Johan Hoebeke

Johan Hoebeke: “In de wetenschap bestaan er epistemologische methodes om een probleem te benaderen. De eerste is dat men niet aan zelfoverschatting gaat doen. Wetenschappers als Montagnier of Raoult (de Franse arts die chloroquine promoot, nvdr.) en zelfs president Trump, voelen zich miskende genieën, die de wereld fundamenteel gaan veranderen. Een goed wetenschapper denkt eerder zoals Newton het formuleerde: ‘Ik bereik mijn resultaten omdat ik op de schouders van reuzen sta’. Hij keek alleen iets verder dan zijn voorgangers. En Einstein zei hetzelfde: “Het is als een berg beklimmen, waarbij je nieuwe en bredere zichten bereikt”. Het is fout te denken dat men een paradigma van de ene dag op de andere kan veranderen. Het is een collectief werk. Dokter Raoults werk dat het meest wordt aangehaald, is niet het werk van Raoult alleen, maar van 30 à 40 auteurs niet alleen uit Marseille maar over de hele wereld.”

Wat zijn volgens jou de drie criteria die men kan hanteren om te weten of een bewering juist is/kan zijn of indien men ze moet wantrouwen? 

Johan Hoebeke: “Er moeten verschillende bronnen bestaan, niet één maar verschillende artikels die de bewering ofwel staven ofwel onderuithalen. Een artikel met één stelling die onderuit gehaald wordt door 25 andere bronnen is hoogstwaarschijnlijk vals. Voor een artikel gepubliceerd wordt, wordt het aan de kritiek onderworpen van vijf à zes collega’s van het laboratorium en daarna wordt het gelezen door onafhankelijke deskundigen alvorens het artikel gepubliceerd wordt.”

Op het vlak van economie en politiek gaat het er toch wel anders aan toe: daar kan een stelling van één persoon door 25 anderen onderuitgehaald worden, maar in de praktijk blijkt dat die ene toch gelijk had. Is dat dan anders in de wetenschap? 

Johan Hoebeke: “In politiek en economie is er altijd het menselijke, het onvoorziene en het wisselvallige element. In de wetenschap is de aanpak voorzichtiger en men probeert deze drie aspecten te vermijden, wat ook niet altijd mogelijk is. Op het domein van de economie is het ook zo dat een nieuwe theorie niet plots uit het hoofd van één persoon komt. Adam Smith en Marx steunden op het werk van hun voorgangers, Hayek en Friedman eveneens. Het is de praktijk die dan het criterium van de waarheid is en dat kan eventueel lang duren en dat is het moeilijkste.”

Nobelprijswinnaar Luc Montagnier beweert dat het coronavirus ontsnapt is uit een Chinees laboratorium. 

Johan Hoebeke: “Ik ben direct naar de bron gaan kijken, naar de twee artikels waarop de professor zich baseert. De kans om in een eiwit databank met miljoenen gegevens zes opeenvolgende gelijke of op mekaar gelijkende sequenties te vinden is bijzonder groot. Ik heb zelf de test gedaan. Ik heb zes opeenvolgende letters genomen uit het werk van James Joyce, die met een sequentie van zes aminozuren overeenkomen, en heb met het programma dat gebruikt werd door de Indische auteurs, waarop Montagnier zich heeft gebaseerd, dezelfde sequentie gevonden in de eiwitdatabank. Hetzelfde geldt voor het tweede artikel, dat Montagnier aanhaalt, waar hij niet naar de eiwitten kijkt, maar naar het DNA waar slechts vier letters met vier nucleotiden overeenkomen. Ik gebruikte opnieuw James Joyce en ik vond sequenties van 17 opeenvolgende nucleotiden die met de tekst van James Joyce overeenkwamen. Kan men daaruit besluiten dat James Joyce het virus heeft voorspeld?”

Montagnier wordt in alle artikels over die uitspraak voorgesteld als Nobelprijswinnaar voor geneeskunde. Hij was de ontdekker van het hiv-virus. Dat maakt hem wel geloofwaardig. Welke waarde hecht u daar aan?

Johan Hoebeke: “Dat is nooit een degelijk argument. Watson, de ontdekker van de structuur van DNA, zegt dat je aan Afrika geen geld moet geven want zwarte mensen zijn genetisch niet in staat om het te beheren. Dat is gewoon een schandalige uitspraak die niets te maken heeft met zijn vakterrein. Montagnier is viroloog maar houdt dan weer geen rekening met de immunologie of de eiwit-scheikunde.”

