkelijke Sjolem Schwarzbard.
Vertaling: Menno Grootveld
Deze vertaling is een overname van het platform Wereldbrand.nl.
Het originele artikel geschreven door Mike Davis is gepubliceerd op het platform Sidecar, 7 maart 2022.
