Analyse, Europa, Economie, Cultuur -

Jouw Piketty of de mijne? (2)

In de vorige aflevering kwam het verwijt van media in Nederland en België aan de orde, dat hun boekuitgevers hadden zitten slapen toen 'Le Capital au XXIe siècle' van Thomas Piketty wereldwijd aansloeg. Het verwijt bleek een gevalletje van projectie. Hoe werd de Franse econoom alsnog in ijltempo ook in de Lage Landen “de nieuwe Karl Marx”? Deel 2 van een reconstructie.

maandag 19 mei 2014 11:18
Spread the love

Nu na een
halfjaar de naam van Thomas Piketty in de Lage Landen is gevestigd en zijn boek
geruchtmakend bevonden, moeten meningen zich opstapelen. Allereerst door De Standaard,
die uit het eigen weekendinterview al op maandag drie vragen gepeurd heeft voor
diverse experts. Dezelfde 7 april stelt de rubriek ‘Peter Casteels’ columnisme’
op Apache dat
linkse politici het helemaal niet eens zouden zijn met Piketty, indien ze Le Capital au XXIe siècle zouden lezen.

Daags erna is,
in zijn wisselcolumn
voor De Morgen, een bijzinnetje van economieprof Koen Schoors in
zijn vermoeide nuance leuk: ‘Sinds het werk van ThomasPiketty, dat academisch al bijna een
decennium
bekend is, is het duidelijk dat arbeid in bijna de hele wereld
relatief te zwaar wordt belast.’

De moeilijkheid is natuurlijk dat Piketty’s wetenschappelijk
werk zo uitputtend is, omdat het niet in een soundbite kan worden
gegoten. Om recht te doen aan de nuance zijn twee dingen nodig: deskundigheid
en tijd. Ze zijn in het huidige klimaat echter zo schaars, dat ze meestal worden
ingekocht.

Voor een opinie zou Le Capital au XXIe
siècle
of Capital in the Twenty-First Century moeten worden doorgenomen.
Hoewel de belangrijkste
grafieken al beschikbaar
waren, is het voor geïnteresseerden dan ook een
zegen dat er op 8 april, aan de andere zijde van de oceaan, een samenvatting
van het boek wordt gepubliceerd. Het zou niet de eerste spoedcursus
Piketty
blijken.

Spreekt het voort

Op maandag 14 april openbaart
NRC Handelsblad het bestaan van het boek. In februari 2009 had deze
kwaliteitskrant weliswaar gemeld dat Piketty een ‘linkse
econoom in opkomst’ was, inmiddels
kon de schijnbaar centrale boodschap van zijn boek meegedeeld worden. Het was
meteen het voorbode van iets wat de hoofdredacteur twee dagen later per tweet
wereldkundig maakte: ‘Zeer fijn interview met briljante
Franse econoom Thomas Piketty.’

Het interview is een format dat meer lezers bereikt
dan beschouwingen over of recensies van van complexe materie. Er kan een
persoonlijke toon worden aangeslagen, een gezinssituatie onthuld en ervaringen
bij de actualiteit. Hier ontlokt Peter Vermaas aan zijn gesprekspartner bijvoorbeeld:
“‘Heel bijzonder’, zegt de Franse econoom Thomas
Piketty, oprecht bescheiden over de hype rond zijn
vuistdikke boek.”

Op 23 april, in Knack, publiceert Marnix
Verplancke eveneens een gesprek. Daarin komt wederom Piketty’s bescheidenheid
naar voren en mag hij, niet voor het laatst, herinneringen ophalen aan de val
van de Muur (hij was toen achttien). Aan het slot onderstreept de econoom het
belang van het belastingsysteem en van de Europese instellingen, waar dan wel
veel technische details aan kleven maar die geen futiliteiten betreffen. “We
zouden allemaal wel in een rechtvaardiger wereld willen leven, maar er iets
concreets voor doen? Ho maar. Dat noem ik intellectuele luiheid, zowat het
grootste probleem waarmee we vandaag geconfronteerd worden.”

Licht
bewerkt
zal dit interview op 4 mei in Trouw verschijnen. Vice versa ging een interview op 24 april, met
bronvermelding, toen Evert Nieuwenhuys van de website OneWorld
aan MO onmiddellijk groen licht gaf voor herpublicatie.
Dit gesprek was relatief zakelijker, en Piketty laat weten dat boeken
‘politieke wapens’ zijn.

