De feiten

Wie vandaag in Havana rondwandelt ziet overal lange rijen aan de winkels waar – deels door het bonnenboekje gewaarborgd – brood, rijst, olie, kip, … wordt verdeeld. Rijtje schuiven kost je al gauw een flink deel van de dag en wie slecht ter been is of gewoon een fulltime job heeft kan dus niet anders dan een beroep doen op mensen die er een job van maken om voor jou aan te schuiven zodat er ’s avonds een maaltijd kan bereid worden.

Wachtrij voor een bodega (winkel) in Havana. Foto: Granma

Wie genoeg geld heeft – door haar of zijn job, of via familie in het buitenland – kan ook de rij (laten) doen aan de MLC-winkels of dollarwinkels. Voor steeds hogere prijzen is er een slinkend gamma ingevoerde producten te koop in die winkels. In de gewone winkels, waar je enkel met de lokale munt (de peso) kan betalen, kan je zaken als een biertje niet meer krijgen. In de dollarwinkels kosten ze het equivalent van ongeveer 250 peso, wat voor niemand echt betaalbaar is.

Het gemiddelde loon ligt rond 3.900 peso maar de inflatie die in dit jaar al 6,6 procent bedraagt hakt verder op de koopkracht in, temeer omdat die op de informele markt nog veel hoger ligt. Vele mensen kunnen zich vandaag enkel het hoogstnodige permitteren. Cuba verdeelt die absolute basis nog steeds eerlijk maar met veel meer moeite.

Deze oorlogseconomie verhoogt opnieuw de kloof tussen wie al dan niet buitenlandse deviezen krijgt via familie in VS of Europa of via een job in het toerisme. Die jobs zijn er ook veel minder dan in het pre-coronatijdperk. Het toerisme is wel opnieuw opgestart maar bereikt nog lang niet het peil van voorheen.

Deze oorlogseconomie verhoogt de kloof tussen wie al dan niet buitenlandse deviezen krijgt via familie in VS of Europa of via een job in het toerisme.

Sinds enkele maanden hebben de Cubanen ook steeds meer te maken met een fenomeen dat al lang verleden tijd leek: de ‘apagones’, of elektriciteitsonderbrekingen. Centrales worden stilgelegd omdat ze wachten op brandstof of stukken voor herstelling. Met temperaturen die elk jaar steeds vroeger boven de 30° uitstijgen is het ontbreken van airco geen pretje, om nog niet over het productieverlies en platvallen van allerlei diensten bij gebrek aan ICT te spreken.

Bovenop dit erg moeilijke leven kreeg Cuba recent nog een orkaan over het westen van het land te verwerken. Daarbij overstroomde een vierde van Havana en raakten 200 huizen beschadigd. Veel tabak – een belangrijk exportproduct – ging verloren, en er is veel schade in de landbouw in het algemeen.

Die waterbom verergerde nog verder de staat van de wegen die er slechter dan ooit bij liggen, wat op zijn beurt de distributie van de schaarse goederen en het personenvervoer nóg meer bemoeilijkt.

In die omstandigheden valt het nauwelijks te verwonderen dat het aantal emigranten – voornamelijk jongeren – stijgt. Ze voegen zich bij de vele Centraal-Amerikaanse vluchtelingen die met veel omwegen proberen ‘the promised land’ te bereiken.

Oorzaken

De pandemie en de oorlog in Oekraïne veroorzaken een zware economische crisis in veel landen van het Zuiden. Landen dreigen failliet te gaan omdat ze hun schulden niet meer kunnen aflossen. Voor Sri Lanka is dat al het geval, andere landen zullen zeker volgen. In heel wat landen dreigt ook hongersnood. Sinds 2020 tuimelden al bijna 100 miljoen mensen wereldwijd in de extreme armoede.

Cuba deelt in die wereldwijde malaise, maar kent daar bovenop ook heel specifieke problemen. We zetten ze hier op een rij.

