De secretaris-generaal van de Internationale Unie voor Telecommunicatie (ITU) stuitte op 2 maart op veel scepsis toen hij tijdens een congres in Barcelona het einde van de Arabische Lente aankondigde. Dat einde zou volgens hem komen tijdens de Arabische Communicatietop van de ITU die afgelopen week werd gehouden in Doha.

Hamadoun Touré lichtte zijn bizarre bewering later toe: hij doelde op het potentieel van een pan-Arabische strategie voor ICT-ontwikkeling, die volgens hem revolutionaire gevolgen zal hebben voor de samenlevingen en economieën van Manama in Bahrein tot Nouakchott in Mauritanië.

Tijdens de Arabische Communicatietop (Connect Arab Summit) die van 5 tot  7 maart werd gehouden, was Touré terughoudender. Hij legde uit dat sociaal oproer niet over zal zijn voordat de leiders – inclusief in de ICT-sector – zich meer inzetten voor groei en ontwikkeling.

“We moeten nadenken over wat doen om mensen te helpen hun recht op goed burgerschap en werk uit te oefenen”, zei hij voor een publiek van politieke leiders en ceo’s uit het bedrijfsleven uit 21 landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.

De potentie van ICT om de Arabische wereld te veranderen, stelden experts op de conferentie, is afhankelijk van de actieve rol die regeringen bereid zijn te spelen bij het aanmoedigen van investeringen, het stimuleren van werkgelegenheid en regulering.

Vrije informatie

Brahima Sanou, directeur van het Telecommunicatie Ontwikkelingsbureau van de ITU, zei tijdens een discussie dat goede infrastructuur van groot belang is, maar dat die vergezeld moet gaan van het juiste juridische en politieke raamwerk. “In de komende jaren zal de breedbandinfrastructuur de basisinfrastructuur worden”, zei hij. “Dat potentieel moeten we nog aanboren.”

Paul Budde, een onafhankelijke ICT-consultant gespecialiseerd in strategisch advies, was het ermee eens dat de ontwikkeling van ICT kan helpen een omgeving te creëren waar jonge werkzoekenden in de Arabische wereld nieuwe kansen krijgen. “Als je in een dorp in Libië woont en je hebt een briljant idee, dan kan het opgepikt worden door een rijke investeerder in Milaan”, zei hij tegen nieuwszender Al Jazeera.

De innovatieve en verrassende manieren waarop activisten tegenwoordig communicatietechnologie gebruiken, heeft regeringen overal gedwongen na de denken over de reikwijdte van de macht die internettechnologie burgers geeft.

Budde, adviseur van de Broadband Commission for Digital Development, een initiatief van ITU en de Unesco, zei dat wereldleiders zich nu eindelijk realiseren welke potentie de zich continu ontwikkelende communicatietechnologie heeft. “Ze begrijpen nu dat dit een realiteit is en dat het een middel is dat mensen zullen gebruiken om invloed uit te oefenen op de samenleving en economie.”

De “heersende elites” in de wereld hebben strijdige reacties laten zien op de diepgaande veranderingen in de manier waarop burgers zich tot de overheid verhouden, zei Budde. “Hun functie en status worden bedreigd. Opeens wordt informatie verspreid. Opeens kan informatie niet meer verborgen worden gehouden. Dat is waar het in echte democratieën om draait.”

Tunesië

In de Arabische wereld is bij uitstek tot uiting gekomen wat dat doet met de macht van de heersende klasse. Tunesië en Egypte, twee landen waar demonstranten begin 2011 erin slaagden hun regering omver te werpen, hadden het hoogste aantal internetgebruikers in de Arabische wereld, los van de landen van de Samenwerkingsraad van de Golf. Een kwart van de Egyptenaren en meer dan een derde van de Tunesiërs had op enige manier toegang tot internet in 2010.

Voordat hij moest aftreden, was Zine Al Abidine Ben Ali, de voormalige president van Tunesië, misschien wel een van de grootste pleitbezorgers van ICT-sector in de Arabische wereld. Een van zijn vele projecten ter bevordering van ICT-kennis, was PC Famillial, een initiatief gericht op het verschaffen van goedkope en betrouwbare computers aan Tunesiërs.

Maar uiteindelijk keerde de generatie geeks die hij zelf aangemoedigd had, zich tegen hem, uit frustratie over zijn regime waarin censuur en controle centraal stonden. De strijd tegen de censuur is in het nieuwe Tunesië echter nog niet uitgewoed.

