Update: The Constant Gardener als de verborgen paniekzaaier; za. 27 XI 2021
De vraag naar de diepere oorzaak waarom miljoenen mensen zich onverwacht heftig verzetten tegen de prik voor vaccinatie tegen het virus, mag wellicht met recht de vraag van één miljoen heten. Persoonlijk ben ik gepassioneerd door het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, al zeker als we met eventuele goede antwoorden het algemeen belang kunnen dienen. Graag doe ik een gooi. Ook al besef ik dat ik geen miljoen zal toegestopt krijgen als mijn hypothese over de beweging tegen inenting de juiste zou blijken. Volg mij op mijn zoektocht naar de diepere betekenis van de protesten. Die is er wel degelijk, en zij lijkt mij van grote waarde voor mens en toekomst.
Gisteren nam ik deel aan een debat op het profiel op Facebook van een van onze beste denkers, die in zeer veel domeinen geschoold is, Jonathan Holslag. Ik merkte dat zijn vriendelijke, open benadering van G-e, de dame die tegen vaccinatie sprak, haar deugd deed. Na een uur of twee, gaf zij aan dat zij sommige van haar posts had herschreven. Ik begon te vermoeden dat het waar is, wat intussen vele schrijvers van columns en opinies hebben gesteld: je mag deze mensen niet dom noemen of afwijzen. Er zit iets achter. Je moet hen beluisteren.
Hartje Brussel transformeert
Vanuit mijn persoonlijke begrip van mens en wereld, van wat essentieel is voor mannen en vrouwen en iedereen die daarop lijkt, ga ik op jacht naar het antwoord. Een nieuw element in de puzzel valt op zijn plaats als ik vanmorgen op het profiel van Louis De Jaeger, de schrijver over betere voedselvoorziening (zijn boek staat nu op nummer 1) en promotor van treinverkeer, volgende formulering las, bij een foto van de fel verbeterde, vermenselijkte toestand in Brussel in de Adolphe Maxlaan:
“We moeten verder strijden voor wat ons dierbaar is. Deze verandering kon er maar komen dankzij burgerlijk verzet!”
Het wilde denken
Die wonderbare gedaanteverwisseling van de drukke verkeersader in hartje Brussel, was mij ook al opgevallen van de zomer. Dit is dus een voorbeeld van het belang van gezonde druk vanwege de publieke opinie, en van het feit dat overheden soms te lang bij oude waarden blijven zweren. In dit geval toegankelijkheid van de centra met auto’s en vrachtwagens. Nu is een volgend element in mijn redenering, dat je als geleerde vaak heel scherp moet toeluisteren om een “gewone mens” in zijn bekommernissen te begrijpen; omdat veel mensen, zoals onlangs nog is betoogd door columnisten, “met de buik denken”. Persoonlijk houd ik meer van de term “denken met het lichaam”. Ik knoop dit fenomeen, dat nog weinig erkenning vindt, vast aan het centrale idee in het denken van de grote Franse antropoloog Claude Lévi-Strauss, dat de mens op een bepaald niveau denkt zoals de dieren: la pensée sauvage. Het wild denken. Juist voor de meer geleerde figuren, zoals toppolitici (hopen we) en hoogleraren, is het verzet tegen de inenting vaak langs geen kanten te begrijpen. De omvang van de beweging heeft hen verrast, in binnen en buitenland.
“Kan het niet met een pilletje, alstublieft?”