Blokkade. Cuba leeft al meer dan 60 jaar onder blokkade van de VS, de langstlopende in de wereldgeschiedenis. Die verbieden niet alleen alle handel tussen hen en hun buurland, maar dreigen vooral iedereen ter wereld af die wél zaken wil doen met het eiland. Sinds 2018, het jaar dat Trump in het Witte Huis trok werd de blokkade steeds verder aangescherpt.

Cuba leeft al meer dan 60 jaar onder blokkade van de VS, de langstlopende in de wereldgeschiedenis.

Serieuze economische studies wijzen uit dat het eiland zonder de blokkade de economie van een land als Portugal zou evenaren. Cuba zou de huidige economische wereldcrisis vrij goed kunnen doorstaan zonder die eindeloze blokkade. Nu zorgt de verstrengde blokkade ervoor dat de Cubanen stilaan op hun tandvlees zitten.

Weggevallen van toerisme. Zowat een derde van de deviezen komt uit toerisme. Covid was daarom voor Cuba een heel grote economische opdoffer. Daarnaast waren er de pestmaatregelen van Trump: verbod voor cruiseschepen, minimaliseren van rechtstreekse vluchten, bemoeilijken van reistoelatingen …

Het aantal toeristen daalde van 4,7 miljoen in 2018 naar 356.000 in 2021, dat is een daling met 82 procent. Op dit moment ligt het aantal toeristen nog steeds op minder dan de helft van 2018.

Een tweede blokkade van de VS. Het gaat over de blokkade tegen Venezuela, een land dat Cuba van goedkope aardolie voorzag en goed was voor 33 procent van de Cubaanse export. Venezuela probeert zelf het hoofd boven water te houden maar kan geen olie meer exporteren en nauwelijks bestellingen plaatsen in Cuba.

Terugval medische samenwerking. Cuba stuurt heel wat medisch personeel uit naar andere landen. Voor Cuba is die medische samenwerking een zeer belangrijke bron van inkomsten geworden. De VS doet er alles aan om die bron droog te leggen. Twee landen gaven daaraan gehoor: 6000 Cubaanse artsen werden door Bolsonaro de wacht aangezegd.

Aankomst van Cubaanse dokters in Italië in het begin van de pandemie. Foto: Italiaanse overheid

Veel middelen voor bestrijding Covid. De Cubaanse aanpak van de coronacrisis was heel succesvol. In vergelijking met ons land waren er vier maal minder coronadoden. Maar dat heeft een prijskaartje. Het eiland concentreerde erg veel middelen in de strijd tegen corona en dat ging ten koste van andere activiteiten.

Cuba ontwikkelde vijf coronavaccins die met groot succes in eigen land werden toegepast en die Cuba ook uitvoert naar andere landen.

Tegelijk ontwikkelden de eigen toplabo’s vijf vaccins die met groot succes in eigen land werden toegepast en die Cuba ook uitvoert naar andere landen. Het rendement van die inspanningen is echter laag, enerzijds omdat Cuba geen woekerprijzen wil vragen zoals Big Pharma doet, anderzijds omdat de internationale certificering voor een groot deel nog steeds op zich laat wachten. Daar is de invloed van de VS in veel van de bevoegde organismen wellicht niet vreemd aan.

Oorlog in Oekraïne: De wereldwijde logistieke problemen door corona houden nog steeds aan en worden nog verergerd door de boycot tegen Russische schepen. Overal komen bestellingen met veel vertraging aan en Cuba komt helemaal achteraan in het rijtje. Door de blokkade zijn Cuba’s aanvoerlijnen uit o.a. China en Europa veel langer en duurder dan nodig. 6000 containers betaalde goederen worden op het eiland verwacht maar staan voor onbepaalde duur in buitenlandse havens. Daarnaast raken – door de financiële boycot – andere bestellingen gewoon veel te laat betaald én met hoge transactiekosten …

Sterk stijgende voedsel- en energieprijzen. Die dreigen in ontwikkelingslanden tot nooit geziene hongersnoden te leiden. Dat zal in Cuba niet gebeuren omdat de schaarste zo eerlijk mogelijk verdeeld wordt. Dat maakt de beproeving voor iedereen er niet minder op maar dat ze solidair gedragen wordt helpt zeker wel om ertegenaan te gaan.