Dan is er nog het veelbesproken standpunt van Mike Pompeo, chef van de Amerikaanse Diplomatie, die zegt dat “de VS een grondige enquête voert om alles te ontdekken wat te maken heeft met de verspreiding van het virus dat de hele wereld heeft besmet en een ware tragedie heeft veroorzaakt”. Je hoort hem duidelijk China met de vinger wijzen.

Johan Hoebeke: “Het is ongelooflijk dat iemand als Pompeo zich durft te beroepen op modellen die niet wetenschappelijk zijn. De wetenschappers in de VS en het VK en in andere landen hebben duidelijk aangetoond dat dit virus niet door manipulatie ontstaan is, maar waarschijnlijk afkomstig is uit Zuid-China door besmetting via de vleermuizen die drager zijn van een virus, dat naar Wuhan migreerde, en waarschijnlijk een combinatie is van het vleermuizenvirus met coronavirussen van een andere dierensoort. De oorzaak is niet gekend. Van het SARS-virus weet men dat het voortkomt uit de intense industriële veeteelt en een besmetting door wilde dieren. Zo verhoogt het risico dat er zich een nieuwe mutant vormt die een ziektedrager kan zijn.”

De Belgisch onderzoeker, Eric Muraille van de ULB, ging de bronnen achterna. Hij zegt dat de bronnen voor de stelling dat het virus uit een laboratorium komt geen wetenschappers zijn, maar wel een journalist, een professor internationaal recht en een lid van de Amerikaanse inlichtingendienst voor Buitenlandse Betrekkingen Francis Boyle.

Johan Hoebeke: “De hogere bevolkingsdichtheid in een bepaald gebied waar wilde dieren zich verplaatsen, vergroot de kans dat er een nieuwe mutant ontstaat. Dat is de realiteit. Verder is er geen enkele reden om te beweren dat het hier om een menselijke ingreep gaat.”

Er zijn dus veel artikels die stellen dat het om een virus van dierlijke oorsprong gaat.

Johan Hoebeke: “Dat was zo voor het SARS-virus en voor het MERS–virus in Saoedi-Arabië. Dat fenomeen ontstond reeds in de heel vroege landbouwteelt, toen huisdieren en de homo sapiens begonnen samen te leven in dichtbevolkte gemeenschappen.”

Door de vernietiging van bossen komen mensen meer in contact met dieren die dragers zijn van dergelijke virussen. Zij lijden er niet onder, maar dragen het wel over. 

Johan Hoebeke: “Gebruik het scheermes van Ockham. Dat betekent: zoek altijd de eenvoudigste theorie. Wetenschappers beginnen met de meest eenvoudige uitleg, indien deze niet voldoet om de fenomenen te verklaren wordt deze verder bijgeschaafd en indien nodig vervangen door een andere simpele uitleg. Het is onnodig om gecompliceerde verhalen te vertellen als eenvoudige verklaringen volstaan.”

Maar er zijn wel laboratoria die om preventieve redenen onderzoeken uitvoeren op virussen. Het kan toch dat er een ongelukje gebeurt? 

Johan Hoebeke: “Het grootste labo dat ik ken, is het CDC-laboratorium in de VS. Zij creëerden in vitro het Spaanse griepvirus om uit te zoeken waarom dat virus zo gevaarlijk was. Men heeft dat virus uit lijken van slachtoffers gehaald en het terug in cellen tot leven gebracht. Een ander eenvoudiger voorbeeld is dat van de wilde konijnen in Australië: ze hebben een virus in de natuur gebracht die myxomatose (inwendige bloedingen, nvdr.) veroorzaakt met de dood als gevolg. Maar ze zijn slim geweest en hebben eerst een vaccin ontwikkeld voor mensen die konijnen kweekten. Zo konden ze het aantal konijnen verminderen zonder de konijnenteelt door de mens in gevaar te brengen.”

Is het dan toch potentieel gevaarlijk wat er in die laboratoria gebeurt?

