Tweede kans

Ik ontmoet Ronny, een man van 50 jaar met een zwaar verleden, om te praten over zijn leven na de gevangenis. Ik praat ook met Patricia, zijn hulpverlener die ervoor zorgde dat Ronny een nieuw leven kon starten na de gevangenis. Ronny woont intussen alleen, maar komt graag nog een langs in zijn vroegere thuis, waar hij een tweede kans heeft gekregen. We ontmoeten elkaar daarom in De Linde, een residentiële opvang van CAW Antwerpen voor thuisloze mannen, waar Ronny terecht kon toen hij vrijkwam.

Verloren tijd

Ronny is geen doetje. Hij heeft een verleden van gewapende overvallen, dealen, geweld en druggebruik. Hij belandde daardoor in de gevangenis.

Toen Ronny een eerste keer vrijkwam, hield hij zich op de vlakte. Hij wilde verloren tijd inhalen. Toch werd hij opnieuw opgepakt. “Toen begon de miserie echt. Ik werd opgepakt voor iets wat ik niet gedaan had. Ik had er niks mee te maken. En dat kon ik moeilijk verkroppen. Omdat ik de overval niet wilde bekennen bij de politie kwam ik uiteindelijk bij een psychiater terecht. Hij besliste om me te interneren, ook omdat ik een slechte reputatie had in verschillende gevangenissen. Volgens het gevangenispersoneel was ik onverbeterbaar. Vroeger kon je tegen zo’n beslissing niet in beroep gaan. Dat is onmenselijk. Nu kan dat gelukkig wel.”

Ronny zat opnieuw jaren in de gevangenis. Elke zes maanden werd zijn dossier herbekeken. “Je hebt totaal geen perspectief als geïnterneerde.”

Zieke moeder

Uiteindelijk mocht Ronny de gevangenis verlaten om naar een afkickcentrum te gaan. “Aanvankelijk zou mijn verblijf daar een jaar duren. Toen dat met een jaar verlengd werd, was de maat vol. Ik ben toen vertrokken om voor mijn moeder te zorgen, die kanker had. Ik was 21 maanden op de vlucht. Ik werkte zodat ik mijn moeder kon onderhouden. De dag dat ik haar afzette aan het ziekenhuis omdat het niet meer ging thuis, werd ik herkend door de politie en werd ik opgepakt.”

Opnieuw belandde Ronny in de gevangenis. Niet veel later stierf zijn moeder.

Op zoek naar een thuis

Vanuit de gevangenis schreef hij elk opvangtehuis aan om een verblijf te vinden voor wanneer hij vrijkwam. “Ik deed mijn verhaal keer op keer en hoopte dat iemand mij ergens een kans zou geven.” Zo kwam hij in contact met De Linde, een residentiële opvang van CAW Antwerpen voor thuisloze mannen.

In 2001 kwam het team van de Linde bij Ronny langs om een intake te doen. Zo leerde hij Patricia kennen, de teamcoördinator van De Linde. “Patricia voerde een gesprék met mij. Ze vond dat ik een kans verdiende.” Ronny kwam op proef vrij en kon in de Linde gaan wonen.

Voordeel van de twijfel

Patricia heeft het hart op de tong en windt er geen doekjes rond. Tegelijkertijd hangt er een warme wolk rond haar, die maakt dat je graag in de buurt bent. “Toen ik Ronny de eerste keer zag, had hij nog lang haar. Hij is een lieve gast, maar dominant. En het is een overlever. Als ‘streetwise’ een intelligentiecriterium zou zijn, is hij slimmer dan jij en ik samen.”

Zij kent Ronny intussen door en door, en is zijn steun en toeverlaat. “Hij is zowat ‘voor galg en rad’ opgegroeid in een kansarm gezin in de Seefhoek in Antwerpen, samen met zijn broer. Eigenlijk was hij vanaf dag één al een vogel voor de kat. Zijn vader had geen vat meer op hem en hij werd een zware crimineel, pleegde overvallen. Weinigen wilden hem nog het voordeel van de twijfel geven. Bij de Linde doen we dat wel. Iedereen verdient het voordeel van de twijfel.”

Patricia gelooft sterk in het geven van nieuwe kansen. “We geven mensen vertrouwen én blijven naast hen staan als ze mislukken. Als het nodig is, geven we hen een derde en een vierde en zelfs een vijfde kans. In succesverhalen heeft juist het krijgen van kansen op een bepaald moment voor een mentale klik gezorgd.”

Buikgevoel

Tegelijk vindt Patricia het erg belangrijk om hen scherp te confronteren met de consequenties van hun gedrag. “We winden er geen doekjes om… Dat zorgt langzaam maar zeker voor bewustwording en inzicht. Maar we zullen enkel het gedrag veroordelen, nooit de mens.”