Problemen benoemen

De Cubaanse revolutie heeft de traditie om problemen niet te verzwijgen. Integendeel, de oorzaken worden benoemd, in een context geplaatst en er wordt ook duidelijk aangegeven hoe men de problemen wil aanpakken.

Zo hadden president Díaz-Canel en zijn regering op 14 juni een overleg met alle provinciegouverneurs waarin alle problemen werden besproken in verband met de inflatie, bevoorrading, productie en het werk om de rederijen de bestelde en betaalde grondstoffen op tijd te doen leveren.

De Cubaanse revolutie heeft de traditie om problemen niet te verzwijgen, integendeel.

Ook de elektriciteitsvoorziening en de recente waterellende kwamen aan bod. Het vele water was dan wel goed voor bepaalde gewassen en om de voorraden aan te vullen, maar ze veroorzaakte ook veel schade aan huizen en wegen. En er wordt nog meer wateroverlast voorspeld.

Dit overleg kwam uitgebreid aan bod in de media. In de afgelopen weken en maanden trokken de hoogste partijleiders ook naar verschillende provincies om te onderzoeken hoe de besluiten van het laatste partijcongres werden uitgevoerd. Luisteren naar en steunen op het volk zijn daarbij sleutelbegrippen.

De mobilisatie van de bevolking is inderdaad belangrijk. Zo zijn er arbeiders in de elektriciteitsvoorziening die overuren kloppen, boeren die met man en macht oogsten en de wegenwerkers die een tandje bijsteken om de schade door de overstromingen snel te herstellen …

Veerkracht

Niemand moet een Cubaan leren om te klagen en problemen te benoemen. Daar zijn ze heel goed in. Vandaag vermenigvuldigen sociale media het bereik daarvan enorm. Buitenlandse mainstreammedia berichten gretig over het minste probleem in Cuba, zelfs als het in de VS veel slechter gaat.

De klagers en de problemen krijgen zoals steeds – en steeds meer via de algoritmes van de sociale media – de meeste aandacht. Het feit dat de grote meerderheid van de Cubanen volhouden te midden deze crisis komt buiten Cuba nauwelijks aan bod. Nochtans steken veel gewone mensen overal en ondanks hun eigen moeilijkheden, de handen uit de mouwen.

Veel gewone mensen steken overal en ondanks hun eigen moeilijkheden de handen uit de mouwen.

Zo bijvoorbeeld in de wijk El Fanguito, in het westen van Havana, langs de rivier Almendares. Daar loopt al een tijd een programma om samen met de wijkbewoners nieuwe woningen te bouwen, in de eerste plaats voor de mensen vlakbij de rivier die twee weken geleden opnieuw water binnenkregen. Tegelijk moet de rivier er snel gesaneerd worden: vuil en de brokken van een eerder ingestorte brug verwijderen.

Gelijkaardige projecten lopen in twee andere wijken van de hoofdstad. De overheid ziet erop toe dat er een goeie communicatie is met de buurtbewoners er dat zij er van in het begin bij betrokken worden.

Cuba beleeft moeilijke tijden, maar de eilandbewoners zijn een en ander gewoon. Sinds het einde van de negentiende eeuw hebben ze zich onverzettelijk verweerd tegen de agressie en inmenging van de VS. Met de komst van nieuwe linkse presidenten zit de huidige context in Latijns-Amerika ook mee. Er komen ongetwijfeld betere tijden.

Dit artikel verscheen eerder op cubanismo.be.