In een volgende stap ben ik mij gaan afvragen: wat is er misschien zo vreselijk aan de inenting. Ik had gemerkt dat in een ander debat gisteren, op de site van De Standaard, bij de commentaar van de dag van Bart Sturtewagen, met als titel “Verspreide slagorde is minst aangewezen aanpak”, iemand het volgende had geschreven. Een eigen “recept” om pogend de besmettingen te counteren, maar dan zonder de prik met de naald en de “cocktail” aan stoffen die zoals bekend bij sommigen grote angst en wantrouwen oproept:
“Misschien tijd om eens deze strategie te proberen, in dalende volgorde van prioriteit: 1) Preventie: vitamine D, zink, selenium, ventilatie, testen enkel bij symptomen, quarantaine enkel bij positieve test, eventueel FFP2 maskers voor de kwetsbaren; 2) Onze natuurlijke immuniteit, die breder werkt dan de louter op de Wuhan Spike eiwit gebaseerde huidige vaccins; 3) Zieke patiënten onmiddellijk behandelen met o.a. ivermectine + macrolide antibiotica + eventueel extra zuurstof. Dat kan meestal thuis; 4) Het aantal intensieve zorgen eenheden verhogen van nu 1 voor meer dan 6,500 inwoners tot 1 voor 5,000; 5) De huidige vaccins enkel voor de hoogste C19 risico personen: mensen ouder dan 75, of met een algemene zwakke gezondheid.”
The Constant Gardener
In dit antwoord op de grote vraag van het moment, trof mij het voorstel bepaalde voedingssupplementen te nemen. En natuurlijk, hier spreekt het luidst wat niet gezegd wordt, de afkeer van het spuitje, van de stalen naald met het door Big Pharma gemengde product. Ik vermoed al een tijdje in dit verband, dat bij personen die niet hoog geschoold zijn en (bijgevolg) zeer weinig aanvoelen bezitten over de solide structuur en methoden van de wetenschappen, van de goede geest van samen steeds verder naar betere Waarheid zoeken bij de academici, van historici tot chemici, in dit vacuüm zich angsten komen nestelen na het bekijken van films als “The Constant Gardener”. Die gaat over een onderzoeker die zich dapper inzette om misbruiken in de farmaceutische industrie publiek bekend te maken, en daarop in heuse maffia stijl wordt koud gemaakt. Dit betreft in grote lijnen een waar gebeurd feit, maar het verhaal in de vorm van de film heeft natuurlijk onevenredig grote impact op de mensen. De mens is een dier dat van verhalen leeft; als niemand het nog heeft als aforisme gezegd, schrijf het dan maar op mijn palmares. Misschien moeten overheden maar eens in de huid van gewone burgers kruipen, daartoe maar eens psychologen en antropologen in de arm nemen als het moet, en tot de conclusie komen dat “Berichten van Openbaar Nut” uitsturen een goed idee zou zijn; uitleg die dergelijke filmische boodschap van angst en wantrouwen in een juiste context herplaatst.
Nu begrijp ik wel dat mensen liever een pilletje slikken dan een prik in de bovenarm ontvangen. Ik ken mijn klassiekers, tot en met de stripverhalen die wij in de jaren zeventig lazen. Er is een boek van Jef Nijs in de reeks Jommeke dat fenomenaal trefzeker het geloof, het gecharmeerd zijn door de werking van de “comprimé” beschrijft: “De purperen pillen”. Het kan zelfs zijn dat dit verhaal, dat door tienduizenden jonge mensen is gelezen, op een leeftijd dat de geest erg ontvankelijk is, zelf sterk mee heeft bijgedragen aan het overmatige “geloof” in pillen. Het is bekend dat onze gemeenschap al jaren veel te veel pillen slikt. Niet alleen tegen angst, slapeloosheid of depressie. (Dat zijn aandoeningen waartegen een goed gesprek veel effectiever kan zijn, met een vriend, een passant of een professionele luisteraar zoals een psycholoog-therapeut. Professor Piet Nijs, psychiater, poneert “Praten én pillen” als formule om mensen met mentale pijn te helen.)
Waar staat de stalen naald voor in het collectieve onderbewuste?
