Afrika en Rusland

Op 12 april hebben de Kameroense minister van Defensie, Joseph Beti Assomo, en zijn Russische ambtgenoot, Sergei Shoogou, in Moskou een militaire samenwerkingsovereenkomst ondertekend. In maart had Rusland ook al een soortgelijke overeenkomst ondertekend met Madagaskar.

Bron: Europees Parlement

De nieuwe overeenkomst brengt het aantal Afrikaanse landen waarmee Rusland militaire samenwerkingsovereenkomsten heeft gesloten op twintig. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken deelt deze landen in twee categorieën in:

Ten eerste de landen waarmee een langdurige en hernieuwde samenwerking bestaat, namelijk Mali, Guinee, Burkina Faso, Nigeria, Tsjaad, Soedan, Ethiopië, de Democratische Republiek Congo, Rwanda, Mozambique en Zimbabwe.

Deze overeenkomsten weerleggen het idee dat Rusland in de globale wereld, en in Afrika in het bijzonder, geïsoleerd staat.

Daarnaast de landen waarmee sinds 2017 een eerste samenwerkingsovereenkomst is ondertekend, namelijk Guinee-Bissau, Sierra Leone, Niger, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Tanzania, Burundi, Zambia, Bostwana, Madagaskar, Eswatini of voormalig Swaziland.

Wij geven deze ietwat vervelende opsomming omdat die op zichzelf al het idee weerlegt dat Rusland in de globale wereld, en in Afrika in het bijzonder, geïsoleerd staat. Dat is wat de meeste mainstream media sinds het begin van de oorlog in Oekraïne beweren in het kader van hun oorlogspropaganda.

Multipolaire wereld

De overeenkomsten verschillen van land tot land, maar geven allemaal uiting aan een belangrijke strategische verschuiving van de focus van Moskou naar Afrika, die is ingeluid door de Rusland-Afrika-top in Sotsji in oktober 2019. 43 staatshoofden en regeringsleiders namen aan die top deel, onder wie twintig staatshoofden.

Vladimir Poetin hield bij die gelegenheid een pleidooi voor een multilateralisme dat breekt met het unilateralisme dat de hedendaagse wereld beheerst. Hij hekelde ook de “neokoloniale praktijken van bepaalde Westerse mogendheden, die soms de grenzen van het fatsoen overschrijden door zich schuldig te maken aan druk, intimidatie en chantage”.

“Geen enkel land heeft het recht om zich met hegemoniale, intimiderende en willekeurige praktijken bezig te houden”.

De logica is, zoals we kunnen zien, dezelfde als die welke door Beijing wordt verdedigd. Namens China zei president Xi Jinping op de 75e verjaardag van de oprichting van de VN, in september 2020: “Geen enkel land heeft het recht om zich op zijn eentje met internationale aangelegenheden te bemoeien, over het lot van andere landen te beslissen of de voordelen van ontwikkeling te monopoliseren, laat staan om in de wereld naar eigen goeddunken te handelen of om zich met hegemoniale, intimiderende en willekeurige praktijken bezig te houden”.

De val van Thucydides

Natuurlijk moeten we bedachtzaam omspringen met officiële discours, ook met dat van China en Rusland en ze toetsen aan feiten en praktijken. Nu is het wel zo dat de wereld zich sinds de val van de USSR bevindt in wat de geopoliticus Graham Allison in 2017 in zijn boek Destined for War de ‘Thucydides-val’ noemde.

Thucydides was een Griekse historicus, die als getuige de oorlog tussen Sparta en Athene in de vierde eeuw voor Christus analyseerde. Zijn centrale stelling was: “Het was de opkomst van Athene en de angst die dit bij Sparta inboezemde, die de oorlog onvermijdelijk maakte”.

Oorlogen moeten worden begrepen vanuit de economische belangen die op het spel staan, niet vanuit psychologiserende verklaringen over de persoonlijkheid van leiders of staatshoofden.

Met andere woorden, de ‘Thucydides-val’ beschrijft situaties waarin een overheersende mogendheid er belang bij heeft, uit vrees haar voordelen te verliezen, in het slechtste geval ten oorlog te trekken tegen een opkomende mogendheid of mogendheden, of minstens die in moeilijkheden te brengen.

