Geboren activiste

Op zondag 29 mei trekt het Colombiaanse volk naar de stembus om hun nieuwe president te kiezen. Het ziet ernaar uit dat de linkse senator Gustavo Petro, van de coalitie ‘Historisch Pact’, de volgende president zal worden. In de eerste ronde haalde hij maar liefst 4,5 miljoen stemmen, waarmee hij de kandidaat voor de centrumrechtse coalitie, Federico Gutiérrez, ver achter zit laat.

Het is echter zijn vicepresident in spe die de aandacht trekt. Francia Márquez is namelijk geen typisch lid van de heersende politieke klasse. Ze is afro-Colombiaanse, moeder van twee en fervent activiste. Zoals in de meeste Latijns-Amerikaanse landen is de regering al eeuwen in handen van een handjevol rijke families van Europese of Levantijnse afkomst (Midden-Oosten).

Márquez daarentegen, is zoals vele Colombianen absoluut niet met een zilveren lepel in de mond geboren. Yolombo, het plattelandsgebied in Cauca waar ze opgroeide, heeft geen toegang tot basisvoorzieningen zoals lopend water, internettoegang of fatsoenlijke scholen. Francia moest als kind haar familie ondersteunen door in een goudmijn te werken en raakte zwanger toen ze nog maar een tiener was. Ze werkte als huishoudhulp om haar studies in de rechten te financieren.

Ondanks haar moeilijke omstandigheden, heeft ze zich al van jongs af aan ingezet voor de strijd voor het milieu en de mensenrechten in haar land. Als dertienjarige nam ze deel aan het verzet van Afro-Colombiaanse gemeenschappen tegen de bouw van een waterkrachtcentrale en streed ze voor compensatie voor verdreven inwoners.

Als dertienjarige nam Francia Márques deel aan het verzet tegen de bouw van een waterkrachtcentrale en streed ze voor compensatie voor verdreven inwoners.

Ze voert ook al jaren strijd tegen illegale mijnbouwoperaties. Hierdoor moest ze haar huis ontvluchten in 2010, na bedreigingen van paramilitairen. Maar ze bleef zich verzetten. In 2014 zette ze een tiendaagse vrouwenmars van 350 km op poten. De vrouwen stapten van het district La Toma, Cauca, naar de hoofdstad Bogotá. Het protest maakte een einde aan de mijnbouw in de regio en de cyanide- en kwikvergiftiging die daarmee gepaard ging. Haar werk als milieuactiviste werd in 2018 bekroond met de Goldman Environmental Prize.

Nu maakt ze kans om een van twee zwarte vrouwelijke vicepresidenten in Latijns-Amerika te worden, na Epsy Campbell Barr in Costa Rica. In de eerste ronde kon deze nieuwkomer in het politieke etablissement op maar liefst 785.000 stemmen rekenen. Een betere prestatie dan veel bekendere politici uit traditionele partijen.

In een land dat kampt met schrijnende discriminatie op basis van ras en gender, is dit een zeer opmerkelijke mijlpaal. De afro-Colombiaanse gemeenschap maakt 10,6 procent op van de bevolking maar is zwaar ondervertegenwoordigd in de politiek.

In een land dat kampt met schrijnende discriminatie op basis van ras en gender, is dit een zeer opmerkelijke mijlpaal.

Marquez’ kandidatuur wordt dan ook toegejuicht door vrouwen en leden van etnische minderheden. “Als lid van een groep die al eeuwen gebukt gaat onder discriminatie van de machthebbers in Colombia, ben ik ongelooflijk gelukkig,” vertelt Yacila Bondo, een jonge Afro-Colombiaanse activiste aan The Guardian. “Francia maakt al geschiedenis door zich kandidaat te stellen als vicepresident.”

“Zelfs een paar jaar geleden had ik dit niet voor mogelijk gehouden, en toen ze haar kandidatuur aankondigde, lachten de mensen”, zegt Bondo. “Dit gaat onze sociale horizon verbreden en we zullen meer zwarte vrouwen en meisjes in de politiek zien.”

Het is echter niet enkel een historisch moment voor Afro-Colombianen. Márquez zet zich ook in voor de inheemse bevolking en boeren. Ze wil het seksisme en sociale ongelijkheid in haar land aanpakken. Ze is pro-abortus en een bondgenoot van de LHBT-gemeenschap.