Johan Hoebeke: “Er kunnen ongevallen gebeuren, zelfs met dodelijke afloop zoals de antrax-epidemie in de Sovjet-Unie of de verspreiding van antrax door een Amerikaanse bioloog na 11 september, maar dat kan overal gebeuren. Overal neemt men dezelfde voorzorgen: zowel in China, Europa als de VS zijn het bekwame mensen die er werken en die goed opletten. Zo onmiddellijk zeggen: ja, het zijn de Chinezen, dat is westerse arrogantie.”

China wordt er van beschuldigd de WHO onder druk te zetten. 

Johan Hoebeke: “Ik denk dat de WHO daar een goed antwoord op heeft gegeven: zij zeggen dat ze iedereen gewaarschuwd hebben op 21 januari 2020. Maar reacties bleven uit. Als er al een fout gemaakt is, dan is het door de regeringen, en vooral in Europa en de VS. Daar ligt op de eerste plaats de verantwoordelijkheid. De eerste corona-dode viel op 19 december 2020. Op 10 januari heeft China de volledige DNA-sequentie naar de hele wereld gestuurd. Dus iedereen bezat de nodige info om voorzorgsmaatregelen te nemen. Indien dit virus was uitgebroken in Brazilië bijvoorbeeld, dan garandeer ik u dat deze pandemie een heel ander karakter had gehad. Zij hadden niet de technische of wetenschappelijke middelen om te reageren. En dan heb je nog die president Bolsonaro … ’Gelukkig’ brak het virus uit in China. En dan heb je nog de westerse arrogantie die het fenomeen onderschatte, omdat het toch maar uit onderontwikkelde landen kwam.”

Door naar China te wijzen, moffelen de VS hun eigen verantwoordelijkheid weg?

Johan Hoebeke: “Het enige Europese land dat op tijd reageerde is Duitsland. En de enige reden is dat de directeur van het instituut Robert Koch in Berlijn een vriend van Merkel is. Daarom reageerde zij onmiddellijk in tegenstelling tot Frankrijk bijvoorbeeld. In België zat geen enkele viroloog in het kabinet van De Block, maar er zijn wel mensen van de farmaceutische industrie.”

De invloed van de farmaceutische industrie op de politiek is een reëel probleem.

Johan Hoebeke: “Het is een ernstig probleem. China kan dan al veel invloed hebben binnen de WHO, maar de op één na grootste geldschieter van de WHO is de Melinda en Bill Gates Foundation. Dat is een privé-organisatie. Hier heb je dus een belangenconflict.”

Over Bill Gates doen de wildste geruchten de ronde. “Vandaag is het grootste risico voor een wereldramp niet van nucleaire aard maar een pandemie”, zei hij jaren geleden al. Sommigen zien daarin het bewijs dat hij voorkennis had. 

Johan Hoebeke: “Die uitspraak van Bill Gates las ik al in een boek van acht jaar geleden. Een Amerikaanse geleerde legde lang voor Gates al uit dat ons manier van leven een pandemie kan veroorzaken. Virologen en immunologen wisten dat al lang. Zelfs Bush junior heeft ooit iets gelijkaardigs gezegd in 2005.”

Dus je hoeft geen groot licht te zijn om zoiets te beweren. Maar Gates heeft wel veel invloed via zijn stichting. Kan hij nu niet profiteren van de situatie? 

Johan Hoebeke: “Bill Gates was op de hoogte zoals iedereen dat was of kon zijn. Maar velen wilden gewoon niet luisteren. De Gates Foundation werd opgericht nadat hij tijdens het antitrust-proces in de VS in een slecht daglicht stond. Dat deed zijn zaak geen deugd. Dus heeft hij als uitweg een stichting opgericht. Hij probeert nu een vaccin tegen malaria te promoten hoewel dit niet voldoet aan de eisen die van zo’n vaccin verwacht worden. Hij lobbyt om het in Afrika te verkopen.”

Werkt hij dan stilzwijgend samen met de Amerikaanse farmaceutische industrie?

Johan Hoebeke: “Zeker, want het vaccin werd ontwikkeld door de Amerikaanse multinational GlaxoSmithKlein.”

Het neemt veel tijd in beslag om medicijnen op de markt te krijgen. Er gaat een lange periode van testen aan vooraf. 

Johan Hoebeke: “En dat gebeurt niet altijd even objectief. Een goed boek daarover is Bad Pharma van Ben Goldacre. Wat gebeurt er als firma’s een medicijn op de markt willen brengen? Ze betalen klinische onderzoekers om hun product te testen. Het is natuurlijk moeilijk voor iemand die betaald wordt door een firma om dat product helemaal te veroordelen. Ik beschuldig de onderzoekers niet, zij zijn onderhevig aan wat we ‘bevestigingsbias’ noemen. Zij zullen steeds willen wijzen op het positieve van hun resultaten om hun geldschieters tevreden te stellen.”