Voor Ronny heeft dat het verschil gemaakt. “Patricia bleef mij steunen in de keuzes die ik moest maken in het leven. Ze leefde met me mee. Ze nam nooit zelf een beslissing. Ze wist me wel goed uit te leggen wat de gevolgen van sommige dingen kunnen zijn. Haar buikgevoel zat altijd juist. Ik heb veel van haar geleerd. Ik ben haar ook heel dankbaar dat ze getuige wilde zijn op mijn trouw, toen er niemand anders was.”

Krijgersblik

Als ik naar Ronny kijk, zie ik een getekend man. Tijdens ons gesprek vertelt hij over zijn afkomst. Zijn vaderlijke roots liggen bij de Sioux indianen uit Noord-Amerika. Zijn krijgersblik herken ik inderdaad op een foto van zijn vader. Ronny is erg trots op die foto. Jarenlang hadden vader en zoon geen contact met elkaar, tot enkele maanden geleden. Voor Ronny is dat dankzij Patricia. “Ze vertelde me rechtuit dat het misschien genoeg was geweest met koppig zijn en ze overtuigde me om de eerste stap te zetten. Ondertussen zie ik mijn vader weer”.

Schone lei

Uit ons gesprek blijkt dat Patricia erg begaan is met het thema. “Als ex-gedetineerde is het lastig om een nieuw begin te maken. Tijdens hun verblijf in de gevangenis verliezen de meesten hun job, hun huis, hun sociaal netwerk. Vaak hebben ze geen dak boven hun hoofd als ze vrij komen. Begin er dan maar aan, aan reïntegreren in de samenleving. Met het stigma van ex-gedetineerde dat aan je kleeft. Geloof me, met die stempel krijg je vaak het deksel op je neus. Vanuit de gevangenis is het moeilijk om een woonst te zoeken. Bovendien, welke verhuurder wil een ex-gedetineerde als huurder? Heel veel gedetineerden beschikken na jaren gevangenis niet meer over een stevig sociaal netwerk. Als mensen een perspectief hebben om te kunnen wonen en werken, motiveert hen dat om op het rechte pad te blijven. Méér dan het vooruitzicht opnieuw in de cel te belanden bij een volgende misstap.“

Als iemand vrijkomt, kan hij een aanvraag indienen om in de Linde te wonen. “Meestal komen mannen eerst bij ons ‘op verlof’ als ze uitgangspermissie hebben. Ze maken dan kennis met het huis, met de groep en met het team. Als het ‘klikt’ zijn ze welkom. We kennen de dossiers van de bewoners trouwens niet. Dat is een bewuste keuze. Wij oordelen niet. Ze hebben hun straf (deels) uitgezeten en beginnen hier met een schone lei na hun detentietijd.“

Gezamenlijke woonkamer

De Linde is een groot en hoog huis in de Dambruggestraat in Antwerpen, met beneden een grote gezamenlijke woonkamer en een lange houten eettafel, die niet zou misstaan in de Pain Quotidien.

Patricia werkt al sinds 1995 in de Linde. “Ons opvangcentrum was eind jaren ’80 een antwoord op de afschaffing van de wet op de Landloperij. Toen de ‘landloperskolonies’ in Merksplas en Wortel de deuren sloten, belandden veel mensen terug op straat in Antwerpen. De Linde bood hen een onderdak. Ondertussen maakt de Linde deel uit van CAW Antwerpen.”

Nu wonen er in de Linde generatie-armen, psychiatrische patiënten, verslaafden én ex-gedetineerden. Er kunnen 15 mannen wonen. “We zorgen voor een goede mix. Dat werkt het beste.

‘Wonen’ is het juiste woord. Iedereen heeft hier een eigen kamer. Mannen kunnen zelf koken. Als ze honger hebben, trekken ze gewoon de ijskast open en smeren ze een boterham. Ze zijn bovendien niet alleen, en de deur van onze bureau staat altijd open. Behalve als er iemand binnen zijn hart uitstort.“

Ronny vond er niet alleen onderdak toen hij vrijkwam, maar ook een thuis. “In de Linde voelde ik begrip, ik kreeg genoeg tijd om alles te regelen. Er hangt een goede sfeer, ik had er zelfs drie vrienden na een tijd.”

Mildheid

Sommige bewoners hebben een enkelband, en mogen maar een paar uur per dag buiten. Het groepsleven is daarom voor velen positief. “In de Linde zijn ze niet alleen. Met een enkelband op een studio wonen, betekent een groot isolement. Je mag maar een aantal uur per dag je huis uit. De rest van de dag ben je veroordeeld tot eenzaamheid en zit je in je eentje te verpieteren.”

