Na enkele incidenten tijdens een recente stakingsactie vroeg de regering aan de vakbonden en werkgevers verenigd in de Groep van 10 om het Herenakkoord uit 2002 te heronderhandelen.

Die onderhandelingen leidden tot een patsstelling. Dat is niet verwonderlijk om de uitgangspunten die ooit tot dat akkoord hebben geleid totaal veranderd zijn. In 2002 lag er een wetsvoorstel klaar dat het stakingsrecht moest ‘preciseren’. De werkgevers vertrouwden dat voorstel niet omdat PS-minister Laurette Onkelinx de pen vasthield.

Het wetsvoorstel en het Herenakkoord – een lelijke vertaling van het patriarchale gentlemens agreement – moesten een oplossing bieden voor de juridische veldslag rond stakingsacties. Werkgevers trokken steeds vaker naar een burgerlijke rechtbank om via een eenzijdig verzoekschrift een staking in hun bedrijf te breken. Het probleem met dergelijke procedures is dat de tegenpartij niet wordt gehoord en dat de regeling van het stakingsrecht komt te liggen bij rechters die daar niet in gespecialiseerd zijn.

Thatcher

Minister van Arbeid Laurette Onkelinx wou die bevoegdheid doorschuiven naar de arbeidsrechtbanken. Maar dat zagen de werkgevers en de vakbonden niet zitten. Bij de vakbonden werd geaarzeld om het stakingsrecht vast te leggen in wetten. Tot de jaren 1980 was het een verworvenheid om sociale conflicten te laten regelen door de betrokken partijen. De neoliberale golf die begon met Thatcher en Reagan bracht daar verandering in. In Groot-Brittannië werd het stakingsrecht uitgehold en ook bij ons kwam werkgeversorganisatie VBO in 1984 met een voorstel op de proppen om stakingen aan banden te leggen.

Het Herenakkoord was een compromis. De werkgevers beloofden dat zij juridische procedures zouden vermijden en de vakbonden zouden hun leden aanbevelen om wilde stakingen te vermijden en geen fysiek of materieel geweld te gebruiken.

De werkgevers hebben zich nooit echt iets aangetrokken van die plechtige belofte. Het bleef eenzijdige verzoekschriften regenen. Er was één verschil. De vakbonden begonnen systematisch beroep aan te tekenen tegen de rechterlijke beslissingen. Zij dienden ook een klacht in bij het Europees Comité voor Sociale Rechten dat toeziet op het Europees sociaal handvest. De vakbonden kregen gelijk. Het Comité oordeelde dat de praktijk van de eenzijdige verzoekschriften strijdig was met de Europese sociale regels.

Zetel

Vandaag zijn de krachtsverhoudingen anders. Een beperking van de juridische procedures tegen stakingsacties staat niet eens meer op de agenda. Nu gaat het er uitsluitend om de omvang en impact van stakingen te beperken.

Politiek zitten de werkgevers in een zetel. De regering geeft de vakbonden en werkgevers wel de mogelijkheid om te onderhandelen maar als dat niets oplevert, komt het dossier op de regeringstafel en daar zit geen PS-minister die de werkgevers achterdochtig maakt. Voor de werkgevers volstaat het dus om achteruit te leunen.

N-VA stuurt aan op een stakingswet. In de woorden van kamerlid Zuhal Demir: “We willen duidelijk omschrijven wanneer stakingen kunnen en wanneer niet. Ook moet duidelijk worden gemaakt wie opdraait voor de schade van vakbondsacties die uit de hand lopen.” In de praktijk komt het er op neer dat N-VA de vakbonden rechtspersoonlijkheid wil geven. Tijdens de onderhandelingen hebben de werkgevers dat via een omweg geprobeerd door de vakbonden te verplichten altijd een verantwoordelijke aan te duiden bij elke actie. Die persoon zou dan kunnen aangesproken worden bij ontsporingen of onwettelijkheden.

Demir is bijna letterlijk de spreekbuis van werkgeversorganisatie Voka. Voka-topman Hans Maertens zei in De Tijd: “Er moet er een stakingswet komen, die duidelijk aangeeft wanneer en hoe er gestaakt mag worden. Enkel zo weet iedereen waar hij aan toe is. De regering en het parlement zijn dus aan zet.”

Open VLD is iets meer behoedzaam en beseft dat het moeilijk zal zijn om CD&V mee te krijgen. Kamerlid Egbert Lachaert stelde voor om de vakbonden en werkgevers eerst nog eens uit te nodigen in het parlement en pas daarna het heft in eigen handen te nemen.

Flexibilisering

Een ander dossier dat nog voor heel wat gerommel zal zorgen, is dat van de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Dat debat dreigt een zelfde vreemde wending te nemen als dat over de taxshift. De taxshift was oorspronkelijk de zoethouder voor de besparingsmaatregelen van eind 2014. Wat een poging moest zijn om de lasten wat eerlijker te verdelen, werd een anderlating voor de begroting door een ongedekte lastenverlaging voor de werkgevers.

De discussie over ‘werkbaar werk’ moest de bittere pil van de pensioenhervorming en de inperking van het tijdskrediet vergullen. Minister van Werk Kris Peeters presenteerde vorige week zijn plannen voor een Wet Werkbaar Wendbaar Werk. Er kwam dus al een adjectief bij. De journalisten kregen een keurig gelayout documentje mee dat de waslijst van 10 maatregelen bevatte. Het is veelzeggend dat de vakbonden die document niet kregen.

Bij de maatregelen zit onder meer het loopbaansparen die toelaat dat werknemers zelf vakantie of een eindejaarspremie opsparen die ze dan later kunnen opnemen. Dat zou dan een alternatief moeten zijn voor het tijdskrediet. Ook de mogelijkheid om overuren te doen, wil Peeters uitbreiden. In het plan staan ook pistes voor een aantal nieuwe contracten. Zo zou er een uitzendcontract van onbepaalde duur komen. Peeters denkt ook aan een apart statuut voor freelancers. “Deze autonome medewerker geniet dezelfde sociale bescherming (vakantie, ziekte, pensioen) als een werknemer, maar het uitgangspunt van zijn contract verschilt: loon versus opgeleverd resultaat.”

Peeters wil het wetsontwerp nog voor de zomer indienen in de Kamer zodat het de basis kan vormen van het interprofessioneel overleg in het najaar.

Begroting

Alsof dat nog niet genoeg is, volgt er in maart ook nog overleg over de begroting. De Belgische regering wil het tekort dit jaar terugdringen tot 2 procent. Volgens minister van Werk Kris Peeters (CD&V) moeten alle overheden samen dit jaar nog meer dan drie miljard euro vinden. Voor de federale regering alleen loopt het prijskaartje op tot 2 miljard.

Na alle besparingen is het begrotingstekort exact even hoog als tijdens het laatste jaar onder de regering-Di Rupo. Dat komt omdat de besparingen en onder meer ook de indexsprong een rem zetten op de inkomsten van de overheid. Ook rond dit dossier dreigen nieuwe spanningen binnen de regering. N-VA loert naar de sociale zekerheid, zowat de enige plaats waar nog kan gehakt worden. Maar dat zien Cd&V en – opmerkelijk – ook Open VLD niet zitten. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block wijst er op dat haar departement al een grote inspanning deed.

Nu het openlijke protest op een laag pitje staat, moeten de vakbonden rekenen op die interne verdeeldheid binnen de regering.