Oorlogen moeten worden begrepen vanuit de economische belangen die op het spel staan en niet vanuit psychologiserende verklaringen over de persoonlijkheid van leiders of staatshoofden.

De auteur analyseert de laatste vijf eeuwen en vindt zestien van dergelijke situaties, waarvan er twaalf tot een wereldoorlog hebben geleid. De les die uit deze analyse kan worden getrokken is viervoudig.

De eerste les is dat oorlogen moeten worden begrepen vanuit de economische belangen die op het spel staan en niet vanuit psychologiserende verklaringen over de persoonlijkheid van leiders of staatshoofden. Of ook niet vanuit culturele ‘kenmerken’, stereotypen en oorzaken zoals het ‘geweld van de Russische Beer’ of de ‘koude hypocrisie van de Chinezen’ of het ‘aangeboren tribalisme van Afrika’.

Deze eerste les is duidelijk niet begrepen door veel van de grote kranten die ons overspoelen met dit soort verklaringen voor elk conflict in de wereld.

De tweede les is dat de dominante mogendheid waarvan de hegemonie wordt bedreigd, een objectief belang heeft bij oorlog, ten einde met geweld te behouden wat zij niet langer door haar economie kan verzekeren.

Natuurlijk kunnen opkomende machten ten oorlog trekken voor een specifieke kwestie, op een bepaalde plaats of over een bepaald onderwerp. De overheersende klassen van de mogendheden in verval hebben er echter een strategisch, permanent en vitaal belang bij hun overheersing te handhaven door de opkomende mogendheden met alle middelen tegen te werken.

De dominante mogendheid waarvan de hegemonie wordt bedreigd, heeft een objectief belang bij oorlog, ten einde met geweld te behouden wat zij niet langer door haar economie kan verzekeren.

Met andere woorden, in een ‘Thucydides-val-situatie’ heeft niet iedereen evenveel belang bij oorlog. Dit pleit een opkomende mogendheid niet vrij van schendingen van het internationaal recht, maar onderstreept alleen dat een opkomende mogendheid minder snel in de verleiding komt om hegemonie met geweld op te leggen dan een mogendheid in verval.

De derde les betreft allianties van de staten die geen overheersende noch een opkomende mogendheid op wereldschaal zijn, d.w.z. de meerderheid van de landen van de planeet. Voor hen betekent de context van een Thucydides-val een gelegenheid om zich uit de wurggreep van de overheersende macht los te wringen.

Een dergelijke situatie verruimt hun scala van mogelijkheden in de internationale betrekkingen door hen uit de ongelijke face-to-face relatie met de dominante macht te halen. Ze hoeven het politieke project of de ideologische oriëntaties van de opkomende macht niet te delen om tezamen op te trekken. Het volstaat pragmatisch vast te stellen dat hun belangen samenvallen.

De internationale strategische convergenties tussen Rusland en China zijn niet gebaseerd op vergelijkbare sociale keuzes of een gemeenschappelijke ideologie. Hetzelfde geldt voor Rusland en veel Afrikaanse landen en voor China en diezelfde landen.

Een algemene oorlog is niet onvermijdelijk. Het zijn de heersende klassen die belang hebben bij oorlog, terwijl het volk belang heeft bij vrede.

De vierde les is dat een algemene oorlog niet onvermijdelijk is: in vier van de door Graham Alisson bestudeerde situaties werd een wereldoorlog effectief vermeden. Het zijn inderdaad de heersende klassen die belang hebben bij oorlog, terwijl het volk belang heeft bij vrede.

Daarom is de nood aan een wereldwijde vredesbeweging groter dan ooit. Dit wordt uiteraard bemoeilijkt door de oorlogspropaganda die de werkelijke oorzaken en doelen van deze oorlogen tracht te verhullen. De bestrijding van oorlogspropaganda is dan ook een dringende taak waaraan ons programma ‘De wereld van onderuit’ tracht bij te dragen.

Dit is de vertaling door Frans De Maegd van het eerste deel van een videoboodschap in de reeks ‘De wereld van onderuit’, verschenen op Investig’action.

Om meer te weten:

Franck Foute, Cameroun-Russie : ce que contient leur nouvel accord de défense, Jeune Afrique.
Olivier Zajec, Le piège de Thucidide, Le Monde Diplomatique.