Dus zou het testen en controleren van medicijnen moeten gebeuren door een volledig onafhankelijke publieke instantie?

Johan Hoebeke: “Sinds enkele jaren is wel enige verbetering vast te stellen door het verplicht openen van de doelen van het onderzoek en de corresponderende resultaten. De helft van de klinische onderzoeken beantwoordt spijtig genoeg nog niet aan die strenge criteria. Vroeger was het ook de firma zelf die haar eigen statistische analyses uitvoerde. De farmaceutische bedrijven werkten met hun eigen analyses. Ze gebruikten het brute onderzoeksmateriaal en publiceerden dat dan met een verwijzing naar een bepaald persoon. Het was dus zogezegd niet van de firma zelf. Ze vertrekken van hun eigen basisgegevens en manipuleren die dan zodat het medicament er goed uitkomt.”

We moeten dus eigenlijk alles wantrouwen wat niet grondig onderzocht werd?

Johan Hoebeke: “Ja, een ander mooi voorbeeld is de mededeling enkele weken geleden vanuit de VS dat een medicijn van Gilead veelbelovend goed zou zijn. Een journalist had dit gehoord in de gangen van een ziekenhuis in Chicago. Diezelfde dag steeg de Dow Jones met 4 percent en de aandelen van Gilead met 13 percent. 

Maar gisteren las ik dan weer dat dit medicijn niet werkt. Dus was dit eigenlijk een truc om de aandelen te doen stijgen en zo winst te maken. De belangentegenstellingen tussen de farmaceutische industrie en de wetenschappers zijn duidelijk.”

Nog zo’n wilde theorie: de financiële wereld zou deze crisis geprovoceerd hebben om winst te maken en tegelijk het protest in te dammen door iedereen thuis op te sluiten of om Big Brother-toestanden op te dringen. 

Johan Hoebeke: “De coronacrisis is een realiteit. In China zegt men: waar er een crisis is, is er een opportuniteit en natuurlijk heb je allerlei krachten die hun kans grijpen. Facebook en Google kunnen nog maar eens een massa informatie verzamelen over individuen. Naomi Klein heeft dat mechanisme goed uitgelegd in haar boek over de shockdoctrine.”

De onderzoeker Eric Muraille schreef over de explosie aan complottheorieën: “De exponentiële groei van gespecialiseerde wetenschappelijke kennis leidde paradoxaal ook tot de toename van onwetendheid.” Studenten krijgen vooral nuttige parate kennis doorgegeven, maar missen een algemene vorming. 

Johan Hoebeke: “De hyper-specialisatie in de wetenschap is een slechte evolutie want men dringt niet meer door tot de grond van een zaak. Als student bijvoorbeeld leerde ik eerst logica en epistemologie (dit is de wetenschap over hoe de mens kennis verwerft). Als dat niet meer grondig onderwezen wordt, gaat men foute redeneringen ontwikkelen waarvan Aristoteles reeds wist dat ze fout waren. Men is alleen nog geïnteresseerd in de eigen discipline. Aangezien de wetenschap als dusdanig heel slecht gepromoot wordt, gaan journalisten met onderzoeken aan de slag zonder voldoende kennis van de materie. Een snel interviewtje met mensen die het onderwerp zelf niet grondig kennen desinformeert in feite het publiek. Vandaar ook de toenemende invloed van de complottheorieën. Denk aan die ophef die er even was over de prevotella-bacterie. Bij kleine kinderen is die bacterie niet aanwezig. Kleine kinderen krijgen ook minder te maken met het coronavirus. Dus, zo klonk het, is er een link tussen die bacterie en covid-19. Dan kan je net zo goed zeggen dat er een link is tussen moedermelk en covid-19.”

Dit is een bewerking van het interview dat Michel Collon, journalist bij ‘Investig’action’ deed met wetenschapper Johan Hoebeke, co-auteur met wijlen dokter Dirk van Duppen van het boek ‘De Supersamenwerker’. 

Foto: Kuhlmann /MSC, Wikimedia Commons / CC BY 3.0 DE