Budde stelt dat het niet wijs is als regeringen proberen  de macht die ICT-ontwikkeling het volk geeft, terug te draaien.  “Als je mensen vertrouwen geeft en ze goed opleidt, dan kweek je mensen die beginnen na te denken en participeren. Als je probeert een tsunami tegen te houden, zul je verliezen.”

Breedband

Als de Arabische landen het technologietijdperk voluit willen binnentreden, is er nog veel werk te verzetten, staat in het laatste ITU-rapport dat tijdens de top werd gepresenteerd.

De auteurs van het rapport constateren een groeiende kloof tussen de olierijke en relatief stabiele Golfstaten en de rest van de regio. Zelfs in de rijkere landen is behoefte aan een beter gecoördineerde benadering van de ICT-infrastructuur, zeggen experts.

“De regeringen moeten hier leiderschap tonen, en dat moet vanuit de top van de regering komen”, zei Budde. “Bedrijven willen alleen investeren als er een duidelijke visie en strategie is.”

Uit statistieken die tijdens de top werden vrijgegeven, bleek dat het gebruik van mobiele telefoons in de regio sterk gestegen is. Eind 2011 hadden gemiddeld 97 per 100 inwoners in de Arabische landen een mobiel abonnement (ITU gaat in de statistieken uit van 21 landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika). Per land kunnen de verschillen echter groot zijn. Saoedi’s gebruiken gemiddeld 1,8 telefoons per persoon, terwijl er in Somalië sprake is van slechts 1 abonnement per 10 Somaliërs.

Samen met Saoedi-Arabië,  hebben Oman, Libië en Koeweit de hoogste penetratie van mobiele telefoons in de wereld. Mobiel breedband is beschikbaar in alle Arabische landen en met uitzondering van Jemen en Algerije kan dat via 3G-netwerken. Het aantal mensen dat gebruik maakt van mobiel breedband, is tussen 2007 en 2011 gestegen van 3 miljoen tot 48 miljoen.

Susan Teltscher, hoofd van de afdeling ICT Data en Statistiek van de ITU, zei dat onderzoekers verwachten dat de kosten van mobiel breedband zullen dalen en dat de groei in de komende jaren zal aanhouden.

“Draadloos groeit snel”, zei ze. Maar vast breedband kent een veel tragere groei. Eind vorig jaar had slechts 2,2 procent van de bevolking een vaste breedbandverbinding. Wereldwijd is dat gemiddeld 8,5 procent. De enige regio die minder breedbandaansluitingen heeft, is Afrika met 0,2 procent. In Europa heeft gemiddeld genomen een kwart van de bevolking breedband.

Tegenstrijdig beleid

In diverse landen in het Midden-Oosten zijn ambitieuze projecten gestart. Qatar heeft plannen en eigen satelliet te lanceren, Es’Hail, die communicatiediensten moet gaan verzorgen voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Ook wordt gewerkt aan een Wetenschaps- en Technologiepark, ter bevordering van innovatie.

Algerije wil inzetten op 3G en 4G LTE draadloze netwerken. Tegen 2015 moet elk Algerijns  huishouden hier gebruik van kunnen maken, zei de Algerijnse minister van Telecommunicatie, Moussa Benhamadi. Algerije heeft al digitale overheidsdiensten geïntroduceerd, waardoor sommige diensten toegankelijk zijn geworden voor Algerijnen in het buitenland.

Ondanks de ambitieuze plannen, is voor veel gewone Algerijnen de laatste tijd steeds moeilijker om online te komen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft na het begin van de opstanden in de Arabische wereld namelijk restricties ingesteld.  De helft van de internetcafés in het land – plaatsen waar jongeren graag kwamen om gebruik te maken van Facebook of video’s te delen – is gesloten onder de nieuwe regels, schreef de Algerijnse krant L’Expression in januari.

Hoewel het moeilijk is het exacte aantal sluitingen te verifiëren, erkende de minister dat veel internetcafés zijn gesloten in de aanloop naar de presidentsverkiezingen in mei.

Volgens Benhamadi is de sluiting van de internetcafés niet in tegenspraak met overheidsprojecten die de internettoegang juist willen uitbreiden. De nieuwe regels brengen volgens hem enige orde aan in de “chaotische groei” van internetcafés in de afgelopen jaren en zijn genomen uit veiligheidsoverwegingen, “niet om de toegang tot internet te beperken.”