De zoektocht naar de diepere motieven van de anti-vaxxers, zoals we ze zijn gaan noemen, en meer nog, naar de Betekenis van hun met veel dynamiek, overtuiging en emotie gebrachte verhaal, brengt mij dan als vanzelf naar een volgende stap: blijkbaar zien veel mensen de prik in het lijf als een ongehoorde ingreep. Iets bijna onverdraaglijk. Niet op gewone manier, maar op beladen, emotionele manier, en juist daarom wellicht onderbewust. Omdat mensen de woorden niet vinden om die emotie uit te leggen. De afkeer van de indringende naald kan duidelijk worden als we ermee rekening houden dat die ook symbool staat voor de (als opdringerig en overmatig rijk gepercipieerde) medische industrie. Onlangs maakte ik nog een blog waarin ik verwees naar het blijvend indrukwekkende kunstwerk van Jan Fabre geplaatst in het midden van het grote centrale plein in Leuven, het Ladeuzeplein. Dat beeld is wel 16 meter hoog, en brengt een glanzende groene kever die koudweg, stoemelings door een enorme stalen naald wordt doorboord. Ik heb het altijd wat benauwd gekregen als ik dit beeld in ogenschouw nam. Volgens mij staat dit standbeeld op die plaats, in het hart van de stad bekend van de Leuvense universiteit en met uitzicht op de centrale bibliotheek, een kluis van kennis, daar goed. In deze zin, dat onze universiteit wereldwijd vermaard is wat twee faculteiten betreft: de medische en de theologische. Leuven is dus een hub van wereldformaat wat de hedendaagse geneeskunde betreft. Onze stad herbergt ook het grootste ziekenhuis van het land, zoals onlangs nog is vermeld in het journaal van VRT. Persoonlijk vond ik het als schouwer erg, hoe een stalen instrument genadeloos een levend wezentje doorboort. Er is geen schijntje plaats meer voor een blijk van mededogen. Het kunstwerk staat daar zelf-evident. Voor mij gaat er dan ook de volgende boodschap van uit: kleine wezens hebben geen stem of verhaal; let maar op, de moderne industriële machine kan je altijd ‘pakken’, en daar is geen kruid tegen gewassen. De machtige (farma)-industrie en de overheid, zij doen gewoon hun zin, leg je er maar bij neer.” Als je dan de associatie maakt met de persoonlijkheid van de maker, die onlangs in nauwe schoentjes kwam omdat hij vele vrouwen in zijn bed heeft gedwongen, een opdringerige macho, dan valt een en ander op zijn plaats.
Mensen willen niet genaaid worden met een naald. Niet zonder instemming, niet zonder “verhaal”. Niet zonder kans op protest en niet zonder afdoende uitleg en omkaderende woorden en sfeer. Bovendien willen zij misschien wel juist wanhopig iets heel anders meemaken.
Wij willen collectief misschien meer warmte
Het laatste bouwsteentje in mijn verklaring, in mijn visie, betreft de mogelijke diepere reden voor de afkeer van de technologie die door de stalen naald wordt opgeroepen. Als ik op dit punt opnieuw het enthousiasme en het gevoel “dit is echt goed, dit is de goede weg” in herinnering breng bij de recente transformatie van de Adolphe Max-laan, dan lijkt het duidelijk dat deze wereld van technologie, die na de oorlog zo hoog werd op het schild geheven, ons stilaan niet voldoende “dierbaar” meer is. Wat mensen tijdens de lock down hebben geleerd, is hoe belangrijk medemensen zijn en tastbaar contact. Het “knuffelen” is vele verdiepingen gestegen in onze collectieve waardeschaal. Mijn hypothese om de verklaring van de anti-vax beweging te duiden, heeft als sluitstuk het volgende. Dat de mens van tegenwoordig, chronisch lijdt onder een gebrek aan affectie. Ga maar na:
de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) heeft nooit een duidelijker advies gegeven dan dit van een paar jaar terug: jonge ouders, drààg uw pasgeboren kindjes op je lijf!