Márquez’ kandidatuur loopt echter niet van een leien dakje. Zo is ze niet enkel het doelwit van racistische en seksistische opmerkingen, zowel zij als kandidaat-president Petro kregen al te kampen met doodsbedreigingen. In maart tweette Márquez twee dreigbrieven van de extreemrechtse paramilitaire groep Aguilas Negras, Zwarte Adelaars.

Sinds de jaren ‘80 zijn er al vier kandidaat-presidenten geliquideerd geweest.

Colombia wordt al decennialang verscheurd door geweld tussen guerrillabewegingen, paramilitairen en drughandelaars. Het blijft een van de gevaarlijkste landen voor (klimaat)activisten. Sinds de jaren ‘80 zijn er ook al vier kandidaat-presidenten geliquideerd geweest.

Linkse aardverschuiving

Gustavo Petro. Foto: Flickr / CC BY-NC 2.0

De kandidatuur van Gustavo Petro is ook meer dan opmerkelijk: de voormalige burgemeester van Bogotá zou de eerste linkse president van Colombia worden. Door zijn plannen voor radicale hervorming wordt hij al met argusogen bekeken door zowel de centrumrechtse consensus in eigen land als door Washington.

Zo wil hij komaf maken met het economisch klimaat dat vrij spel geeft aan (buitenlandse) investeerders en de ontginning van fossiele brandstoffen aan banden leggen. Hij wil ook van de Washington-lijn af als het aankomt op de ‘war on drugs’, vrije handel en de agressie tegen de socialistische regering van buurland Venezuela.

Petro wil van de Washington-lijn af als het aankomt op de ‘war on drugs’, vrije handel en de agressie tegen Venezuela.

Petro is eveneens van plan om het vredesakkoord met de linkse guerrillagroep FARC in stand te houden. Dit akkoord maakte in 2016 een einde aan een decennialange burgeroorlog tussen de guerrilla’s, de staat en paramilitaire groepen. Door het geweld van deze periode stierven 260.000 mensen en sloegen 7 miljoen op de vlucht. Petro’s tegenstander, Federico Gutiérrez, is geen fervent supporter van de overeenkomst.

Politiek programma

Welke rol zou Márquez als vice-president spelen in deze hervormingen? Het stopzetten van geweld is ook het eerste punt in haar ‘10 volksmandaten voor het goede leven in Colombia’. Vrede in het land is namelijk nog een verre droom. In 2020 werden vijf zwarte tieners uit de armste buurten in Cali doodgeschoten, vermoedelijk door paramilitairen. Gezien deze moorden gebeurden in de regio waaruit Márquez afkomstig is, gaf ze persoonlijk steun aan de moeders van de vermoorde jongens.

“Moeders gaan aan het werk in andermans huis en komen thuis om hun kinderen te begraven. Dat is de geschiedenis van ons land,” zei Márquez in een interview met Democracy Now.

“Moeders gaan aan het werk in andermans huis en komen thuis om hun kinderen te begraven. Dat is de geschiedenis van ons land.”

“En we moeten de uitdaging aangaan om de pijn van deze moeders te verlichten. De moeders die elke dag hun kinderen te ruste leggen in de arme buurten, in de kleine dorpen, in onze gemeenschappen. Dat betekent dat we moeten vechten voor sociale rechtvaardigheid. Dat we werk moeten maken van de demilitarisatie van onze maatschappij, de demilitarisatie van ons land. Want elke dag worden er mensen vermoord in de straten.”

Ze is eveneens van plan om haar klimaatactivisme verder te zetten. Ze viseert de bedrijven die “winst maken met dood en vernieling” en pleit voor een “economie van het leven”.

Márquez heeft nog geen ambt bekleed. Haar critici gebruiken haar gebrek aan regeerervaring maar al te graag tegen haar. Maar misschien heeft Colombia net een ‘outsider’ nodig om eindelijk verandering teweeg te brengen. Als ze het zondag haalt krijgen we te maken met niet minder dan een politieke aardverschuiving in Colombia.

Naschrift: In de eerste ronde haalde Petro samen met zijn vice-presidente meer dan 40 procent van de stemmen. In een tweede ronde nemen ze het op tegen de rechtse populist Hernandez.

Bronnen :

Former urban guerrilla homes in on Colombia’s presidency.
How the Colombia election could change Latin America.