Het toekomstbeeld van historicus en visionair denker Yuval Noah Harari (Homo Deus, interview in Knack 2/8 – 8/8) is leerzaam, interessant maar ook beklijvend en beklemmend. Harari heeft een helder oog voor belangrijke nieuwe  perspectieven, en zijn bemerkingen geeft hij in knappe catchy woorden (Coca Cola vs. Al Quaeda).  De man schetst handvatten om onze tijd te begrijpen als weinig anderen. Maar ik zou het een ramp vinden, als internet- en cyborg toestanden ons zouden inpalmen zoals hij het mogelijk acht en beeldend oproept.  (1300 w)

Harari ziet het gevaar van ‘Coca Cola’ (overdreven comfort en voeding!), dat groter is dan ‘Al Quaeda’ (terreurgeweld). Hij is historicus en merkt op dat de drie grote vijanden, de drie hoofdproblemen waar de mens tegen te kampen kreeg gedurende zijn (voor)geschiedenis, voor het eerst overwonnen zijn: oorlog, honger en ziekten.

Dat is een fantastisch perspectief, dat enkel historisch beslagen denkers en schrijvers ons kunnen bieden. Het kennen van geschiedenis laat toe te relativeren wat ons vandaag hindert, en kan zo helpen tevreden en misschien een beetje gelukkig te zijn met hoe het vandaag loopt in het leven, in onze tijd. Geschiedenis kennen, kan op die manier een tegengewicht bieden aan een bepaalde klaagcultuur waar Vlamingen soms te snel naar grijpen. De United Nations wijzen er wel nog terecht en vaak op, dat niet iedereen genoeg heeft. Dat een op tien mensen nog in honger door de dagen moet. En zoals u weet is honger niet hetzelfde als eetlust, maar een nogal ellendig, schrijnend en knagend gevoel… In 2010 stierven echter drie miljoen mensen aan de gevolgen van teveel eten, obesitas en aanverwante aandoeningen. Dat is meer dan er stierven aan oorlog, honger, geweld en terreur bij elkaar.

Om de wereld vandaag goed te begrijpen, moet je naar knappe historici luisteren.

Terecht wijst Yuval Noah Harari verder op het nooit eerder geziene probleem van de politiek die geen zingevingsbron voor mensen meer is. Vandaag komt dat bijna als een verrassing, dat partijen voor zingeving zouden kunnen zorgen, maar voor onze grootouders was dat wel degelijk de situatie. Katholieken vonden zin in het religieus wereldbeeld en mensbeeld, in de idealen en beperkingen van het Roomse geloof, en daar sloot de zingeving van de Kristene Volkspartij bij aan. De socialist had een ander idee van leven en werken, en vond betekenis bij gelijkgestemden van de Arbeiderspartij en haar intellectuelen. Vandaag is die functie fel verzwakt. Hoewel ik nauwelijks twee maanden geleden persoonlijk veel plezier en inspiratie op heb mogen doen op een zomerfeest, georganiseerd door een vooraanstaande minister, voor partijgenoten. De toespraken waren begeesterend, en het optreden op het voetbalveld van de nationale iconen van de politiek was een aangename verrassing, die clichés over mens en politiek doorbrak.

Een ander probleem dat geleerden uit diverse disciplines opmerken, waar politiek onder gebukt gaat in toenemende mate, en dat Harari helder verwoord, is dat de macht verdampt. Zowel de economische actoren, zoals multinationals, als nu ook de dynamiek van internet, van technologische fenomenen, zet de gewone, democratische gecontroleerde machtsstructuren buiten spel. Internet heeft onze privacy sterk uitgehold, Het uitbouwen van het Internet heeft beslissingen vereist die impact hebben op ons leven, onze relatie, ons werk, ons lichaam. En wij zijn daar nooit in geconsulteerd.

De filosoferende historicus merkt terecht op dat de mens altijd wil een bijdragen leveren aan een groot verhaal. Wij hebben Droombeelden nodig. Vandaag levert de politiek die te weinig. In mijn persoonlijk leven hebben gekoesterde droombeelden vanaf de prille jeugd, vanaf mijn tweede levensjaar in feite, een grote rol gespeeld. Daarover schreef ik in mijn essay rond Verhalen van ouders als bron van onwankelbare kracht voor de mens. http://community.dewereldmorgen.be/blog/stefaanhublou/2017/06/11/grootsheid-die-niet-is-klein-te-krijgen-de-verhalen-van-vader-en-moeder-met-foto-l-riefenstahl

Een nieuw en ernstig probleem dat Harari signaleert, is de onoverzichtelijkheid van het bestaan van de mens. Dat kunnen wij, historici, helder waarnemen en verklanken, vanuit ons Historisch Bewustzijn. Dat is het overzicht over de volledige geschiedenis van de mens (en de natuur, voor de historici die vertrouwd zijn met het perspectief van de biologische evolutie van mens, dier en plant). Wij stellen dan vast dat de snelheid van de veranderingen die een mens meemaakt, intussen zowat op traumatiserende snelheid is gekomen. Mensen raken verdoold. In India leidden nieuwe bancaire systemen, met veel grotere leningen dan ooit in de geschiedenis van de lokale geslachten, ertoe dat honderdduizenden traditionele landbouwers de levensmoed totaal kwijtraakten, en als enige uitkomst de zelfmoord zagen.

