Het hoofddoekenverbod op school stelt onze visie op de gemeenschapsschool in vraag. Welke criteria gebruiken we om onze schoolreglementen te bepalen?

Wanneer men over het hoofddoekenverbod in het GO! begint te praten, gaan de gesprekken vaak vastzitten in een reeks bijkomende kwesties, waaronder integratie, concentratiescholen, vrouwenemancipatie, het wel of niet bestaan van een religieuze plicht om de hoofddoek te dragen, de islamisering van België, radicalisering, emancipatie, racisme, de seculiere staat enz. Dit is zo omdat de kwestie van het hoofddoekenverbod op verschillende niveaus geanalyseerd kan worden. Ik zal er twee kiezen: (I.) als onderdeel van het filosofische en wettelijke kader van het GO! en (II.) als fenomeen in de praktijk.

I.

Op het eerste en algemene niveau zou de discussie, volgens mij, toegespitst moeten worden op vragen naar de identiteit en missie van de gemeenschapsschool, of levensbeschouwelijke zichtbaarheid daar onherroepelijk tegen indruist, en hoe men dat allemaal in reglementaire termen kan vertalen.

HET IMPLICIETE ANTWOORD VAN HET GO!

Filosofische vragen naar het doel van het onderwijs kunnen en worden op uiteenlopende wijzen beantwoord, in het bijzonder in de context van de kenniseconomie. Het hoofddoekenverbod in het GO! stelt impliciet ook een visie op het gemeenschapsonderwijs voor. Want met dat verbod  profileert het GO! zich als een onderwijsstructuur waar levensbeschouwelijke onzichtbaarheid in de gedeelde ruimtes de norm moet zijn.

Wat is er gebeurd? Er is voor een bureaucratische en uitsluitende definitie van de school gekozen boven de levensbeschouwelijke autonomie van de leerlingen op school. Want wat moslima’s vertellen over hun belevenis en redenen voor het dragen van de hoofddoek interesseert het GO! blijkbaar niet.

Het probleem met deze verengde interpretatie van het wezen en de missie van de gemeenschapsschool is, volgens mij, dat die interpretatie toereikend was zolang men levensbeschouwelijke segregatie (de geïnstitutionaliseerde verzuiling) als het ideale model zag. Het was de erfenis van de moderniteit, haar definitie van rationaliteit en haar visie op maatschappelijke engineering. Houd verschillende mensen uit elkaar en bewaar op die manier de vrede —dat werd zowel in Europa als in de koloniën gedaan.

EEN ANDER PERSPECTIEF MOGELIJK

De maatschappij is inmiddels veranderd. De moderniteit is voorbij gestreefd. In ons postmoderne tijdperk mag iedereen anders zijn, want uniformiteit is (in principe) geen voorwaarde meer om gemeenschap te vormen. Derhalve zouden onze huidige gemeenschapsscholen geen toren meer moeten zijn van uitsluitende neutraliteit, maar bakens van inclusie: spiegels van een nieuw Vlaanderen dat we met z’n allen zouden kunnen bewerkstelligen.

Gemeenschapsscholen zouden plekken moeten zijn waar alle leerlingen (atheïsten, agnosten, christenen, joden, moslims, sikhs; jongens en meisjes; hetero’s en holebi’s; jongelieden met of zonder functiebeperkingen; enz.) het gevoel hebben dat ze op school zichzelf kunnen zijn en hun filosofische gezindheid openlijk als positief mogen ervaren, uiten, bevragen en uitleggen.

Inperkende maatregelen op het gebied van de levensbeschouwelijke vrijheid op school (bijv. verboden), zouden er met mate ingesteld moeten worden. Ze zouden van curatieve aard moeten zijn, namelijk sancties na een vastgestelde overtreding.

II.

Op het tweede niveau —dat van het dragen van hoofddoeken als sociaal-religieus fenomeen— zou de school zich niet als een vijand van de moslimgemeenschap moeten stellen. Niet omwille van angst voor onredelijke en gewelddadige represailles, maar omdat het in dit geval hoofdzakelijk om tieners gaat. En op het gebied van de opvoeding is samenwerking met klem aan te raden.

PROBLEEMGEVALLEN DIRECT EN STRUCTUREEL AANPAKKEN

Als er zich incidenten voordoen waarbij leerlingen door hun ouders, hun leerkracht of hun medeleerlingen onder druk gezet worden om tegen hun wil in levensbeschouwelijke symbolen te dragen, dan zou de school als leergemeenschap het probleem moeten aankaarten bij mensen die iets kunnen doen aan de wortels van het probleem (o.a. met in achtneming van artikel 20 van de Belgische Grondwet). Het hoofddoekenverbod verhindert slechts het dragen van een hoofddoek, maar het kan de ideeën niet nuanceren, of uit de wereld helpen, die tot onderdrukking en pesten zouden kunnen leiden.

In probleemgevallen zou de school daarom best structureel optreden, door bijvoorbeeld overlegmomenten te organiseren tussen de betrokken leerlingen, hun ouders, de islamleerkrachten, het CLB, de islamitische inspectie en islamexperts.

Onze moslimleiders zouden ook op een ondubbelzinnige en zichtbaardere wijze moeten opkomen voor tolerantie en verscheidenheid, en tegen gettovorming en bekrompenheid onder moslims en moslima’s (zowel met als zonder hoofddoek) in Vlaanderen.

III.

‘In het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap is elke leerling een VIP. Dat is ons credo’. Aldus het GO! zelf. Laat dat nu eenmaal waar zijn. Weg met het hoofddoekenverbod!

Onze gemeenschapsscholen mogen niet gebruikt worden als een plaatsvervangend slagveld voor sociaal-politieke debatten of gevechten. Het onderwijsbeleid en de schoolreglementen zouden vanuit een essentieel pedagogische visie uitgestippeld, bekrachtigd en uitgevoerd moeten worden.