Verbijstering, dat leek de reactie te zijn van de meeste Europese leiders op de aankondiging van Papandreou op maandagavond. De beurzen over de hele wereld namen een duik. Van een beslagen politicus die heel wat internationale ervaring heeft zou je dat toch niet verwachten, of toch? Haalt Papandreou daar nu niet de woede van heel Europa mee op zijn nek?

Tegenstand

Laten we eerst even de situatie in Griekenland zelf bekijken. Papandreou probeert naar eigen zeggen al twee jaar Griekenland te redden. Hij heeft daarvoor een hele reeks beslissingen genomen, zonder dat hij daar ooit de bevolking bij betrokken heeft. Meer nog: hij heeft andere dingen beloofd, andere dingen beslist en andere dingen uitgevoerd. Hij had al officieuze overeenkomsten met het IMF nog voor hij was verkozen in oktober 2009.

Op twee jaar tijd heeft hij een loodzwaar besparingsprogramma opgesteld, en is de overheidsschuld compleet ontspoord. Met de overeenkomst van vorige week zou het niveau van die schuld in 2020 op 120 procent van het BNP uitkomen. Even veel als toen Papandreou de macht hier overnam. Is hij dan mislukt?

Het is een feit dat de Griekse premier het niet makkelijk heeft om het besparingsprogramma en de structurele hervormingen in Griekenland verkocht te krijgen. Hij moet vechten tegen gevestigde belangen en krijgt de wind van voren van de oppositiepartijen die het steeds oneens zijn. Ook binnen zijn eigen partij zijn er genoeg stemmen die het niet eens zijn met Papandreou. Opbouwende kritiek hoor je nooit. Voeg daar ook nog eens de reacties van het Griekse volk van vorige week op de nationale feestdag.

Dus zou je kunnen zeggen dat de man pokert en nu zegt: “Laat maar weten wat jullie er van vinden. Dit is de overeenkomst die ik in de wacht heb weten te slepen.” Hij heeft daarbij de gevolgen voor Europa naast zich neergelegd.

En wat nu?

Tot diep in de nacht heeft het kabinet vergaderd en het merendeel van de ministers staan achter het referendum. Enkel drie ministers vinden het geen goed idee. Papandreou blijft dus bij zijn standpunt en hij heeft gezegd dat het referendum er snel moet komen. We kunnen niet wachten tot de hele overeenkomst van vorige week op papier staat, want die tekst zou pas klaar zijn eind volgende maand.

De vraag of er een referendum moet worden gehouden, moet echter wel eerst aan het Griekse parlement worden voorgelegd. Daar zou een eenvoudige meerderheid voor volstaan, hoewel je ook weer andere stemmen hoort die zeggen dat het organiseren van een referendum met als onderwerp het overheidsbudget een verandering van de grondwet vereist, waarvoor 180 stemmen nodig zijn – onduidelijkheid troef dus.

Maar laten we er van uit gaan dat een gewone meerderheid volstaat. Dan moet Papandreou rekenen op zijn eigen partij, want je kunt er zeker van zijn dat de oppositie tegen gaat stemmen (die willen niets liever dan verkiezingen). Maar de rangen van PASOK zijn zwaar verdeeld: gisteren heeft parlementslid Milena Apostolaki ontslag genomen, maar ze blijft wel als onafhankelijke zetelen in het parlement. Dat geeft PASOK nog 152 zetels op de 300. Een groep van vrouwelijke PASOK-parlementsleden heeft zich al tegen het referendum uitgesproken en wil niet meer verder met Papandreou als eerste minister.  Andere parlementsleden zijn dan weer gewonnen voor een noodregering met mensen die het land willen redden en dus iets positief kunnen bijdragen.

Aanstaande vrijdag is er een vertrouwensstemming in het parlement en de ogen van heel Europa zijn daar zeker op gericht.

De vraag van verschillende miljarden

Stel dat de regering opnieuw het vertrouwen krijgt van het parlement (dat zou al de tweede keer zijn op 5 maanden tijd). Wat zal dan de vraag zijn die aan de Griekse bevolking wordt voorgelegd? Is het een eenvoudige vraag als: willen we de euro behouden of niet? Willen we bij Europa blijven of niet?

Minister van Binnenlandse Zaken Kastanidis gaf vanochtend een verklaring: de vraag zou zijn of de Griek het eens is met de leenovereenkomst met Europa of niet. Het lijkt me geen eenvoudige vraag, want de Griek heeft die overeenkomst vereenzelvigd met extra taksen, verhoogde BTW en vermindering van de salarissen. Dat wil natuurlijk niemand. Dus zou je verwachten dat er “nee” zal worden gestemd. Maar als de ondertoon is dat Griekenland daarmee uit de euro zal stappen, dan zou het antwoord toch nog de andere kant kunnen op gaan. Onduidelijkheid troef, in ieder geval.

Bankroet om de hoek

Het zal snel moeten gaan, want Griekenland heeft de nieuwe zesde schijf van de lening dringend nodig. Het IMF heeft echter al laten weten dat de uitbetaling daarvan nu wel op de helling staat. Zonder dat geld kan Griekenland nog verder tot 15 november. Daarna is er geen geld meer om de ambtenaren uit te betalen. Het mes staat nu echt wel op de keel van de Grieken en niet langer meer op die van Papandreou alleen.

Desondanks zal de Griekse premier vanavond op het matje worden geroepen op de bijeenkomst van de G20 in Cannes.