Wie niet met het vliegtuig naar Portugal reist, passeert met de auto of met de trein het grensstadje Vilar Formoso. Daar bevindt zich een uniek museum, het Museo Fronteira de Paz, (grensmuseum van vrede) dat ons herinnert aan een bewogen geschiedenis bij het begin van de Tweede Wereldoorlog.
Portugal was in die tijd ongeveer het armste land van Europa en de mensen leefden onder de versmachtende conservatief-katholieke dictatuur van Salazar: samen met een perfide geheime politie maakten de kerk en de plaatselijke grootgrondbezitters er de dienst uit.
En toen werd het 1940: door de blitzkrieg voortgestuwd vluchtten honderdduizenden mensen uit Noord- en Centraal Europa naar de Franse westkust. In het Portugese consulaat in Bordeaux kwamen honderden mensen aankloppen.
De plichtbewuste consul Aristides de Sousa Mendes (1885-1954) liet zijn hart spreken. Samen met zijn kleine team schreef hij tussen 16 en 23 juni 1940 meer dan 30.000 visa uit voor Portugal.
Foto’s van de mensen die door Aristides de Sous Mendes werden gered in 1940. Foto: vilarformosofronteiradapaz.cm-almeida.pt/
Al deze mensen krijgen een ‘laisser-passer’ vanaf het grensstation Hendaye-Irun om door te reizen naar Portugal. Daar aangekomen kregen de vluchtelingen eten en drinken van de arme bevolking en reisden door naar de havensteden Porto, Aveiro en Lisboa.
Onder hen het gezin van de groothertogin van Luxemburg, de familie van de Belgische minister Van Zeeland, de schrijvers Arthur Koestler, Alfred Döblin, Heinrich en Erika Mann, Antoine de Saint – Exupéry, de families Guggenheim en Rotschild en vele andere (gewone Joodse) mensen.
Zij bleven in Portugal of reisden door naar de VS of Zuid-Amerika. Op die manier ontsnapten duizenden aan de ‘Endlösung’ die Hitler doorvoerde in Europa. Sousa Mendes werd hiervoor op het matje geroepen door het regime van Salazar, werd ontslagen en stierf in armoede. Twaalf jaar na zijn dood werd hij als eerste Portugees ‘beloond’ met de Yad Vashem voor zijn ongelooflijke daden.
80 jaar later is er opnieuw een golf van immigratie aan de gang. En dat is bijzonder, vermits Portugal al decennia lang hét ‘emigratieland’ is in Europa. Tien jaar geleden namen de parlementen in Portugal (2013) en Spanje (2014) wetten aan buitenlanders het recht toekennen om het verblijfsrecht aan te vragen, als ze kunnen bewijzen dat hun familie tijdens de Inquisitie (het ‘verdrijvingsedict’ van 1497) uit Portugal verdreven werden.
Tot 2022 deden slechts weinig Israëlische staatsburgers daar een beroep op, want de voorwaarden waren ook vrij streng: zo moest je een cultuurtest afleggen en de Portugese taal machtig zijn.
Maar sinds het aantreden van de extreem-rechtse partijen in de regering Netanyahu en de oorlog in Gaza, is het hek van de dam. In 2023 kwamen meer dan 21.000 Israëli Portugal binnen en ook dit jaar gaat de immigratie maar door.
In Centraal Portugal komen hoe langer hoe meer jonge gezinnen aan, mannen, vrouwen en kinderen … Meestal op zoek naar een veilige plek, want de nooit geziene aanval van Hamas op 7 oktober heeft de droom van een ‘veilig Israël’ voor vele mensen aan diggelen geslagen.
Maar uit de karige gesprekken merk ik toch vaak ook hun antipathie voor Netanyahu en de (zoveelste niets oplossende) oorlog in Gaza. Is er een stille emigratie bezig uit Israël?
Natuurlijk heeft dit ook gevolgen voor Portugal: de prijzen van huizen en gronden gaan met rasse schreden omhoog, in de scholen duiken vaker kinderen op die geen woord Portugees praten, enz.
Portugezen zijn en blijven over het algemeen een gastvrij volk, maar bij de laatste parlementsverkiezingen in maart brak de extreem-rechtse en xenofobe partij Chega (‘Genoeg’) voor het eerst door meer dan 17 procent van de stemmen.
Bron: The trend of Israelis applying for Portuguese nationality
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
