Op de Pagina van de Denkgroep Oikos op Facebook vond ik bijgaande mooie foto om de aandacht te trekken op het nieuwe boek dat Dirk Holemans, een man die zijn sporen heeft verdiend als ecologisch activist, en twee andere auteurs nu op de markt brengen. De cover en de mooie woorden brachten enkele associatieve beschouwingen bij me naar boven, die veertig jaar studie en activisme beslaan. Eerst geef ik voor de duidelijkheid de toelichting die Oikos geeft over het boek.
Over Omgroei: Wie is er bang van degrowth? Alleen al de term jaagt rechtse opiniemakers en vermogensbeheerders de gordijnen in. Groei is de smeerolie van het kapitalisme. Als de economie groeit, dan gaat alles goed, zo leer je op school. Maar wat bedoelen we met groei? Moet alles zomaar blijven groeien tot in het oneindige? De klimaatcrisis laat zien dat oneindige groei op een eindige planeet onmogelijk is. Degrowth, of omgroei, biedt een alternatief. Een veelbesproken term, maar nog vaak verkeerd begrepen. Dit essay geeft je de sleutels van een van de debatten van deze tijd in handen. Ontdek hoe een samenleving eruit kan zien die niet meer afhankelijk is van economische groei. Een wervend verhaal over minder privéjets, ongelijkheid, burn-outs en afvalbergen, maar ook over meer levenskwaliteit, tijd voor elkaar, duurzame spullen en een gezonde planeet. Anders gezegd, een goed leven voor iedereen binnen de grenzen van de planeet
Vanuit mijn traject is de grote waarde van “Omgroei” een evidentie (een traject met onder andere studies economische geschiedenis en engagement in de hulpverlening). Wanneer gaat het doordringen, bij de heren van de ‘harde sector’? In de jaren tachtig ontstond er al bewustzijn dat het BNP (Bruto Nationaal Product, de waarde van de gehele productie tijdens een bepaald jaar van een natie) niet het ideale instrument was om welvaart, laat staan welzijn en geluk te meten. Leraren gaven toen aan dat er druk aan betere instrumenten werd gewerkt. Vandaag, in 2024, stellen we vast dat het BNP nog altijd centraal staat in de economie en econometrie. Rond 1983 waren we betrokken bij de oprichting van Agalev, de voorloper van de Vlaamse groene partij Groen. Een van de stichters vond de volgende slogan uit, die door de partij een tijdlang als motto werd geadopteerd: Naar meer Stilte, Samenhorigheid en Soberheid. Wat is daar van terecht gekomen intussen? Het is waar dat stilte misschien wat breder wordt gewaardeerd; je kreeg een deel landgenoten en tijdgenoten die – in de lijn van onze activiteiten sinds half jaren zeventig – de natuur gingen opzoeken en merkten hoeveel deugd dit doet voor lichaam én geest. Je ziet als ervaren natuurbezoeker nog steeds dat de paden in de reservaten verbreed en dichter aangetast zijn, door meer gebruikt te worden. Verrassend genoeg gaf het virus en de pandemie veel mensen een duwtje in de rug, om de paden in de regionale natuurgebieden op te gaan. Op dit vlak vinden intussen organisaties als Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid vzw en Natuurpunt elkaar in toenemende mate.
Zelfs het exotische Shinrin yoku, een bad nemen in het bos, een praktijk en visie uit Japan, drong hier in beperkte mate door. De tafels in Standaard Boekhandel (Leuven De Somerplein) lagen enkele maanden vol met boeken over deze levensstijl. Persoonlijk konden we publicaties kwijt in tijdschriften als Tertio en De Kovel; ja, ook de sector van de spiritualiteit, werd zich van het belang van ‘groen’ bewust, niet alleen TAU – Franciscaanse spiritualiteit vandaag. Als we veertig-vijftig jaar overschouwen is er dus enige vooruitgang. Toch zit er een teleurstellend aspect aan de trein der groene traagheid. Dat verband lijkt te houden met “materialisme” en met de magie van het toestel en de machine, die nog steeds betoverend inwerkt op mensen. Een band ook met het economische begrip “demonstratiegoederen” en met het psychologische mechanisme dat daaraan beantwoord. Een soort mimetische begeerte. Neem bijvoorbeeld de tweede en derde term in het motto van Luc Versteylen. Hoe staat het met de Samenhorigheid? Recent bleek alleszins dat de Vlaamse Regering het moeilijk heeft gehandicapten als mensen met mensenrechten te beschouwen; er kwam verzet van de Liga voor Mensenrechten vzw en van doelgroepvereniging GRIP en hun advocaten. Gisteren in het VRT journaal was er een lichtpuntje: directeurs van scholen hebben de moed de smartphone te verbieden; blijkt dat de jongeren dit aanvaarden en weer met elkaar spreken, het sociale herontdekken. Misschien moeten de problemen eerst veel groter worden voor Samenhorigheid als waarde wordt omarmd? Op academisch niveau werkt een vereniging als SPES-forum – Geïnspireerd Samenleven hier aan.
Hoe staat het tenslotte met de Soberheid? Welk percentage van onze bevolking neemt de winter te baat als een kans op herontdekking ervan? Door bijvoorbeeld de verwarming veel lager te zetten, en in de lijn van het knappe themanummer van Oikos – Denktank voor Sociaal-Ecologische Verandering over kleding, wollen kleding te dragen, en het textiel gemaakt uit polyacryl en andere niet-afbreekbare stoffen, die ook veel minder warmte geven, in de winkelrekken te laten hangen? Wie zet zoals wij de thermostaat vele dagen op 15,5 graden of minder, en draagt gewoon drie wollen truien? Dat alleen Soberheid ons kan redden lijkt ook de kwestie van de vervanging van de auto’s die rijden op petroleum(derivaten) door elektrisch aangedreven machines te vervangen, te illustreren. De nieuwe auto komt met een brede waaier aan nieuwe problemen en gevaren, ook voor milieu en natuur. “Er moet genoeg draagvlak zijn” is de kreet die zowat alle partijen brengen, en daar schuilt waarheid in. Maar laat de toestand van de natuur, de erosie van de soortenrijkdom, de verstoring van het klimaat, die zwaarder blijkt dan voorzien, dit soort “democratisch” spel nog lang toe? Je zou voor het nieuwe jaar bijna hopen op zwaardere uitdagingen en crisissen, want de mens lijkt nog altijd een on-nadenkend wezen, niet bereid tot veel offers, wellicht minder dan in vorige generaties; in de hoop dat de uitdrukking over het gedrag en de opvoeding van mensen zal in werking treden die gaat “wie niet horen wil, zal voelen”.
Nu zijn we misschien te bitter, een eigenschap die mensen boven de zestig wel meer karakteriseert. Ik hoop op de jongere generaties, op hun energie, radicaliteit, geloof, vertrouwen. De generatiekloof lijkt echter de zaken er niet gemakkelijker op te maken. Meer dan in de geschiedenis lijken jonge mensen anders te denken en zaken anders aan te voelen dan oudere. Getuige de nieuwe kampen (van “verdrukten” en “verdrukkers”) die jonge generaties ontwerpen vanuit een vaak zeer negatief denken over kolonisatie en een naar ons aanvoelen onwetenschappelijk denken over kleur en geslacht, en niet gehinderd door veel historische kennis. Het wordt blijvend boeiend om te monitoren, dat wel.
