Kan je jezelf eens voorstellen en vertellen waarom men jou koos als voorzitter van de Waarheidscommissie?
FRANCISCO DE ROUX: Ik ben een jezuïet en stond jarenlang aan het hoofd van deze religieuze orde in Colombia. Mijn hele leven heb ik in dit land geijverd voor vrede. Zo zetelde ik al in 1983-84 in een vredescommissie die opgericht werd door toenmalig president Belisario Betancur. Nadien was ik onder meer tien jaar lang de vredesonderhandelaar tussen de regering en de guerrilla in Magdalena, een regio in het centrum van het land. In die periode heb ik bijzonder veel geleerd over oorlog en vrede. Na het sluiten van het vredesakkoord werd een internationale commissie aangesteld om de leden te kiezen van de Waarheidscommissie en die heeft mij aangeduid als voorzitter. De commissie werd opgericht om de feiten van mensenrechtenschendingen tijdens de burgeroorlog te onthullen en de belangen te verdedigen van de miljoenen die er op de een of manier slachtoffer van werden. Bedoeling is op die manier bij te dragen tot verzoening en hierbij wereldwijd een voorbeeld te stellen.
Wat deed de Waarheidscommissie tot dusver al?
De 60 jaar durende burgeroorlog heeft in dit land een enorme menselijke tol geëist. Er zijn in die periode naar schatting 450.000 doden gevallen. Circa 100.000 mensen zijn verdwenen. 50.000 mensen werden gekidnapt en 1 miljoen mensen zijn het land uit gevlucht. Wij hebben een diepgaand onderzoek gevoerd waarbij we op vier jaar tijd meer dan 14.000 mensen gehoord hebben. Door de vele schendingen van de mensenrechten aan het licht te brengen willen we een erkenning geven aan het menselijk lijden. We willen tevens een antwoord vinden op de vraag hoe al dit lijden mogelijk geweest is en hoe we ons als samenleving in dit conflict gedragen hebben, met inbegrip van politie en leger. Het is onze doelstelling om de historische, ethische en de politieke waarheid aan het licht te brengen. In ons onderzoek hebben we ook aandacht voor de schade aan de natuur en het immens economisch verlies. Dit heeft geresulteerd in een reeks aanbevelingen die we in juni vorig jaar aan de regering overgemaakt hebben.
Tijdens een toespraak hier in Straatsburg heb je gezegd dat een oplossing voor de drugshandel essentieel is om de vrede te herstellen in de Colombia. Net als Gustavo Petro, die midden vorig jaar verkozen werd als de nieuwe president, ben jij van oordeel dat de ’war on drugs’ in Colombia ondanks de miljarden die de VS er sinds Nixon in investeerde compleet mislukt is.
Ik heb er al vaak met de Amerikanen over gediscussieerd. De zeer repressieve aanpak van de drugshandel in Colombia heeft de afgelopen decennia het probleem geenszins opgelost en integendeel nog verergerd. Het moet ondertussen toch voor iedereen duidelijk zijn dat hoe meer je deze oorlogsvoering opdrijft, hoe meer illegale drugshandel je zal hebben en hoe meer geweld er aan weerskanten gebruikt wordt. Het is vanzelfsprekend noodzakelijk om die illegale drughandel te elimineren want dit is de kern van het probleem in het land. Het levert de drugsbazen enorme winsten op en ook de guerrilla financiert zich met de opbrengsten ervan. Het probleem oplossen vergt echter een totaal andere aanpak.
Welke aanbevelingen om de drugsproductie en -handel aan te pakken deed de Waarheidscommissie in haar eindrapport?
Essentieel is een landbouwhervorming, een herverdeling van de landbouwgronden ten gunstige van de kleine boeren, de campesino’s. Die moet hen in staat stellen om op een andere manier geld te verdienen dan cocaïneplanten te telen. Velen zijn daarin actief geworden omdat ze geen of weinig eigen land hadden en noch de technologie, de marketing of kredieten bezaten om aan landbouw te doen. Om hen te recupereren moeten we op die domeinen ondersteuning bieden. Aan landbouw doen in Colombia kan wel degelijk lucratief zijn, want het land heeft kwaliteitsgronden voor de teelt van maïs, rijst en dergelijke. Daarnaast moeten leger, politie en inlichtingendiensten hun aanvallen staken op deze kleine, cocaïne telende boeren en hun inspanningen richten op de grote bonzen achter de drugshandel. Daarnaast moet de politie gedemilitariseerd worden tot een apparaat dat onder controle van burgers staat. De internationale gemeenschap moet ons land helpen bij deze transitie. Het heeft er alle belang bij want Colombia is momenteel goed voor 70 tot 75 procent van de cocaïneproductie wereldwijd.