Als ik Patricia vraag hoe ze haar opstelt tegenover ex-gevangenen, blijft ze vooral menselijk. “Ex-gedetineerden zijn ook mensen. Ze zijn niet fundamenteel anders dan jij en ik. Ze hebben misschien minder geluk gehad. Ze maakten verkeerde keuzes. Ze zijn zelden geboren in een gouden bedje. Ik kan met een grote mildheid kijken naar mensen die een gevangenisstraf uitzaten. Ze verdienen een tweede kans. Iedereen verdient zoveel kansen als hij of zij nodig heeft. Als mensen de kans krijgen, kunnen ze hun zelfvertrouwen en eigenwaarde beetje bij beetje weer opbouwen. Dán pas kunnen ze de verantwoordelijkheid voor hun daden ook opnemen.”

Gebruiksaanwijzing

Een verblijf in de Linde betekent meer dan iemand een dak boven zijn hoofd geven. “Mensen krijgen bij ons in De Linde tijd om hun leven weer op orde te brengen. Want vergeet niet: jarenlang in de gevangenis zitten, dat dóet iets met een mens. Je verliest je vrienden, familie haakt af.. We breien opnieuw een netwerk, samen met onze bewoners.“

Door 20 jaar gevangenis heeft ook Ronny heel wat ‘detentieschade’ opgelopen. “Het is niet zo dat hij ‘sterker’ uit de gevangenis is gekomen, integendeel. Hij is heel wantrouwig” zegt Patricia. “Toen hij pas bij ons woonde, zat hij meestal op zijn kamer. Maar ondertussen ken ik zijn gebruiksaanwijzing zo’n beetje. Ik denk dat het nu redelijk goed met hem gaat. Hij heeft terug een hond. Hij heeft terug contact met zijn vader. Via Facebook heb ik hem daar een handje mee geholpen. Ik was ook getuige op zijn huwelijk. Ik ben hem blijven steunen, ook toen zijn vrouw een alcoholverslaving had en zijn huwelijk spaak liep”.

Brandjes blussen

Ook wanneer bewoners uiteindelijk alleen gaan wonen, zorgt het team dat ze die persoon nog opvolgen. “We zorgen ook voor continuïteit. We laten onze ex bewoners niet los, ook niet als ze alleen wonen. Ze blijven hier welkom, we beheren hun budget. Ze springen af en toe binnen. En als het nodig is staan we er weer. Ze kunnen uiteraard ook terecht in andere teams van CAW Antwerpen” vertelt Patricia. “Preventie is enorm belangrijk. Hulpverleners blussen vaak brandjes. Eens het brandje geblust is, wordt soms te snel losgelaten. Brandjes blussen is natuurlijk goed en nodig, maar we moeten meer in de buurt blijven. ‘Er zijn’ is vaak voldoende. En zo voorkom je dat mensen weer afglijden.”

Eenzaamheid

Ronny woont intussen alleen. Hij gaat nog vaak langs bij het wijkteam van CAW Antwerpen in Berchem. “Drie keer in de week kan ik daar terecht voor een koffie en een babbel. Dat doet deugd. Want de eenzaamheid speelt me soms parten. Ik probeer de mensen die daar over de vloer komen wat te helpen bij klusjes. Door mijn gezondheid kan ik niet meer werken, dus ik ben blij soms wat vrijwilligerswerk te kunnen doen.”

Wanneer ik het onderwerp eenzaamheid aansnij, krijgt Ronny het moeilijk. Zijn sterke blik verdwijnt. Hij streelt zijn hond Sasha, die het hele gesprek in de buurt bleef en duidelijk belangrijk gezelschap is. Ik durf hem vragen of hij zichzelf ondertussen een gelukkig man zou noemen. Het wordt even stil, hij glimlacht weer en zegt: “Nee. Maar het is gemakkelijker en ook beter om daar niet altijd aan te denken. Om de moed erin te houden en te blijven hopen. Wat gebeurde, is gebeurd. Miserie is er toch. Omdat ik in de gevangenis heb volgehouden, ben ik De Linde tegengekomen. Zo zie je maar. Ik heb gelukkig nog vaak contact met de mensen van de Linde. Vooral Patricia kent mij ondertussen beter dan ik mezelf ken.”

Door Jasmien Peeters en Ilse Schoofs, CAW Antwerpen

Het CAW lanceerde op 29 februari een bekendmakingscampagne. Deze week brengt het CAW elke dag een stuk over een bepaald welzijnsthema. Vandaag wordt er toegespitst op het leven na de gevangenis.

Het CAW is bereikbaar via www.caw.be of 078 150 300.
.