Toe-eigening

Gangbaar bij een
explosie aan publiciteit rond één persoon is het innemen van een positie die,
zou Pierre Bourdieu zeggen, distinctie brengt. Op
16 april publiceert de jonge Nederlandse uitgeverij Leesmagazijn op haar weblog
een vertaling
van Piketty’s opiniestuk uit de Financial Times
van 28 maart. Achteraf behoorde dit feit tot de argumenten voor de
stelling dat de Nederlandse versie van Le Capital au XXIe siècle het
best in dit nichefonds gepast
had. Ik kom daar nog op terug, maar stip nu aan
dat, zoals in de vorige aflevering vermeld, een (andere) vertaling van het
opiniestuk in De Morgen van 3 april had gestaan.

Ook intrigeert het gegeven dat het NRC is geweest die aan de kaak stelde dat Nederlandstalige uitgevers zo lang
op zich lieten wachten bij interesse voor Piketty’s boek. Zelf berichtte deze
krant pas laat over Capital in the Twenty-First Century. Bovendien zou de naam van Piketty tussen 14 april en 7 mei dan wel in
acht teksten vallen, maar de teneur ervan was overwegend neerbuigend,
in tegenstelling tot de van oorsprong christelijke krant Trouw.

Wat NRC met Piketty klaarspeelde, doet
sterker denken aan de
manier waarop vlak na de vertaaldeal Sebastien Valkenberg
in Elsevier te
werk gaat. Deze positioneert zich tegen de econoom, en tegen voorstanders en
sympathisanten uit eigen land die hij over een kam lijkt te scheren. Wanneer
Valkenberg spreekt over ‘de gretigheid waarmee de media Piketty omarmen’
hyperlinkt hij echter exclusief naar Rutger Bregman, die op de boekenmarkt in dezelfde
niche opereert als hij.

Afgaand op een spervuur van tweets was de
Franse econoom voor Bregman zo ongeveer de weg en de waarheid geworden. Op 16
april berichtte hij in het holst van de nacht op Twitter te gaan kijken naar
een livestream van een uit de vele
Amerikaans debatten over Capital in the Twenty-First Century. Dat
enthousiasme rijmt met de perceptie dat Bregman degene zou zijn geweest die
Piketty in de Lage Landen introduceerde. En voor wat het waard is: hij
publiceert bij de uitgeverij die de vertaalrechten voor de studie binnenhaalde.

Relativering

Misschien
is er niet zozeer een Piketty-hype, als wel een flow. Aangrijpend is gretigheid in de tweet van
een recensent die over de materie gaat schrijven. De ontvangst
van Pikettyin de Lage Landen valt het best te karakteriseren als een overval. Mag het lijken
dat de man tussen eind maart en begin mei 2014 niet uit de media was weg te
slaan, het gaat hier om een beperkt aantal nieuwsbronnen die door zichzelf kennelijk
als bepalend worden ervaren.

Wanneer
de astronomische aankoop van de vertaalrechten als peildatum mag gelden, dan
valt op dat Piketty non-existent was in heel wat media met een groot bereik: Het Nieuwsblad, Het Laatste Nieuws, De
Telegraaf, Algemeen Dagblad, HP/De Tijd….
Ook op nieuws- en opiniesites als Newsmonkey, Doorbraak, Vonk, GeenStijl, The Post en NU.nl schitterde
Piketty door afwezigheid. Het is verleidelijk om hier lezerssegmenten van
elkaar te onderscheiden. Ze worden echter verbonden door het blad Humo,
waar de naam van Piketty welgeteld eenmaal is gevallen, uit de mond van Luc
Huyse in een interview.

Aandacht kwam voornamelijk
van de grond onder inwerking van buitenlandse media. Maar ook hier past een
nuance. Om de meest interessante en gezaghebbende internationale bronnen te krijgen,
bestaan er in de Lage Landen sites. Zoals 360, dat Piketty pas op 31
maart opmerkt naar
aanleiding van de Engelse vertaling
. Toen de site begin mei melding maakte
van ‘de meest interessante denkers van 2014’
volgens een Brits magazine
, was Piketty daar
niet tussen te vinden. Op Sargasso zag hij half april het
levenslicht. Nog een andere Nederlandse poortwachter voor internationale
nieuwsbronnen, Welingelichte
kringen
, noemde Piketty pas op
20 april
. Op 6 mei, na het zoveelste artikel van The Economist, gold
hij er, met consequent verkeerd gespelde achternaam, als hype die “linkse
praat
” verkondigt.