In de United States raakten vele duizenden arbeiders gekneld in de bewegingen van de industrie doorheen de tijd, in de Rust Belt, de zones waar veel fabrieken staan te roesten, en een meerderheid mannen en vrouwen is afgedankt. Dan zie je dat volwassen mensen als ware Desperados op boze trollen van mensen gaan stemmen, zoals Donald Trump. Als kenner van de psychologie van huisdieren, bedenk ik soms dat deze reactie heel begrijpelijk is. Negativiteit slaat om naar agressie en destructief gedrag, als mensen, zoals het konijn in zijn hok, het besef krijgen: er wordt niet goed voor mij gezorgd, mij wordt onrecht aangedaan.

Harari besteedt veel aandacht aan de invloed van nieuwe vormen van technologie: biotechnologie, genenmanipulatie, robots die werk afpakken, chips die als implantaten in onze spieren en organen terechtkomen, algoritmen die koopgedrag en beursacties gaan sturen voor miljoenen mensen en euro’s, games die voor velen nu zingeving en sociale erkenning brengen, maar soms ook zware verslaving… Dat verbeelde toekomst leven van een soort mens met super eigenschappen, “de Homo deus” zal toch wellicht weinigen als bijzonder appetijtelijk overkomen. Ik krijg wat de indruk dat de jonge Israëli wat overdreven op effect uit is.

Hét zwakke punt bij de jonge prof lijkt me het gebrekkige inzicht in de geest van de mens. Die voedt zich, zo weet wie ervaren is in werken met mensen, zoals ik zelf heb gedaan in scholen en als hulpverlener voor psychische nood, als typisch narratief wezen altijd met Verhalen (film, boek, blad, beeldverhaal, gesprek, lectio divina…). Kinderen, mannen en vrouwen, zij zullen altijd behoefte ervaren ‘op verhaal te komen’ bij een medemens. En hoe velen zouden het kunnen missen geregeld deel te mogen zijn van een gezellige zwansgroep”, lekker bij de haard of de BBQ?

Voor veel mensen is niet alleen meer “rondkomen” een probleem, maar ook geraken aan voldoende sociale contacten, zowel in kwantitatieve zin als in kwalitatieve. Vrijheid is een groot goed, maar daar kan je ook een teveel van meemaken, als je leven bepaalde meanders volgde. Wij zullen altijd graag naar Grote Vertellers luisteren, in de limiet zit dat de mens in de genen, van uit de tijden dat wij in grote familiegroep elke avond rond de brandende houtblokken zaten, bij de tenten, honderdduizenden jaren lang. De verhalen hebben ook juist de rol ons met nieuwe moed op weg te zetten, de volgende morgen. Verhalen zijn in staat Droombeelden te bieden, en dat is prima, want een mens leeft niet van het materiële alleen, verre van. Daarbij is een “echt gebeurd” verhaal op merkwaardige wijze altijd nog waardevoller voor de meeste toehoorders. Getuigenissen over haalbare utopieën van samen leven met anderen, is wat wij nodig hebben. In ons taalgebied verscheen de memoir ‘Mazzel Tov’ die aan dit profiel zeer goed beantwoordt. Dat soort ‘verhalen’ zullen altijd velen aanspreken en inspiratie leveren om het goede leven te vinden of te behouden, om het leven weer eens op een beter spoor te zetten. Interesse in contact met andere mensen, ook met heel andere mensen, en dit mét behoud van eerbied, dàt droombeeld ten uitvoer brengen, kan ‘het paradijs’ van het volle leven dichterbij brengen. Dat toont Margot Vanderstraten in haar mooie boek volgens mij voldoende aan (interview met de schrijfster in Knack dd. 26/7). Fascinatie voor futuristische prothesen speelt voor wie zo gaat leven, al gauw geen rol van betekenis meer.

Stef Hublou Solfrian

Historicus, publicist-activist

Yuval Noah Harari (° 1976 in Kiryat Ata, Israël), hoogleraar geschiedenis aan de Hebreeuwse universiteit. Studeerde geschiedenis van de middeleeuwen in Jeruzalem en in Oxford (UK).

1. ‘Sapiens. Een kleine geschiedenis van de mensheid’. 2014. Een wereldwijd succes.

2. ‘Homo Deus. Een kleine geschiedenis van de toekomst’. Pas uit.

Ter info: het perspectief van de haalbare utopie van het samen leven, door de ogen van een Vlaamse: http://community.dewereldmorgen.be/blog/stefaanhublou/2017/05/16/mazzel-tov-van-margot-vanderstraeten-een-noodzakelijk-plezierig-boek