Dan maak ik de volgende redenering daarbij: als dit inderdaad een zeer belangrijke praktijk is, die daarbij echter al vele decennia en wellicht meerdere eeuwen zwaar werd verwaarloosd, dan betekent dit wellicht dat de persoonlijkheidsstructuur van volwassen mensen vandaag onder dit tekort aan huidcontact, aan lichaamscontact en tastbare liefde in de eerste 1000 dagen, te lijden heeft. Ik zie de effecten, de symptomen van die status dagelijks wanneer mijn hond en ik de trein nemen of op café of restaurant gaan: intussen hebben al een kleine twintigduizend personen, waarvan een grote meerderheid volwassen mannen en vrouwen, het hondje aangehaald en geaaid. Waarom zou de westerse mens dit doen, als zij “van huis uit” voldoende warmte en tederheid ontvingen en ontvangen?
Mijn besluit moet dus zijn: het is hoog Tijd om het roer om te gooien. Tijd dat wij waarden als “warmte” en “liefdesbekwaamheid”, “empathie”, gezelligheid, gesprek, tederheid en ook seksuele gezondheid hoger op de agenda te zetten.
In reactie op het bericht van De Jaeger over hartje Brussel, dat inmiddels werd bevrijd van de duizenden auto’s schreef ik het als volgt:
Hebben wij allen geen nood aan meer medemenselijkheid,
en aan een wereld met minder haastige machines?
Geld kun je niet knuffelen!
Voor verdere verdieping
“De Tederheid”, Ton Lemaire, Ambo. Een standaardwerk over tederheid en passie.
“Ik sprak met viervoeters, vissen en vogels”, Konrad Lorenz.
“Mens en hond”, Konrad Lorenz.
“Op zoek naar het verloren geluk. Naar een natuurlijke manier van opvoeden”, Jean Liedloff, Panta Rhei (2004).
“Liefde in tijden zonder tijd. Tijd schenken.”, Piet Nijs, Peeters, Leuven, Paris, Bristol, 2020.
“Emotions in man and animal”, Charles Darwin.
“Een tijd voor empathie”. Frans De Waal.
“Houd afstand, raak me aan”, Paul Verhaeghe, 2020. Over wat bij mensen leeft in covid-tijden.
“Een soort van liefde.” Alicja Gescinska, De Bezige Bij.
“Geschiedenis van de seksuele normen. Oudheid, middeleeuwen, 17de eeuw”, Coen van Emde Boas.
“Harthout”, Terence Good en David Chanoff. Over de waarde van een inheemse opvoeding.
“La pensée sauvage”, Claude Levi-Strauss.Om het ‘buikdenken’ beter te contextualiseren.
“De Droomduiding”, Sigmund Freud (eerste editie, 1900). Over het onbewuste.
“Purperen pillen”, Jef Nijs.
“Sterk als de dood is de liefde”. Autobiografie van André Chouraqui. Overtuigend pleidooi voor menselijkheid met het kader van de Bijbel en religie als steun.
“In mijn hoofd. Raymond van het Groenewoud”, Martin Heylen. (Raymond verweet als gevestigd zanger op een dag zijn vader dat die zo weinig affectie had geboden. De vader antwoordde met één zinnetje dat insloeg: “Je kunt niet geven wat je niet gekregen hebt”).
& dan de benadering van de andere zijde: hoe een mens evolueert tot veelzijdig genie en… super soldaat, na gebrek aan affectie:
“My early years”, Winston Spencer Churchill.
“Ten pillars of wisdom. A triumph”, T.E. Lawrence “of Arabia”.
“Hero. The Life and Legend of Lawrence of Arabia”, Michael Korda, Harper-Collins, 2010.
Lawrence is een interessante casus in dit verhaal: door omstandigheden werd hij zonder enige aanraking opgevoed door zijn moeder. Hij bleef levenslang handschuw en bang van huidcontact. Hij beschrijft hoe aan de frontlijn, niet de dodelijk gevaarlijke klappen van de vijand tijdens het gevecht, maar gewoon het aangeraakt worden, voor hem het meest ondragelijk waren.