Je pleit ook voor een regulering van de drugsproductie. Wat bedoel je daarmee?
De Waarheidscommissie pleit inderdaad voor een overheidsregulering waarbij een zekere productie, verkoop en consumptie onder toezicht van de overheid gedoogd wordt. Dit moet de illegale markten financieel de wind uit de zeilen nemen. We pleiten niet voor een compleet vrije drugsmarkt. Een en ander moet vanzelfsprekend gepaard gaan met voorlichting over de schade die drugs aanrichten, de nodige gezondheidszorgen voor mensen die ziek worden van drugsgebruik evenals een heffing van taksen op productie en consumptie. Ook dit vergt vanzelfsprekend een internationale aanpak. Door de grote internationale vraag is het immers zeer moeilijk om de situatie in Colombia onder controle te brengen. Ik vergelijk ons voorstel met de overheidsmaatregelen na de bankencrisis van 2008. Voordien was wat financiële instellingen deden ook grotendeels een vrije markt, maar na de crisis werd een regulering ingevoerd. Dat moet hier ook.
Wat is er al gerealiseerd van dat vredesakkoord uit 2016 en hoe is de situatie vandaag in Colombia?
Het eerste jaar na het vredesakkoord beleefde Colombia het meest vredevolle jaar van de laatste zes decennia. Nadien kwam de rechtse president Ivan Duque aan de macht. Die liet het allemaal wat op zijn beloop en maakte nauwelijks werk van het akkoord. Hierdoor boerde de situatie weer achteruit en braken er enkele moeilijke jaren aan waarin meer dan 300 mensen van de vroegere FARC werden vermoord, waaronder ook mensen die het vredesakkoord hadden ondertekend. Ook vele vakbondsleiders, mensenrechtenactivisten, leiders van etnische minderheden en kleine boeren werden vermoord. Desalniettemin is de situatie in Colombia vandaag de dag veel beter in vergelijking met het verleden. In de jaren voor het vredesakkoord werden jaarlijks zo’n 17.000 moorden gepleegd. Vandaag is dat aantal gedaan tot circa 12.000.
Wat is je evaluatie van de nieuwe president Gustavo Pedro?
Pedro wil de aanbevelingen van de Waarheidscommissie uitvoeren. Het is echter absoluut noodzakelijk dat hij hiervoor internationale steun krijgt. Ondanks het feit dat links de meerderheid heeft in het parlement is er immers nog bijzonder veel weerstand tegen zijn beleid. Zo staan ondernemers sceptisch om deel te nemen aan het vredesproces. Tijdens de verkiezingscampagne vorig jaar heeft de rechterzijde het idee verspreid dat Pedro een communist is en Colombia onder zijn bewind zou afglijden tot Venezolaanse toestanden. Pedro wil echter echt werk maken van de herverdeling van land en onderhandelt met alle gewapende groepen in Colombia om vrede te sluiten. Hij nodigt ook de drugshandelaars uit om zich te verantwoorden voor de in het kader van het vredesakkoord opgerichte justitiële commissie en belooft hen een justitiële behandeling gericht op bemiddeling en schadevergoeding van slachtoffers. Hij wil ook het geheel van de veiligheidsdiensten hervormen.
Hoe moeten degenen die zich schuldig maakten aan schending van mensenrechten volgens de Waarheidscommissie aangepakt worden?
De Waarheidscommissie is onderdeel van een systeem dat bestaat uit drie instituties die samenwerken. Een andere commissie dan die van ons is bevoegd om de verantwoordelijken voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid te vervolgen en te straffen. Ze hanteren hiervoor een herstelgerichte justitiële aanpak met als bedoeling het conflict tussen misdaders en slachtoffers zoveel mogelijk op te lossen en een verzoening tot stand te brengen. De uitgesproken straffen verschillen daarom van het gewone rechtssysteem. Normaliter zouden een aantal daders voor dergelijke misdaden heel hun leven in de gevangenis moeten doorbrengen. Er geldt hier een beperking van de gevangenisstraf tot 8 jaar. In die periode moeten ze werken teneinde slachtoffers te kunnen vergoeden voor de aangerichte schade. De slachtoffers worden overigens bij dit strafproces betrokken.
Hoe zie jij de toekomst van Colombia? Zie jij het nog goed komen met de vrede in het land?
Ik ben optimistisch over de toekomst in mijn land maar besef goed dat er nog veel werk aan de winkel is.