Ten slotte is het
misschien goed te beseffen dat noch de Franse noch de Engelse editie van
Piketty’s bestseller besproken werd bij Biblion en De Leeswolf,
bladen met invloed op de aanschaf door bibliotheken. Alvast in de provincie
Antwerpen heeft geen enkele bibliotheek een exemplaar in de collectie,
uitgezonderd de Universiteit Antwerpen. De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag kan
de lezer evenmin verder helpen.

Verkoopverwachting

Feitelijk is het koord smal waarop een uitgever
balanceert door Le Capital au XXIe siècle in Nederlandse vertaling te
brengen. Bestaat er een publiek, dat de materie wil doorworstelen? De mare van het
internationaal bestsellerschap is gevoed doordat de titel bij Amazon
uitverkocht is geweest. Begin mei bleken er 50.000 exemplaren verkocht in
Frankrijk en 100.000 in de VS. Veel in het genre, bescheiden als aantal voor de
algemene markt. En de auteur
zelf heeft berekend
dat er per hoofd van de bevolking meer in zijn
geboorteland is weggezet.

De vele comments bij Nederlandstalige artikelen
over Piketty laten uitschijnen dat de problematiek hier in elk geval aanspreekt. Los
van het feit dat er al tijden een crisisgevoel heerst, zijn er – tussen vele
door de politiek bijkans uitgelokte onrechtvaardigheden – kwesties
als doorgroeiende inkomensongelijkheid, salarissen en bonussen van CEO’s, bevindingen
van de OESO, het Wereld Economisch Forum en het IMF, bijgetreden door uitspraken
van paus Franciscus en Barack Obama en Christine Lagarde: de tijd is rijp om
Piketty’s overtuigingen te toetsen.

Zouden potentieel geïnteresseerden ook bereid
zijn daarvoor tientallen euro’s neer te tellen, in het besef dat de
illustraties beperkt blijven tot grafieken? Mocht de vertaling worden ingeleid door
een bekende laaglander, dan drijft dat de prijs slechts op.

Er spelen twee factoren, op basis waarvan mag
worden verwacht dat het uitgeefrisico binnen de perken blijft. Piketty’s studie
haalde op 19 en 29 april de voorpagina van de Volkskrant, in de column
‘Voetnoot’ van Arnon Grunberg. Doordat deze een van de bekendste en meest
succesvolle auteurs in de Lage Landen is, werd het politieke wapen Le
Capital au XXIe siècle
geladen met literatuur (die Piketty zelf al in
zijn betoog verweven
had).

Ook is Piketty’s studie op 30 april tien minuten lang aan bod
gekomen
in De Wereld Draait
Door
. Dat
televisieprogramma mag dan wel niet onomstreden
zijn, het is immens populair en wordt primetime uitgezonden. Zo luidde de
begeleidende tekst:

“Het boek ‘Capital in the
Twenty-first Century’ van de Franse Economoon Thomas Piketty is een van de populairste
boeken op het moment. Geroemd door wereldwijde media, wordt Piketty soms al de
‘rock-star economist’ genoemd en trok de Volkskrant zelfs de
vergelijking met Economische grootheden als Adam Smith en Karl Marx. Wat maakt
dit boek over onze economie zo speciaal en baanbrekend? We bespreken het met Mathijs Bouman en Bas Jacobs!”

Voor insiders moet het
een pingponggesprek zijn geweest, waarin argumenten in het defensief werd gedrongen
door veralgemeningen en superlatieven, maar potentieel geïnteresseerden zullen zijn
gewonnen. Als voormalig cultuur-, pop- en sportjournalist weet presentator Matthijs
van Nieuwkerk als geen ander ingewikkelde zaken, zoals dat heet, sexy te maken.

Het zou nog meevallen,
als dit uit de ontvangst van Thomas Piketty in de Lage Landen de voornaamste
conclusie was. Maar dat is ze niet.

take down
the paywall
steun ons nu!